Одговори на современи проблеми

Да се створи нешто ново секогаш претпоставува ризик. Така и Божјото создавање на човекот според Неговиот лик и подобие носеше со себе извесен ризик. Бог не ризикуваше воведувајќи елемент на нестабилност или шок во Неговото вечно бивствување, туку со тоа што, давајќи му на човекот боголика слобода, ја затвори вратата за секаков вид предодреденост.Човекот е при потполна слобода негативно да се определи во својот однос кон Бога – дури и да влезе во конфликт со Него. Но, како безгранична љубов, Отецот небесен не може да го напушти човекот кого го создаде за вечност, за да му ја пренесе Својата божествена потполност. Он заедно со нас ја живее нашата човечка трагедија. Ние, пак, овој толку чудесен и величествен ризик го разбираме кога го созерцуваме Христовиотживот на земјава.

По долго проучување на МикеланџеловиотСтрашен суд во Сикстинската капела, во фреската открив делумна аналогија со моето поимање на создавањето на светот. Погледнете на Христа на фреската, на движењата што ги прави. Налик на овенчан победник, ги фрла во бездната сите што се осмелиле да Му се спротистават. Сета огромна површина врви од луѓе и ангели кои ужаснати треперат. Лебдејќи во некое космичко пространство, сите тие се помалку обземени од својата сопствена неволја одошто од гневот Христов. Он се наоѓа во центарот и гневот Негов е страшен.Ова сигурно не е како јас Го гледам Христа. Микеланџело имаше голем гениј, но не за литургиската стварност.

Да ја реконструираме фреската. Христос, природно, треба да е во центарот, но еден поинаков Христос, поблизок на откровението што го имаме за Него: Христос безмерно силен со силата на скрушената љубов, на Кого не Му личи одмаздничкиот став.Создавајќи нè како слободни суштества, Он ја предвиде веројатноста, можеби дури и неопходноста на трагедијата на човековиот пад. Повикувајќи нè од темницата на небитието, Неговото судбоносно движење нè фрла во таинствените сфери на космич-киот живот. „Наоѓајќи се насекаде и исполнувајќи ги сите нешта”, Он е постојано тука некаде крај нас. Нè љуби и покрај нашето бесмислено однесување. Нè повикува, секогаш спремен да одговори на нашиот повик и да ги поведе нашите кревки чекори преку сите пречки што ќе ни се најдат на патот. Нè почитува како рамни на Себе. Неговата промисла за нас е да нè види во вечноста навистина рамни на Него, Негови пријатели и браќа, синови на Отецот Небесен.

Он тоа го посакува, жеднее за тоа. Овој е нашиот Христос; и како Човек Он седи оддесно од Отецот.Во почетокот Бог го создаде нашиот дух како потенцијал. Што ќе произлезе од тоа не зависи само од Него. Човекот е слободен да не се согласува со Бога, дури и да Му се опира. Доаѓаме во ситуација во која самите си ја определуваме вечната иднина – се разбира, секогаш во однос со Него: без Него не би ни постоеле. И ако ја бараме посветената вечност што, всушност, само Нему Му припаѓа, тогаш секое наше делување, целата наша креативна активност, сосем сигурно треба да протекува не одвоено од Него, туку со и во Него.

Превод од англиски:
Презвитер Игор Калпаковски

Посети: {moshits}

(Нерко-ерви)

Сергеј Бољшаков

Седев тогаш со Нина Николаевна на балкончето на нејзината шумска „дача“ (летниковец) во Нерко-ерви, сред огромните шуми, кои се пружаат од Куоми на југ, кон тундрите на Лапландија. Летниковецот се наоѓаше во густата шума, на брегот на тивкото езеро. Сонцето заоѓаше и ги златеше тивките води. Јас сo уживање го набљудував езерото и играта на боите на него без престанок. Наутро езерото стануваше темносино, како огледало, па модро, а пред вечер, пак златесто, потоа црвено, виолетово, црно. Синото небо беше без облаци. Некои птички пееја во шумата. Од цветните леи лесно се ширеа мириси од цветовите и свежината на езерата. Мажот на Нина Николаевна и децата веќе легнаа да спијат, само уште ние останавме на балкончето, воодушевено уживајќи во промената на боите на езерото. Белата ноќ на северот владееше во сета своја убавина.

-Кај вас тука е толку тивко, Нина Николаевна, како на друга планета или пред тристотини години, кога имаше малку свет, и немало ниту железнички пруги, ни автомобили ни авиони. Но, и тогаш луѓето, кои бараа тишина, одеа подалеку на север, на островите на Северно Море, на Соловки (Соловјецки острови).

-Јас само тука можам да ја одморам душата, Сергеј Николаевич! Никого тука нема, само езерото и шумите, нема ни градови ни села. Толку е тешко да се живее во големиот град: врева, затруен воздух, брканица, многу луѓе. А каде има луѓе, тука има и интриги, зависти, клевети и слично. Кога бев мала, сета таа брканицаи врева ми се допаѓаа. Надворешните нешта ги сметав за вистински вредности. И секако, грешев. Мојот прв брак беше длабоко несреќен. Мојот маж беше убав и умен, но површен и аљкав човек, без вера и принципи. Кога сето тоа се заврши со трагедија, јас и се вратив на верата. Отидов на Валаам, кај отецот схиигуман Јован да го прашам за совет. „Знаете што, рабо Божја – ми рече тој – не растргнувајте се што се се распадна и што животот е завршен. Вие сте млада и многу тоа уште може да се измени, а тогаш, Господ никогаш не ни испраќа искушенија кои ги надминуваат нашите сили. Секогаш помнете го тоа.

Постои едно вакво предание: некој монах многу се жалостел заради тежината на неговиот живот и се негодувал, барајќи полесен крст. И еднаш, видел во сон како да се наоѓа во некоја голема пештера, а сите нејзини ѕидови прекриени со крстови. Таму имало и златни крстови, сребрени, железни, камени и други. И гледај, му се јавил глас: „Услишена е молитвата твоја, избери си себеси крст каков сакаш, според снагата своја!“ И монахот почнал да бара со голема внимателност и нашол, најпосле, мал дрвен крст. „Може ли да го земам овој крст?“, прашал. –„Но тоа и е твојот крст, сите други се потешки!“, му одговорил гласот. Вам ви се чини дека вашиот крст е тежок, а јас како Старец толку често слушам такви ужаси, што е грев Бога со тоа да Го разгневувате. Молете се почесто, повторувајте ја барем од време на време Исусовата молитва и предајте и се на волјата Божја, и Самиот Господ Бог ќе  ви укаже на патот по кој ќе одите. Тогаш дојдете при мене и јас ќе ви кажам што можам“. И тогаш Старецот ми дозволи да си појдам.

Поминаа неколку години. Јас имав скромна служба и живеев тивко, тивко. И иако веќе имав триесет, ми пријде еден господин, не многу постар од мене, и ми предложи да играм со него. Јас се согласив. После тоа се сретнавме уште два пати. Ми кажаа дека тој господин е ерген, еден од најбогатите луѓе на Скандинавија, почитуван и уважуван од сите. Тој, мојот сегашен маж, беше многу интересен човек. После два или три месеци на нашето познанство, ми предложи да станам негова жена. Моите родители беа воодушевени: каква „партија!“. Но, горејќи се од прв пат, бeв навистина внимателна и барав време да размислам за одговорот. Мојот свршеник се согласи.

Отидов потоа на Валаам кај Старецот да барам совет и се да му раскажам. Тој размисли неколку минути, а потоа кажа: „Рабо Божја, се сеќавате ли што ви велев тогаш, дека Сам Бог ќе ве изведе на патот кој треба. И ете, ве изведе. Само, паметете дека жалостите и страдањата нема да исчезнат, туку само ќе се променат. Наместо малиот дрвен крст, живот смирен, оскуден и неприметен, ви се дава многу потежок, крст од злато, но и тој е можно да се носи, ако се подвизуваме во милосрдие и добродетелство, но тој е многу потежок. Ќе ви завидат, ќе ве клеветат, ќе настојуваат да ве скараат со мажот и неговото семејство, итн. Но ако не се врзете за богатството и почестите, а тие наскоро ќе дојдат, и за светска суета, ќе можете да си го сочувате духовниот мир, особено ако се подвизувате во Исусовата молитва, колку што се може. И уште ви советувам , повлекувајте се, барем на месец дена, секоја година на некое затурено место и предавајте и се таму на молитвата и богомислието. Ќе увидите дека тоа е корисно.

И ете, јас сум мажена веќе многу години и секоја година доаѓам тука на месец дена. Во почетокот, мажот и децата не беа задоволни, а денес самите едвај чекаат кога ќе дојдеме тука. Овде е како во рај. И треба да кажам дека Старецот беше во право. Крстот на милионерството е потежок од крстот на сиромаштвото и поопасен. Толку е лесно да се западне во гордост и окаменета нечувствителност кон туѓите страдања.

На Нов Валаам денес живее чудесен Старец, јеромонах Михаил Затворник. Поразговарајте со него за своите тешкотии и тој ќе ви даде совет како искусен наставник. Забележав во животот  дека, ако тврдоглаво тежнееш кон нешто, без оглед на сите препреки кои ќе настанат, макар и со големи напори да го достигнеш посакуваното, дека тоа ќе биде не на корист туку на пропаст. Или сосема ќе се измориш и се ќе ти стане сеедно или ќе увидиш дека тоа не вредело толку труд. Што е од Бога, тоа само доаѓа, ете како се вели во Евангелието – Царството Божјо не доаѓа на видлив начин, зашто Царството Божјо е внатре во вас. Одамна, одамна, кога почнаа моите неволји со првиот маж, и велев на мојата мудра тетка: „Ќе си одам од кај мажот, ќе отфрлам се, и пак ќе бидам весела и темпераментна како порано!“ Тетка ми пак, ми одговори: „Ете, се гледа дека си млада, Нина! Од себе никаде нема да побегнеш, а ако ти е во душата мир, секаде ќе ти биде добро. Од жалоста во животот нема да побегнеш, треба да се трпи, да се моли и да се чека – и Господ во свое време ќе го покаже патот“. Така и е. Но, во младоста тоа не може да се сфати.

Замолчевме. Езерото стана црно.

-Скоро е 11 часот навечер – забележа Нина Николаевна – а светло е како по ден. Време е за почивка, Сергеј Николаевич! Лека ноќ!

Подготвил: Б.Ѓ и Б.М

Посети: {moshits}

Митрополит Сурошки Антониј (Блум)

Што значи да се биде христијанин?
Како да се остане христијанин во современиот свет?

Да се биде христијанин, во извесна смисла, е мошне просто. Христијанин е – ученик и пријател Христов. Овие два поими се слични, но меѓу нив има и разлики. Од една страна, ние сме ученици Христови, Негови следбеници, и должни сме да учиме од Него, преку Евангелието, за она во што Тој верува, за она што Тој ни кажува. 
Не напразно го употребив изразот „за она во што Тој верува“. Еднаш, во Москва, еден млад офицер ме запраша:

- Добро, вие верувате во Бога, а Бог – во што Тој верува?
- Бог верува во човека – му одговорив.

Тоа е мошне важен миг во христијанскиот живот: заедно со Бога, да веруваме во човек, почнувајќи од самите себе. Христос не ни вели напразно дека треба да се сакаме самите себе, и ближните како самите себе. Да се сака, значи да се биде подготвен да се направи сè што е можно за секој човек да може да се радува во својот живот, да расте во полна мера на своите можности и да биде достоен на својот човечки повик. Затоа, првото нешто на што нè учи  Христос кога стануваме Негови ученици е – да веруваме во човекот, да се надеваме на него, да го сакаме дури и по цена на сопствениот живот. А тоа не значи задолжително да умреме за него: може целиот живот да му го посветиме на еден човек или на група луѓе, без да умреме во буквална смисла на зборот, телесно. Но учениците Христови умираат телесно, сведочејќи за својата вера во Христа. Понекогаш човекот треба да умре за другиот да може да дише слободно, да оживее, да најде простор во својот живот; треба да се жртвува заборавајќи на себе, за да си спомне за друг човек. Никој нема поголема љубов од оној кој е подготвен да го даде својот живот за својот ближен. А животот може да биде долг и тежок. Кога човек не мисли на ништо што е поврзано со него самиот, туку само на можноста да служи на друг човек и на други луѓе – тоа е првиот чекор.  
Да се биде ученик Христов – значи да се верува во човек, почнувајќи од себе и продолжувајќи со сите други. Убедени сме дека во секој човек постои светлина, постои добро. Светлината во темнината свети. Темнината не секогаш ја прима таа светлина, но таа не е во состојба да ја пригуши или сосема да ја задуши. Светлината има самобитност, сила, живот, додека, пак, темнината е отсуство на сето тоа. Во таа смисла, ние сме подготвени да веруваме во човек. Освен тоа, во Евангелието на многу места наоѓаме напомени за тоа на каков начин можеме да ја оствариме својата вера во човек, заедно со Бога, како можеме заедно со Бога да се надеваме – до последниот миг на животот – во тоа дека дури и престапник може да порасне во мерата на достоинството на својот човечки повик. Се случува човек да живее недостојно во текот на сиот свој живот, и наеднаш, судрувајќи се лице в лице со можноста, или со убеденоста дека му се заканува смрт, се освестува и станува сосема поинаков човек. Човек може да живее како престапник, а да умре како праведник. За ова индиректно сведочи преп. Серафим Саровски. Тој вели дека почетокот на животот, годините на детството и крајот на животот, во најголема мера се спокојни, светли и добри, но во средината на животот настапува силна бура. На тоа мора да сметаме кога размислуваме за себе и за другите. 
Често слушаме: за да бидеш христијанин, треба да ги исполнуваш заповедите Христови. Се разбира! Но, заповедите Христови не се – наредби: треба да живееш вака, треба да живееш онака...; и ако не живееш на таков начин, ќе бидеш казнет. Не, заповедите Христови се Негов обид сликовито да ни покаже каков би бил секој од нас доколку стане и доколку биде вистински, достоен човек. Заповедите Христови не се – наредба, тие се откровение за тоа какви сме повикани да бидеме, какви можеме да бидеме и, следствено, какви треба да бидеме.  
Јас напоменав дека ние треба да бидеме не само Христови ученици, но и Негови пријатели.
Се случи кај мене да доаѓаат, поточно, да бидат испратени на исповед деца на седум-осум години – на своја прва исповед. На исповедта детето набројува редица прегрешенија. Јас слушам, а потоа обично го прашувам:
– Кажи ми: дали тоа ти се чувствуваш виновен, или ми го повторуваш она за што те прекорувале твоите родители?
– Мајка ми ми кажа дека на исповед морам да го исповедам тоа и тоа, зашто тие нешта нејзе ја лутат, а со тоа јас го нарушувам спокојството на домашниот живот.
– Сега заборави го тоа. Не станува збор за тоа. Ти не си дошол за да ми раскажуваш за тоа што ја лути мајка ти или татко ти. Туку, кажи ми го следново: знаеш ли нешто за Христос?
– Да.
– Си го читал ли Евангелието?
– Мене мајка ми и баба ми ми раскажуваа,  нешто и самиот читав, а и во црквата слушав...
– Кажи ми: дали Христос ти се допаѓа како човек?
– Да.
– Дали би сакал да се дружиш со Него?
– О, да.
– А дали знаеш, што значи да бидеш пријател?
– Да. Тоа значи: да бидеш - другар.
– Не, тоа не е доволно. Пријател – тоа е човек кој му е верен на својот пријател во сите животни ситуации; кој е подготвен сè да направи за да не го разочара пријателот, да не го излаже, да остане со него и кога сите други ќе го напуштат. Пријател – тоа е човек кој му е верен на својот пријател до крај. Еве, претстави си: ти си на училиште. Ако Христос е обично дете, и ако целиот клас стане против Него, што би направил ти? Дали би имал доволно верност и храброст да застанеш до Него и да кажеш: Ако сакате да Го тепате, тогаш тепајте ме и мене, зашто јас сум со Него.
Ако си подготвен да бидеш таков пријател, тогаш можеш да кажеш: Да, јас сум пријател Христов; и тогаш веќе можеш да си поставиш пред себе други прашања за твојата исповед. Читај го Евангелието! Од него можеш да разбереш како да живееш за самиот себеси да не се разочараш; како да живееш за Тој да се радува заради тебе, Тој да види каков човек си, каков си станал како резултат на тоа пријателство. Го разбираш ли тоа?
– Да.
– А ти подготвен ли си да го прифатиш сето тоа?
– Да...
Сиот христијански живот се состои во тоа да Му бидеме верен пријател на Христос и постојано да учиме што Тој сака, што е одвратно за Него, која била причината за Неговата смрт, и соодветно на тоа да се однесуваме. Во првите векови на христијанството, да Му бидеш пријател на Христос, да Му бидеш верен, целосно да Му се предадеш, значело – да бидеш подготвен пред лицето на оние коишто Го мразеле, коишто ја прогонувале верата што Тој ја исповедал, да кажеш: „Јас сум еден од нив“. Ако е потребно – да пострадаш за Него. И не само самиот да пострадаш. Во древноста, да пострадаш за Христа се сметало за чест, се сметало за најважно нешто што може да се случи во животот. Има еден мошне трогателен расказ во житијата на светиите за една мајка:

Таа брза во Рим, кон Колосеум, и среќава еден пријател кој ì вели:
– Каде брзаш? Таму ги гонат христијаните.
– Да, – одговара таа, – и јас сакам да умрам со нив.
– А зошто го водиш со себе и своето дете?
– Па како да не го водам? Зарем да го лишам од радоста да умре за Христа?

Во наше време не ни се заканува смрт или опасност со такви димензии и толку постојано. Но, пред нас постојано се поставува прашањето: „Ти со Христа ли си или против Него? Ако дури и во најмали можни детали си подготвен да излажеш, ако си подготвен да измамиш поради страв, или поради своја комоција – ти не си ученик Христов. Ако си подготвен да ја заборавиш потребата на друг човек, затоа што таа ти ја нарушува комоцијата и бара од тебе усилби коишто не си подготвен да ги поднесеш – ти не си ученик Христов. Да бидеш ученик Христов, тоа воопшто не значи за сето време да исполнуваш херојски постапки. Доволно е херојски да извршуваш добри мали постапки од ден во ден; да имаш чисти мисли, коишто би биле достојни на љубовта којашто Бог ја има спрема тебе; да водиш колку што е можно поправеден живот, дури и во случај на опасност, на ризик; да не се срамиш од своето звање христијанин.
Да бидеш ученик Христов – тоа значи подготвеност да кажеш пред луѓето: 
– Да, јас сум Христов. Вие сакате да ме отфрлите? Отфрлете ме. Но јас нема да го оставам Христа само затоа, за да останам ваш пријател.
Тоа е мошне важно. Ретко имаме прилика за херојска постапка, секојдневниот хероизам не ни е потребен. Отец Сергиј Булгаков пред многу години напишал една статија под наслов „Хероизмот и подвижништвото“. Тој напшал дека хероизмот е миг во кој човекот извршува една постапка којашто може да заврши со негова смрт или со негова победа. А подвижништво – тоа е начин на живеење при кое човекот постојано се учи од Христа како да живее; постојано во својата душа ја пушта светлината Христова; постојано се бори да живее достојно на својот човечки повик и на Христос. А што значи човечки повик? Ќе повторам: погледни на Христос. Тој единствениот во историјата на човештвото во целосна смисла на зборот е Човек кој е толку голем, толку едноставен, толку отворен спрема Бога, што Бог и Тој се слеваат во едно, се соединуваат во едно без притоа човекот да престане да биде човек.

Во расказот за воплотувањето на Христос ова игра централна, колосална улога. Ние веруваме дека Бог станал човек, се воплотил, дека Исус, роден од Дева, не престанал да биде, во целосна смисла на зборот, човек сличен на нас. Како е тоа можно? Како може Божеството и човештвото да се соедини на таков начин? Одговорот го дава св. Максим Исповедник, кој ни вели дека Божеството се соединило со човештвото слично на огнот кој во печка се соединува со железото. Еве ставивме меч во печка. Пред тоа тој бил сив, непроѕирен. Го вадиме од печка: тој сиот гори со светлина и со оган. Железото и огнот така се пронижуваат едно со друго, што сега може да се сече со оган, и да се пали со железо. Ние сме повикани токму така да се соединиме со Христос, што Неговиот живот да стане и наш живот. Во Таинствата се открива имено оној миг кога ние се соединуваме со Христос, кога нашето тело станува Тело Христово, како во секој човек одделно, така и во севкупноста на сите луѓе. Отец Сергиј Булгаков рекол дека Христијанската Црква претставува присуство на воплотениот Христос на земјата, затоа што сите ние стануваме членови, честички на Неговото Богочовечко Тело.    

Токму тоа и значи да се биде христијанин.

Подготви: д- р Драган Михајловиќ

 Посети: {moshits}

   Епископ Иларион Алфеев
 
      ЗА МОНАШТВОТО

Огромна и трагична грешка прават овие луѓе, кои примаат постриг заради црковна кариера. Во современата пракса на Православната Црква, архиереј може да се стане, само ако си монах.

И доаѓа до тоа, да луѓето кои тежнеат кон кариера примаат монаштво за да достигнат висока положба во Црквата.  Но таква положба достигнуваат малубројни, зашто монаси се многу, а епископи малку. Неретко, таквите луѓе во позрели години доаѓаат до таква ситуација, да сватат дека нивната желба е недостижна, и дека тие испаднале од кругот или воопшто не влегле во тој круг, кој го сочинуваат кадри за архијерејско служење. И доаѓа до стравотна криза. Човекот сваќа дека си го уништил својот живот, лишувајќи се од многу нешта, заради некаква илузија. Слични ситуации не би смееле да се случат. Монаштво би требало да се прими само тогаш кога човек е во потполност ориентиран на Бога, ако е спремен да го даде целиот живот на Бога, да оди низ “тесната врата“. Монаштвото е максимален израз на тој “тесен пат“, за кој говори Господ(Мт. 7:13, Лк. 13:24). Тоа е пат на достигнување на внатрешни височини, пат на внатрешно богатење при надворешни губитоци. Примањето на постриг заради било какви надворешни цели, ја искривува самата суштина на монаштвото.

Недопустливо е да се прими монаштво и по послушание. За жал често се случува, човек во одреден период од својот живот, да не може да се одлучи, дали да прими монаштво или да стапи во брак. Немајќи доволно внатрешна сила за сам да донесе решение, си вели себеси: “Ќе отидам кај духовникот(или кај некој старец) и што ќе ми каже тој, таква ќе биде волјата Божја“. Таквиот став не е исправен. Сите одговорни решенија човек треба да ги носи сам и да сноси за нив,  потполна одговорност. Се разбира дека никој не може да гарантира, дека нема да се случи некоја грешка. Многу луѓе погрешиле во изборот за својот животен пат. Но човекот кој сам дозволил да се случи некаква грешка, сам  може и да ја исправи, дури и ако тоа го чини многу скапо. Но ако дошло до грешка заради некој друг, и човекот свати дека неговиот живот не е исполнет заради тоа што тој, некогаш по неразумност, невнимателност, му го поверил решението за својата судбина на некој друг, тогаш таквата грешка нема кој да ја исправи.
Во беседата за бракот зборував дека постојат два типа на брак: брак како тајна и брак како соживот. Истото може да се каже и за монаштвото: тоа може да биде тајна, а може и да не биде. Монаштвото кое се јавува како тајна, го преобразува целиот живот на човекот, го менува во корен, радикално.

Можеме да додадеме, дека постои совршено неправилна традиција, наследена уште од времето кога нашата Црква се наоѓала под силно влијание на западната схоластика – дека се прави разлика помеѓу тајна и обред и дека бракот се смета за тајна, а монашкиот постриг како облик на црковните церемонии, лишени од суштински карактер. Монашкиот постриг е иста таква тајна – како и другите тајни на Црквата, зашто во себе ги содржи сите облици на тајна. Човекот кој прима монаштво добива друго име, слично како што тоа се случува на крштевањето. Тој се облекува во нови одежди. Како и во тајната на Крштевањето, по верата на Црквата, му се простуват гревовите, помеѓу останатите и оние кои претставуваат канонска препрека за добивање свештенички чин.. Дури и во самиот чин на монашење постригот се нарекува тајна, кога оној кој го врши постригот вели: “ И пристапи на оваа голема тајна“. Но монаштвото се остварува како тајна, само тогаш кога се прима по призив, за да постане пат на внатрешно усовршување, пат на искачување на човекот по оваа “лествица“ за задобивање добродетели и борба со страстите, која така прекрасно ја опишал св.Јован Синајски, во својата класична книга.

Во кој случај може да се каже дека монаштвото не се извршило како тајна и дека примањето постриг било безуспешно или погрешно? Во тој случај, кога човек примил постриг или против своја волја, по послушание од друг, или во многу рана возраст по сопствена неразумност, или под влијание на расположение или ентузијазам кои подоцна поминале. Таквиот човек, веќе постанат монах, сфаќа дека направил грешка, дека тој воопшто не е “предодреден“ за монашки живот. Од оваа ситуација постојат три излези.

Првиот излез е човекот да се измени себеси: да си рече, дека кога веќе постанал монах и бидејќи Господ го привел на таков начин на живот,  да направи се за монаштвото навистина да постане тајна на единство со Бога. И човекот ќе се потруди со Божја помош да го усклади својот живот со неопходниот аскетски начин на живот. Ова е подобрата варијанта, но за жал таквото решение е многу ретко.

Почесто се сретнува втората и третата варијанта. Втора варијанта: човекот останува во монаштвото за да не ги наруши монашките завети, но при тоа не чувствува ниту радост, ниту воодушевување од тоа што е монах, туку само “тешко тегне“ проколнувајќи ја својата судбина. Трета варијанта: монахот го напушта манастирот, се размонашува и постанува мирјанин.

Тешко е да се каже, што е подобро. Од една страна монашкиот завет се дава еднаш за секогаш, и според канонските правила на Црквата, дури и оној монах кој ја отфрлил од себе монашката одежда и стапил во брак, продолжува да биде монах, но паднат монах – кој живее во грев. Бившите монаси кои стапиле во брак не добиваат црковен благослов за брачен живот и не можат да се венчаат во Црква, освен  многу ретки исклучоци. Таква е традицијата на Православната Црква. Во таа смисла монашките завети поставуваат пред човекот поголема одговорност отколку брачните завети: Црквата може да признае развод, но црковните канони не признаваат никакво размонашување. И ако во брак може да се стапи два пати, монашкиот завет не може да се даде два пати.

За време на две години од мојот монашки живот, јас живеев во манастир, во кој скоро секој втор монах го кршеше заветот и си заминуваше од манастир. Некои од оние кои заминаа се оженија. По правило тие бракови беа несреќни и брзо се распаѓаа. Се сеќавам на еден случај кога еден човек го напушти монашкиот живот само два дена после постригот, што беше потврда за неговата длабока внатрешна неспремност за монашки живот.

Се сеќавам и на друг случај: Млад човек стапил во манастир со голем ентузијазам, искрено сакајќи да се одрече од светот, да води свет начин на живот, но по природа бил друштвен, светски човек, а во манастирот не ја пронашол онаа духовна храна, она духовно раководство кое би можело да го задржи на патот на монашкиот живот и да го направи исполнет тој духовен живот. На крајот почнал да ја губи трезвеноста и самоконтролата, почнал да излегува во град, да се гледа со жени, почна да свири и во рок-група(во минатото бил музичар). Понатаму – алкохол, наркотици. Такви и други слични случаи, ме утврдија во уверувањето дека одлука за монашки постриг, може да биде донесена само преку многу трезвено и сериозно размислување, само откако желбата за монашки живот е цврсто утврдена, кога човек  после долго испитување ќе се увери дека е тоа неговиот призив.

Јас многу често контактирам со младите луѓе, кои се наоѓаат на раскрсница. Некои од нив велат: “ Размислувам за монаштво, но во мене сеуште има сомнеж,  двоумење.“  На таквите луѓе обично им говорам, дека се дотогаш, додека кај нив постои и најмала сенка на сомнеж, па и мало колебање, не би требало да примат монаштво. Ги советувам да не брзаат, да причекаат барем три години, а потоа да проверат дали нивната желба се намалила,, дали се оладила и ако желбата се сочувала, тогаш можат да се решат да примат монаштво. Грешката може да има кобни последици, така што откако ќе го даде монашкиот завет, а потоа сфати дека монаштвото не е за него, човекот ретко може да биде способен да се врати во нормален живот. Тој ќе остане целиот свој живот духовно истрауматизиран, морално осакатен.

Како и бракот, и монаштвото има своја динамичност и монахот може да се развива во позитивна или во негативна насока.Во монаштвото човекот не стои во место: тој или е на патот кон Бога малку по малку собирајќи духовен потенцијал или постепено ги губи оние почетнички резерви, кои ги поседува секој човек кој примил монаштво. Во оваа смисла многу е важно, уште од самиот почеток човекот да е правилно настроен. Како и во бракот и во монаштвото е присутна почетничка еуфорија, а после неа разочарување. Се случува, човек примајќи постриг, првите денови или месеци да живее едноставно речено -  на небо, среќен е, му се чини дека му се оствариле соништата, дека монашкиот живот е токму она што го барал. Но после тоа, доаѓа до отрезнување. Човекот почнува да согледува дека и монашкиот живот има свои тешкотии и искушенија на кои тој не бил спремен. Многу е важно да се преживее овој критичен момент. Ако во бракот сопружниците можат заедно да ги пребродат критичните ситуации, во монаштвото човекот е оставен сам со себе. Се разбира, тој не е сам, ако пребива во Бога, но монахот често нема подршка од луѓето. Често му недостасува правилно духовно раководство, особено во нашето време, во кое има многу малку искусни духовници.

Во Руската Православна Црква, во советско време, имало само 18 манастири, но и тогаш се жалеле дека им недостасуваат искусни духовни раководители. Денес бројот на манастири е повеќе од 500, но бројот на духовно искусни учители не се зголемил. Духовните раководители треба да се “калат“ десетици години, и за да се искалат треба да постои трајна монашка традиција. Самите духовници треба да бидат ученици на искусни наставници. Силата на монаштвото се состои, токму во наследството на духовното раководење кое како и апостолското предание започнува од првите времиња на христијанството: духовното искуство се пренесува од учителот на ученикот, а потоа ученикот самиот постанува учител и го пренесува своето искуство на своите ученици.

Во историјата на христијанската светост не е мал бројот на примери кога монашкиот опит се пренесувал од учителот на ученикот. Преподобен Симеон Нов Богослов бил ученик на преподобниот Симеон Испосник. Добивајќи од учителот големо знаење во областа на аскетскиот и мистичен живот, тој ги запишал и ги предал на своите ученици. Никита Ститат, кој го напишал житието на св.Симеон Нов Богослов, бил негов близок ученик.И самиот Никита Ститат се разбира имал свои ученици. Овој непрекинат тек на наследување на духовно искуство, се пренесува од многу одамна па се до нашите денови. Дури и во советското време, во Руската Православна Црква овој тек не се прекинал, иако бил ослабен: духовно искусните раководители – старците, биле навистина реткост во тие години, но сепак тие постоеле.

Но што се случува денес? Ќе се отвори помал манастир, епископот ќе постави таму 23-годишен игуман, тој ќе земе при себе неколку дваесетгодишни послушаници, и тие ќе почнат еден со друг да се воспитуваат. Нема никаква гаранција дека младиот човек, кој е поставен таму за намесник само заради тоа што црквата која го добила манастирот, морала таму некого да насели, навистина ќе постане добар наставник за младите кои дошле таму, иако можеби поседуваат голем ентузијазам и загреаност; но заради недостаток на духовно раководство, би можеле да се разочараат и да се најдат на погрешен пат.

Јас мислам дека исто како и примањето свештенички чин, така и примањето монаштво треба да биде во позрели години. Во минатото, не само што не се потстригувале петнаесетгодишни деца, седумнаесетгодишни, туку ни дваесетгодишни. За постриг се спремале многу долго. Пред да стапи во манастир, човекот морал долго да размислува за тоа. Никој не инсистирал тој да појде во манастир, како што тоа го прават денес некои духовници, поттикнувајќи ги младите да примат монаштво. Стапувајќи во манастир, човек долго се задржувал на ниво на послушник, и кога би се разочарал можел мирно да замине и да живее духовно исполнет живот и во светот. И само ако, поминувајќи долго време во манастир, сфатил дека тоа е неговиот пат, тогаш го постригувале. На таков начин, постригот не постанувал почеток на неговиот монашки животен пат, туку продолжеток на неговиот долгогодишен опит: постригот тогаш бил потврда дека човекот е повикан за монаштво, дека неговата желба да постане монах не била незрела, брзоплета, туку дека тоа била негова сопствена желба, а не желба на некој друг кој се трудел да  го принуди на монаштво.

Ви зборувам за ова, иако добро знам, дека можете да ми речете дека јас сум примил монаштво на дваесетгодишна возраст. На тоа можам  да одговорам само дека имав среќа, дека мојата одлука да примам монаштво иако била можеби младешка и незрела, сепак во овие 13 минати години ниту една секунда не почувствував разочарување ниту помислив: “Да не беше тоа грешка“. Дури и во најтешките моменти, кои беа многу, никогаш не почувствував дека мојот призив би можел да биде нешто друго.

Некои други имаа помалку среќа. Познат ми е не така мал број на случаи, кога човек примајќи монаштво во младоста, после некое време осознава дека тоа е грешка, но и понатаму останува во манастир, тешко живеејќи, без воодушевување, без радост. Гледав монаси кои непрестано беа во состојба на униние и на кои, се’ во таквиот живот им досадило. За некако да се утешат, тие или одеа на консултации кај психотерапевти или по цел ден слушаа класична музика или утехата ја бараа во алкохолот.

Ако монаштвото се прими откако сите овие услови се исполнети, по призив, тоа може за човекот да постане извор на отварање на неговите внатрешни потенцијали, да му ги даде оние можности кои не му ги дава животот во светот. Монахот по определба е ослободен од многуте стеги, кои човека го врзуваат во светот. Монахот има можност да се восредоточи само на главното, и ако тој го усмери својот живот на тоа главното – на тоа што претставува “единствено потребно“, т.е. на Самиот Бог, - она што ќе го добие може да биде навистина големо. Пред се, тој од сопственото искуство може да спознае што значи таа блискост на човечката душа со Бога, за која светите отци пишувеле во своите објаснувања за книгата “Песна над песните“. Тој може да Го познае Бога онака како што старец Софрониј, цитирајќи ги зборовите на апостолот Јован Богослов вели: “да се види Бог онаков, каковшто Он Е“.  Тој може да се здобие со многу духовни навики и да достигне светост. Се разбира дека патот кон светоста му е отворен на секој човек, без разлика дали е тој монах, свештеник или мирјанин, живее ли во манастир или во светот. Но монаштвото може да му даде на човекот посебни услови, при кои тој се сретнува со помалку препреки, отколку луѓето во светот. На монашкиот пат постојат друг вид на препреки – оние искушенија, кои пак не им се познати на луѓето кои живеат во светот. Тоа е лична борба, личен подвиг.  Но, ќе повторам дека можноста за отварање на своите внатрешни потенцијали, посветување на својот живот на Бога, им се дава на оние монаси, кои го примиле монаштвото по призив.

Како што веќе реков, монаштвото е најрадикалниот вид на поминувањето “низ тесната врата“, на кое Господ ги повикал сите христијани. Во древната Црква монаштвото се градело постепено. Постоеле групи на аскети, подвижници, кои давале завет за безбрачност, некои од нив заминувале во пустина, а други останувале да живеат во град. Тие, за своја главна цел си го поставиле духовното работење над самите себе – тоа што во Стариот Завет се нарекува “стоење пред Бога“, кога целиот живот на човекот е ориентиран кон Бога, кога секое дело, секој збор е посветен на Бога. Во Сириската Црква овие подвижници се нарекувале “синови на Заветот“ или “ќерки на заветот“: тие давале завет за безбрачност, за да се посветат себеси на служењето на Бога во Црквата. Во тоа време во Кападокија монаштвото се развивало забрзано, се основале аскетски заедници. Важна улога во формирањето на кападокиското монаштво одиграл св.Василиј Велики. Од него до нас, стигнале неколку зборници на правила за живеење. Се смета дека тоа се монашки правила, иако зборот “монах“ кај нив не се употребувал. Се работи за тоа дека св.Василиј Велики не ги пишувал своите правила само за монасите, туку и за сите аскетски настроени христијани – за сите оние кои сакале својот живот да го ускладат на Евангелието. Зашто монаштвото во својата основа не е ништо друго, туку евангелски начин на живот, настојување да се исполнат заповедите, кои им се дадени  на луѓето кои живеат во светот. Не е случајно тоа што го зборувал св.Јован Лествичник: “На монасите, светлина им се ангелите, а светлина на луѓето е монашкиот живот“.

Не е случајно ни тоа што во византискиот период во Русија, монашкиот живот бил прифаќан како “добар пример“ , и општествениот живот бил во голема мера ориентиран кон аскетски монашки правила.

На тој начин, нема никаква противречност не само помеѓу монаштвото и бракот, туку и помеѓу монаштвото и животот во светот. Свети Исак Сирин вели дека „светот“ навистина е збир на сите страсти. И монахот си оди од таквиот „свет“, не од светот како Божја творба, туку од паднатиот, гревовен свет, потопен во пороци. Си оди не заради омраза кон светот, не заради тоа дека се гнаси од светот, туку заради тоа, што надвор од светот, тој може да го собере во себе оној духовен потенцијал, кој потоа луѓето го реализираат во служењето. Преподобниот Силуан Атонски говореше: многумина ги окривуваат монасите, дека тие бесплатно јадат леб, но молитвата кои тие ја вознесуваат за луѓето,е многу подрагоцена од тоа, што луѓето го прават во светот во полза на ближните.

Преподобен Серафим Саровски говореше: „Имај смирен дух, и илјадници луѓе околу тебе ќе се спасат“. Заминувајќи во пустина на 5, 10, 20, 30 години отшелниците се здобиваа со „смирен дух“, оној внатрешен мир, кој толку им недостасува на луѓето кои живеат во светот. Но тие подоцна им се враќале на луѓето, за да го споделат тој мир со нив. И, навистина, илјадници луѓе би се спасувале околу таквите подвижници. Секако, имало многу подвижници кои си отидоа од светот, и не се вратија назад во светот, кои умреа непознати, но тоа не значи дека нивниот подвиг бил залуден, зашто молитвите кои тие ги вознесуваа за ближните, им помогнаа на многумина. Достигнувајќи светост, тие станаа посредници и застапници за илјадници луѓе, кои биле спасени со нивните молитви.

Примајќи постриг, монахот дава три основни завети: нестекнување, целомудреност и послушание.
Нестекнувањето може да се сфати различно. Може да станува збор за потполно доброволно сиромаштво, кога човек се одрекува од сите земни блага, од секаков имот. Но во најдобар случај станува збор за тоа дека тој се однесува кон се што има како да го позајмил. Монахот и  кон животот треба да се однесува така, како и тој да му е позајмен. Во „Лествицата“ и другите големи аскетски книги се зборува за добродетелта на странствувањето, кога човекот сфаќа дека овде на земјата, нема „град во кој би живеел, туку го очекува оној кој ќе дојде“, зашто неговата духовна татковина е – Небесниот Ерусалим. И токму кон него е насочено духовното внимание на монахот.
Заветот на целомудреност не се однесува само на безбрачност. „Целомудреност“ е словенски збор, кој во себе има многу длабок смисол. Таа зборува за тоа дека човек е должен „да биде мудар во целост“, то ест во сите свои постапки и помисли треба да се раководи со „мудроста, која доаѓа Одозгора“, која е Самиот Христос.

И, на крај, послушание. Овој монашки завет може да биде исполнет на разни начини: монах во манастир се  наоѓа во послушание кон својот игуман, монах кој служи во парохијата – кон својот епископ. И каква и да е надворешната страна на животот на монахот, тој секогаш е должен да се сеќава, дека неговиот живот не му припаѓа нему, туку дека е предаден на Бога, Црквата и луѓето. И монахот дури тогаш може да го оправда својот призив, кога неговиот живот донесува плодови и во неговиот однос кон Бога, и во однос на Црквата, и во однос на луѓето. Монахот донесува корист во однос на Бога, ако непрестајно работи над себе и, успева духовно да се подигне „од сила во сила“. Тој донесува корист ако или го усогласува својот монашки живот со служење во Црквата во чин на свештеник, или ако, бидејќи не е свештеник, се занимава со некоја друга работа во Црквата, нпр. со дела како милосрдие, проповедање. Монахот им носи корист на луѓето ако им го предава оној духовен опит кој го собрал во себе, или го прибира во себе она искуство, кое подоцна ќе го сподели со луѓето, или едноставно се моли за луѓето.

И на крајот на краиштата, послушанието е ослушнување на волјата Божја, настојување на човекот максимално да ја приближи својата волја до волјата Божја. И монахот – тоа е оној кој доброволно се одрекол од својата волја, предавајќи го сиот свој живот во Божји раце. Монахот треба да се стреми да достигне такво соединување на својата волја со Божјата волја, да би се уподобил на Исус Христос, кој во Гетсиманија Го повикува Отецот Свој: „Оче Мој! Ако е можно да Ме одмине оваа чаша; но пак ,не како што сакам Јас, туку Ти“ (Мат. 26:39). Во овие зборови се пројави, од една страна, Неговата човечка волја и природниот за секој човек страв пред страдањата, а од другата – потполната преданост на Волјата Божја и потполната подготвеност да Му Го повери Својот живот на Бога.

За крај, би сакал да кажам и тоа дека, монаштвото, за разлика од бракот, претставува учество на избраните – избрани не во оној смисол, дека тие се подобри од другите, туку во смисол на тоа, дека тие чувствуваат призив и предвкус кон осамувањето. Ако човек не чувствува потреба да биде сам, ако нему му е здодевно да биде сам со себе и со Бога, ако често му треба нешто надворешно да го исполнува, ако тој не ја сака молитвата, неспособен е да го снема во молитвените бранови, да се вдлбочи во нив, да Му се приближи преку молитвата на Бога... – во тој случај, тој не би требало да прими монаштво.
 
Прашања и одговори:

- Заради што воопшто е потребен монашкиот начин на живот? Треба да им се даде можност на луѓето кои имаат склоност кон тоа, да живеат со таков живот. Но можеби монашкиот живот треба да им биде достапен само на оние луѓе, кои достигнале духовни височини, кои се духовно проверени, кои се во зрела или постара возраст. Тоа би помогнало да се избегнат грешките.
 
- Не сметам дека монаштвото е само за старци. Не мислам дека е потребно да се постригуваат во монаси само луѓе кои имаат духовно искуство, бидејќи таквото искуство токму и се достигнува со монашки живот. Треба да се избегнуваат крајности. Сметам дека за стапување во брак најдобра е возраста од 20 до 30 години, а за монаштво од 30 до 40 години. Секако дека постриг може да се прими и порано, но степенот на ризик тогаш е поголем. Потполно е недопустиво, по мое мислење, да се постригуваат лица кои немаат наполнето 20 години. Познати ми се случаи во кои монаштвото било примено и на помала возраст, што потоа им послужило како повод на таквите монаси да се одрекнат од монашките завети. Сметам дека во слични случаи постригот може да се смета за неважечки, зашто момчето, скоро дете, не може да биде подготвено на така сериозен чекор.
- Рековте дека монаштвото е – во најголема мера „тесен пат“. Би сакал да продискутирам за тоа. Ние, кои живееме во светот, не бегаме доброволно од тешкотиите. Имаме семејства, треба да работиме, да заработиме леб во потта на нашето лице, кај нас се тешки односите со оние кои не опкружуваат. А монасите, по мое мислење, си обезбедиле за себеси во манастирите поспокоен живот, тие се зафатени со самоусовршување, кон кое и ние треба да се стремиме. Но да издвоиме време за читање на големи книги, како нив, за нас е два пати  потешко зашто ние имаме семејства, деца, внуци. Тие за тоа имаат доволно време. Зар не ви се чини дека нашиот пат, ако сакаме да бидеме добри христијани, во нешто е дури и потежок од монашкиот?

- Може да се каже. Кога зборував дека монаштвото е најрадикалниот израз на „тесниот пат“, не го имав предвид тоа, дека е нешто претешко. Во многу ситуации во животот во светот е многу потешко. Монаштвото е „тесен пат“ во смисол на одрекување од многу работи што на обичните луѓе им припаѓаат по право. И монасите се одрекуваат од многу надворешни работи заради внатрешното богатство. Но не мислам дека монаштвото е над бракот, или дека тоа повеќе го овозможува достигнувањето на светоста отколку бракот. Било кој пат што човекот ќе го избере, ако тој се стреми кон Бога – тоа е напорен пат, тоа се „тесни врати“. Ако човек тежнее да живее по Евангелието, тој секогаш ќе наидува на препреки и секогаш ќе мора да ги совладува. Монашкиот живот, како и животот во брак, даден му е на човека за тој да може на тој начин максимално да го оствари неговиот внатрешен потенцијал. Тој е даден за добивање на Царството Божјо кое секој од нас може да го задобие после смртта, но ние можеме опитно да му се приближиме  уште тука на земјата.

(извадок од делото “Вие сте светлината на светот“)

Атанасиос Папатанасиу

Понекогаш имам впечатокот дека изучувањето на преданието на Црквата значи судрување со множество запрепастувачки откритија. Така, бев запрепастен кога во делата на св. Григориј Богослов го најдов следниов исказ: „Новàтори“ – тоа е неразумен назив за далековидните.

Ова е повеќе од обичен исказ. Ова истовремено е и задача и повик, зашто овој исказ поставува важно прашање пред Црквата: „Што е тоа што ги определува новотиите?“ и „Кој треба да се смета за новàтор?“ Многумина православни христијани денес можеби нема да се согласат со св. Григориј, зашто новотиите, по правило, се сметаат за дрскост и за синоним за секуларизација. Опасноста од секуларизација навистина постои, но ние, дотолку повеќе, не смееме а да не го признаеме фактот дека Црквата самата му ја ветува на светот сеопфатната новост: формирање на сосема нов тварен свет, негово преобразување преку општење со Бога (Откровение 21:1–5). Следствено, животот на оној што верува не претставува само пасивно очекување на крајот, туку и активно учество во остварувањето на Божјата замисла. Со други зборови, Црквата во историјата претставува предвидување и лабораторија на тој есхатолошки крај. Во таа лабораторија светот постепено се претвора во Тело Христово.  

Многу впечатливи примери на историската позиција на Црквата можеме да најдеме во сведоштвата за оформувањето и за прифаќањето на догмите. Набргу по основањето, Црквата се соочила со опасноста од ереси и од заблуди во однос на верата и на преданието. Пред сè, требало да се брани и да се објаснува тврдењето за едносушноста на Лицата на Света Троица. Таа вистина била искажана преку грчкиот термин омоусија, што значи едносуштен. Почнувајќи од четвртиот век, секој христијанин, кажувајќи го на Литургијата Символот на верата, сведочи: „Верувам ... во еден Господ Исус Христос ... едносуштен на Отецот“. Денес верниците немаат никаква дилема во врска со ова, зашто се работи за елементарна доктрина. Но кога светите отци ја утврдувале оваа догма којашто е од животна важност, лесно можеле да бидат обвинети за грев и за новаторство! Се работи за тоа што овие догматски термини (и редица други, како што се „личност“, „воплотување“, „енергии“) ги нема во библискиот речник! Со други зборови, отците очигледно решиле да се откажат да ги дефинираат догмите само преку јазикот на Светото Писмо, и користеле друг јазик. Что се случувало притоа?

Во четвртиот век Црквата веќе одамна била излезена од палестинската лулка и цврсто се втемелила на просторот околу Средоземното Море, соочувајќи се лице в лице со тогаш доминантната грчко-римска култура. Таа култура го определувала начинот на животот, стилот на мислењето и јазикот кој во голема мера се разликувал од јудејскиот. Црквата се нашла пред решавачки избор: да се ограничи на јудејството или да му се открие на целиот свет. Црквата го избрала второто, откривајќи им се на другите народи, и за таа цел го користела нивниот јазик и нивниот начин на мислење.

Овој избор бил далеку од кокетирање со секојдневноста – тоа била историска одлука, заснована на самата природа на Црквата. Според тврдењето на св. Максим Исповедник, „Христос сака Неговото таинствено вополотување да се случува секогаш и секаде“. Во таква перспектива воплотувањето не е настан затворен во минатото, туку процес кој почнал пред повеќе од 2000 години и непрекинато продолжува низ вековите. За да го спаси овој свет, Синот, оставајќи го Отецот, станал човек, живеел во вистинско човечко општество, говорел на јазикот на своите современици. И од тој миг Христос не можеме да го претставиме без Неговото Тело – Црквата. Црквата претставува продолжеток на Воплотувањето во историјата: таа не е духовна секта, издвоена од надворешниот свет, туку она огниште во кое сиот свет постојано се преобразува во Тело Христово. 

За да се разбере заемниот однос меѓу Црквата и светот, мора постојано да го имаме на ум следново богословско тврдење: Црквата и светот не се два онтолошки (т.е., по своја природа) спротиставени ентитета, како едното да е направено од „света“ а другото од „зла“ супстанција. Според христијанското гледиште, сиот свет, без исклучок, е Божја творба, и Бог е единствениот Творец. Тој го повикал овој свет од непостоење, и го создал за да биде учесник во вечната и целосна љубов на животот. Тоа значи дека главната задача на светот е да го посака тоа, да стане тело на Синот, втората Ипостас на Света Троица и со тоа, по сопствена волја, да влезе во вечниот живот на Троица. Се разбира, ова не е лесно. Овој призив не доаѓа од овој свет (Јован 15:14, 18:36), и затоа тоа секогаш звучи недостижно за светот, и светот е збунет: „Тешки се овие зборови. Кој може да ги слуша?“ (Јован 6:60). Одговорот на човештвото на Божјиот призив мошне добро е искажан преку словенскиот термин „подвиг“ – тоа е аскетско усовршување, пројавување на слободата во историјата.

Затоа можеме да кажеме дека Црквата е дел од светот кој веќе одговорил на Божјиот призив. Вториот дел сè уште му се противи на призивот, и сè уште го нема најдено патот до Црквата, макар што не е ниту зол по своја природа, ниту е инороден на Црквата. Спротиставувањето на светот на Црквата, за што се говори во Светото Писмо (Јован 15:18-20; 1 Коринтјаните 3:19 итн.) не се должи на неговата природа, туку на неговиот сопствен избор и одлука. Затоа Црквата никогаш не престанала да се моли за животот на целиот свет и сеопшто обраќање кон Христа. Ова можеме да го слушнеме на божествената Литургија. Освен тоа, јазикот на Црквата сам по себе претставува призив. Во согласност со вистинското православно предание, јазикот – во однос на човекот – претставува група сигнали, знаци, коишто соопштуваат нешто за реалноста којашто не може да биде ограничена или целосно искажана со зборови. Секој збор од устата на Црквата не е само објавување на вистината, туку и призив за слободна, искрена, лична средба со Вистината, зашто Вистината не е нешто, туку е некој – воплотениот Христос. Богословието не е само трактат за Бога, туку и повик да се стане дел од Телото Христово.

Затоа до крајот на светот Црквата нема право да го прекине повикувањето на Божјото создание кон општење со Него. Дијалогот на Црквата со светот не може да се прекине и, се разбира, никој не може да му стави крај на тоа сè до последните дни. Затоа обраќањето на Црквата до светот секогаш останува неизменето, на сите јазици тоа звучи како призив да се стане нејзина плот, и благодарение на тоа, призивот кон спасението станува разбирлив во секое општество, во секој народ, во секоја епоха. Со други зборови, задачата на Црквата не се состои во тоа таа да го спомнува Раѓањето Христово, туку да биде Раѓање Христово и постепено да го подготвува созданието кон сеопшто воскресение. Црквата, којашто се откажува од погледот на воплотувањето, искажан погоре од св. Максим Исповедник, е Црква којашто се откажува да му говори на светот и да зборува со светот, и тоа е едноставно безмолвна Црква. Во таков случај таа е во опасност да престане да биде Црква! Ако таа не го води светот кон живототворното Тело, таа го остава светот во царството на смртта. Тоа е исто како некоја помесна Црква да се откаже да ја прима просфората од парохјаните, со што таа не би можела да ја извршува божествената Литургија.

Во секоја помесна Црква демнее опасност да се поддржува мислењето за тоа дека јазикот на минатото, на кој се говорело пред неколку столетија, е јазик на Самиот Бог! Во тој случај Црквата станува иницијатор за мачни новотии, бидејќи се отклонува од православното предание. „Гласот Божји – вели св. Григориј Ниски – не е ниту древноеврејски, ниту кој било друг јазик познат во светот.“ Навистина, човечкиот јазик може да ја носи вистината воплотена во него, но тој не може да се поистовети со самата таа вистина. Православната традиција не се тревожи поради мноштвото јазици, како меѓу различните народи, така и во различните периоди во текот на историјата на еден народ. Библијата сведочи дека во почетокот „по целата земја имаше еднен јазик и еден говор“ (1 Мојсеева 11:1). По обидот да се изгради Вавилонската кула, луѓето ја изгубиле врската со Бога и едни со други. Нивниот јазик бил изгубен и се претворил во множество разни дијалекти, поради што народите се расеале по целата земја (1 Мојсеева 1:1-9). Множеството на јазиците е последица на гревот. Затоа црквата никогаш не се обидувала да ја разреши таа ситуација, односно да создаде еден јазик за сите времиња и за сите народи. Таа ја прифаќа реалноста на множеството јазици и се труди преку нив да ја создаде новата плот на вистината. Тоа, за првпат по падот на вавилонската кула, се случило на денот на педесетницата, кога апостолите проповедале за царството Небесно на различни јазици, и секој народ ги слушал на својот дијалект (Дела 2:4-6). Така било и во почетокот на обраќањето на Црквата кон целиот свет, и на секој јазик се исповедало дека Исус Христос е Господ (Филипјаните 2:11). Мошне важно е и сведочењето на христијаните кои живееле во вториот и во третиот век, а посебно описот на животот на христијаните во Посланието до Диогнет, во кое се вели дека Црквата е нешто ново во светот.  

Разлика меѓу христијаните и останатото човештво не е во националноста, во јазикот или во традициите. Христијаните не живеат во одделни градови, не зборуваат на некаков посебен јазик, не водат некаков  особен живот... Но, сепак, во организирањето на нивните заедници постојат забележителни, дури и зачудувачки особености. За нив туѓината е како татковина, но и во татковината се како во туѓина.

Затоа св. Јован Златоуст нè уверува дека нема ништо срамно во тоа да се користат т.н. „варварски“ јазици. Во тој контекст може да се спомнат споровите меѓу Западната духовност и св. Кирил, апостолот на словените. Западната духовност инсистирала на тоа дека Литургијата може да се служи само на еден од трите древни јазици: древноеврејскиот, грчкиот и латинскиот. Пилат наредил на тие јазици да се напишат на крстот зборовите „Исус Назареецот, цар Јудејски“ (Јован 19:19). Св. Кирил истапил против таквото учење и таквите „ревнители“ ги нарекол ученици на Пилат. Тој го бранел не само правото на секој човек да зборува и да слуша, туку и правото на Бога да му се открива на секого. И ако денес ние, православните христијани, еден јазик прогласиме за „свештен“, а дугите за „скверни“, му го вртиме грбот на православното предание и се приклучуваме кон гореспомнатото Западно гледиште, и тоа во времето кога Римокатоличката црква – тоа треба да се напомене – се обидува како богослужбен да го прифати разговорниот јазик.   

Лингвистичките моменти не се сведуваат само на прашањето на преводот на текстовите од еден на друг јазик. Сè мора да се оствари под раководство на Црквата. Тоа од помесната Црква бара таа навистина да биде локална и навистина да биде Црква. Притоа е неопходно сопствено изложување на учењето, составување на свои текстови и обраќање кон новиот културен контекст, кон одредена цивилизација и кон одредено општество.

Денес сите светски дискусии се сосредоточени на прашањето на глобализацијата. Се чини дека стариот свет се урива под дејство на доминирачкиот модел на современата западна цивилизација. Едни сметаат дека зацврстувањето на одделни локални култури е единствената надеж да се опстане пред налетот на сеопштата урамниловка. Други сметаат дека за ниту една култура веќе нема иднина. Фактички, денес од низа причини превладуваат два јазика. Првиот е – англискиот, кој станува сеопшт. Од друга страна, интернетот и „виртуелната реалност“ стануваат своевиден нов универзален и силен јазик. Глобалната мрежа, несомнено, го восхитува разумот, предлагајќи можности за размена на информации меѓу оддалечени краеви на планетава, но, од друга страна, предлага сомнителен идеал на општење без реална средба, бестелесен контакт. Дали човештвото ќе ги ползува овие технологии како полезен инструмент, способен да помогне да дојде до средба меѓу човечки личности, или сè ќе се сведе на „спиритуален“ живот во кој веќе никој не се грижи за човечко општење? Тоа е предизвик за Црквата. Во ниту една прилика таа не се држела на страна од јазичните богатства собирани со векови. НАвистина, доброто познавање на јазикот на оригиналните црковни текстови претставува услов од суштинска важност за сериозно богословско изучување. Но, во исто време Црквата е должна да го внесува сведоштвото во нови и, можеби, непредвидени услови. Нејзиниот јазик не треба да наликува ниту на музејска изложба, ниту на древни археолошки наоди. Нејзините корења проникнуваат во далечно минато, но гранките мора да цутат денес и да подготвуваат плод за иднината.

Животот во светот никогаш не бил лесен. Насочувајќи го погледот во иднината, ние често доживуваме тревога, ако не и паника. На некого таа тревога може да му се допадне, но таа не смее да води до превладувачкото непријателско чувство спрема целиот свет. Задачата на христијанското сведоштво во светот, важна за секој христијанин, не смее да се спушта до агресивно многусловие насочено кон ближниот, повикувајќи го да се преобрати дури и на сметка на сопствената слобода. Слично авторитетно дејство може да се нарече комерцијален маркетинг или идеолошки империјализам, но тоа, безусловно, не е христијанска позиција во однос на светот. Како што веќе спомнав, јазикот на Црквата мора да остане повик, а не принудување. Освен тоа, Црквата секогаш треба да биде подготвена за дијалог, но не и за монолог. Да се потсетиме на разговорот на Христос со Никодим, со самарјанката и со други луѓе. Далеку е од вистината тврдењето дека современите христијани ќе им останат верни на своите обврски ако се откажат кротко да ги слушаат агонијата, болката и прашањата на современиот свет.

За таа цел, мора да го имаме на ум суштинскиот квалитет на јазикот на Црквата: тоа не е бестелесен глас. Црквата се исразува себеси не само со вербални средства, туку истовремено и преку самото свое битие. Тука спаѓа не само тоа што Црквата го зборува, туку и тоа што таа е: живо тело, коешто дава нови одговори на новите проблеми. Тука се поставуваат решавачките прашања. Навистина ли Телото на Црквата денес живее како Тело? Навистина ли православните парохии реално живеат како заедници? Се раѓа ли и се враќа ли богословието во тие заедници? Расте ли богословието од заедничкото евхаристично искуство или, во поголема мера, е резултат на индивидуални напори? Доаѓаат ли локалните православни парохии во контакт со современиот свет и го повикуваат ли да стане Тело Христово? Дали литургискиот живот во нашите парохии е насочен кон катехизација, кон утврдување на богословските критериуми и кон слобода на расудување? Тоа е само дел од прашањата коишто чекаат да бидат анализирани и одговорени.

Според зборовите на отец Георгиј Флоровски, православието во толкувањето на светоотечкото предание повторно се открива како сила којашто победува, сила којашто го преродува и го зацврстува животот, и не само како тивко пристаниште за изморени и разочарани души – не само како крај, туку како почеток, почеток на подвигот и на творештвото, „нова твар“.  

Подготви: д-р Драган Михајловиќ

Митрополит Антониј Блум (Сурожски)

Mногу често, хомосексуализмот се опишува како болест и затоа се претставува како неизлечива појава. Должен сум да кажам, дека јас со тоа мислење не се согласувам. Хомосексуалноста е неприродна и се разбира болна состојба, но колку што ми е мене познато, физичка или физиолошка основа за хомосексуалност нема. Во една психијатриска клиника во Лондон беше направено многу темелно истражување по ова прашање и резултатот беше следниов: хомосексуалноста изразува или психичко растројство или гревовност во смисла на разврат.Како психичко растројство оваа појава може да се објасни различно. Има и причини за кои сеуште немаме јасна претстава. Но, често се случува, човек да постане хомосексуалец (на руски мажеложник), зашто во текот на целото негово детство бил подложен на злоставување, на  “љубовната “ грижа на мајката или на некоја друга жена, која ја заменувала мајка му и како резултат, во тој човек се појавува страв, одвратност и ужас кон се што е женско.

Тоа започнало, кога тој воопшто немал свесност дека е злоставуван, ниту имал осет, дека не се сите жени исти, како оние кои го злоставуваат. Но, тоа се инјектирало (вметнало) во неговата психа, и се одразило на неговото сознание, така што тој човек не може да го разграничи и оддели. Така се раѓа страв, одвратност и оддалечување од се што е женско, од секоја жена. И, бидејќи во тој човек има природна полова определба, тој ја пренасочува кон себеподобните, но со ова искушение може да се бори или да му се предаде. Ако се предаде на својата потреба кон маж, од аспект на Црквата човекот прави грев. За ова јасно говорат, св.апостол Павле (1Кор. 6:9) и црковните канони: хомосексуализмот е не-сместлив во христијанството. Станува збор, не за тоа дали  човекот може да има различни сексуални определби, туку дали тој се бори против нив.

Тогаш, тоа е еден ист проблем, кој го имаат секој маж и жена. Некој има силна привлечност кон другиот пол, но заради внатрешното сознание за своето достоинство и чистота или врз основа на својата вера, не му се предава на искушението. Ако човек се предаде на својата сексуална определба во однос  на луѓето од спротивниот пол, тогаш тој не се осудува заради определбата, туку заради дејството. Гревот станува грев, не тогаш кога во нас има извесно искушение и ние се бориме со  него, туку тогаш кога му се предаваме.Во оваа смисла, во житијата на светите, ние имаме чудесен пример за разликата во Божјиот Суд над искушението, мотивот и над самото дејство. Имало еден свештеник-монах, кој секогаш кога крштевал жени се возматувал во срцето. И тој започнал да му се моли на св.Јован Крстител да го ослободи од таа гревовна бура. Св.Јован му се јавил и му рекол: “Јас можам да измолам од Бога да те ослободи од ова искушение, но ти ќе го загубиш маченичкиот венец. Продолжи да се бориш против оваа страст и никогаш немој да и се предаваш, зашто тоа е твојата борба против злото, во името Христово. Ако те ослободам јас, ти повеќе нема да бидеш борец за Христа“.

Во однос на хомосексуализмот ние сме должни да го заземеме ставот – или е психичко растројство, или свесно примена гревовност, т.е. разврат. И во двата случаја, ако нивната определба постане дејство, тоа подлежи на црковна казна и одлачување. Во минатото, борбата со ова гревовно искушение била поддржана со неодобрување од општеството, со забрани, не само од црковните туку и од граѓанските закони. Денес, кога граѓанските закони не го осудуваат хомосексуализмот, секој човек е должен да носи потполна одговорност за постапките спрема овие факти и дури ако е неопходно, и да се спротивстави на мислењето на другите луѓе.Сила, за да се спротивставиме на општественото мислење, е неопходно потребна, не само во однос на хомосексуализмот, туку и во однос на многу други прашања, пред кои е исправен христијанинот во едно нехристијанско општество, кое исто така треба да се има предвид.Би требало да додадам кон веќе кажаното, дека треба да бидеме будни кон пројавите на особена гревовност и малформации кај возрасните, кои  соблазнуваат деца. Зашто децата без да знаат што се бара од нив, можат да бидат вовлечени во оваа стихија на темнината и злото, вообразувајќи си дека се предводени од возрасни луѓе, кои знаат како треба да се живее, а всушност е токму спротивното – тие  возрасни луѓе не само што незнаат како треба да се живее, туку и го упропастуваат животот на други луѓе, такашто ги развратуваат. 

од делото: “Телото и материјата во духовниот живот“ Антониј митрополит Сурожски, 2002  

Подготви: М.З.

  

Отец Филотеј Фарос

Евангелието вели, дека кога семето ќе падне на земјата и нема да умре, тоа е бесполезно. Но, ако умре, дава многу плод и богата жетва.
Кога сопругот одбива да “умре“ за својата сопруга, последиците се страшни. Првата последица е самотијата. Се додека сопругот се грижи само за себеугодување, тој самиот себеси се осудува на самотија. Ако не ја надживее загубата на љубовта кон себе си, нема надеж да породи љубов кон себеси во својата сопруга. Тој треба да дозволи, “сигурноста“ во него да умре, пред да вкуси од полнотата која што ќе му даде чувство на сигурност, во љубовта на неговата партнерка.

Ако семето не умре во земјата, тоа останува само. Има многу нешта кои ги држат брачните партнери на растојание еден од друг. Многу од тие нешта треба да умрат, за животот на брачниот пар да се исполни со љубов. Семето кое треба да умре, не е ниту личноста, ниту љубовта на сопружниците, туку нивната внатрешна заштита и одбранбени ѕидови, кои самите тие ги издигнуваат за да се одбранат себе си. Но, љубовта е нешто кое треба да му се предаде на другиот, за да може да  живее и расте.

Ако заштитата и овие ѕидови на претпазливост не паднат, сопружниците може да престанат да ги споделуваат важните собитија од животот и тогаш разочарувањето и недовербата се таложат и малку по малку раѓаат оттуѓување, оддалечување и самотија. На крајот, за нив станува невозможно да зборуваат еден со друг или взаемно да се слушаат, на каков и да е јазик и со какви и да се зборови или дејства.

И пак ќе повторам, за да профункционира бракот, сопружниците треба да ги срушат заштитните зидови. Тоа означува дека игрите кои луѓето ги играат, маските кои ги носат, цветните очила низ кои го гледаат партнерот, маневрите со кои се обидуваат да ги контролираат емоциите и дејствата на брачниот другар, сето тоа се заштитни механизми и треба да се отфрлат.

Житното семе треба лека-полека, да изрти во земјата на взаемната почит, на взаемната доверба, за да се развие во взаемна рамнопоставеност, заснована на почит и доброволност. Тогаш новиот никулец на љубовта ќе расте на здрава земја, со чувство за личното постоење и вистински интерес кон сопружникот. Бурите се неопходни, за да го расчистат воздухот од недоразбирањата. Светлите зраци кои се појавуваат низ облаците од бурата, создаваат еден прекрасен небесен бран на можности за семејната врска.

Стремежот кон ваков вид заеднички живот, воопшто не означува загуба на автономноста на сопружниците. Затоа не е добро, ниту еден од сопружниците да има чувство дека е бесполезен без другиот. Секој од нив треба да е слободен да може да стои на “две нозе“, да бара независни интереси и да има некое време за себеси, ако е неопходно. Вакво “идеално растојание“ е предуслов за постигнување “идеално зближување“.
Во исто време, секој од нив треба да чувствува дека го завзема првото место во животот на својот партнер.

Взаемното почитување и восприемање помагаат повеќе од се друго, секој од сопружниците да се прифати и засака себеси и да го ограничи патолошкото себеосудување, срамот и вината за старите и новите грешки и неуспеси. Сопружниците можат взаемно да се ослободат од заморните психички процеси на самољубење, така што ќе го искористат искуството произлезено од нивните претходни грешки.

 За да биде возможно, еден човек да изразува таква почит кон својот партнер, тој треба да верува во Бога, Кој го создал човекот со потенцијал да постане како Него – преку благодатта. Тогаш ќе може да си верува и себеси. Тогаш ќе може да верува во апсолутната вредност на другиот, кој може да го осуштестви божествениот залог, кој се крие и во него.

Вистина е дека сите ние чувствуваме потреба, другите луѓе да не почитуваат и да имаат потреба од нас. Затоа во бракот е неопходно, сопругата да го охрабрува својот сопруг во неговата професионална работа, да му се восхитува и да ги признава неговите резултати. Но сопругот не смее да заборава, дека и сопругата ја има истата потреба; да знае дека луѓето имаат потреба од нејзиниот придонес, дека има успех и не е добро да пропушта да го изрази своето признание за нејзиниот труд, било како домаќинка и мајка, било во сферата на нејзината работа.
Ниеден од сопружниците не може да смета само на помошта од другиот, за да продолжи личносно да се развива, туку во бракот треба да гледа прекрасна можност за личен развој и подобрување на неговата адаптибилност и во, и надвор од семејството. Доколку човечката личност се наоѓа во непрекинат процес на развој, секој сопружник треба за главна своја цел да има да стане колку што може повеќе по-совршена личност. И поконкретно, секој сопружник треба да се обиде да ги развива оние квалитети кои го прават по-сакан, коишто ја прават неговата личност по-привлечна, за да биде колку што може повеќе по-возљублив сопатник во животот.

Новобрачните имаат разнообразни дарови, кои заслужуваат да се развиваат (умножуваат) и секој треба да го охрабрува другиот да ги развива тие потенцијали, така што ќе го обогати колку може повеќе, семејниот живот. Младата жена нека продолжи да чита, нека ги развива своите интереси за музиката или за било какви творечки или интелектуални интересирања кои ги  има, а сопругот нека ги развива своите професионални квалитети, како и другите таланти кои му се дадени. Секој нека си постави за цел, да ја обогатува и оплеменува својата личност, така што ќе придонесе и за обогатувањето на нивниот брак.

Иако внатрешната убавина има многу поголема сила и значение од надворешниот изглед, нашиот генерален впечаток за луѓето, вклучувајќи ги и најблиските, делумно зависи и од нивната надворешност. Затоа е неопходно внимание кон онаа страна од нашата привлечност, која зависи од грижата за надворешниот изглед и од нашиот добар вкус. Како мажот, така и жената, треба да продолжат со добронамерна грижа за својот надворешен изглед (се разбира не предизвикувачки).

Секој човек, за да се почитува себеси, треба да чувствува дека поседува некаков потенцијал, талант или способност да работи нешто. На сите ни е потребно да имаме нешто кое можеме да го постигнеме, за да имаме самопочит. Ако не постои некаков предизвик (проблем), којшто треба да го надминеме, се измачуваме. Ако имаме потенцијали кои никогаш не сме ги искористиле, се чувствуваме непотполни, бескорисни.

Несомнено дека личната преокупација на сопругата ќе изискува време и разделеност од сопругот. Тоа може да се готвачки вештини или шиење, или пак развивање на некој музички талент или аџилак, или учество во некоја социјална дејност или било што друго. Каква и да е нејзината особена харизма, таа треба да чувствува дека може да ја развива, а мудриот партнер ќе треба да му даде можност на другиот, да ги умножи своите таланти. Сопругата која непрестано му префрла на својот маж, дека одвојува премногу време за градината, или пак сопругот кој ја обвинува својата жена дека често оди кај соседите, можеби цели токму таму, каде што  партнерот го црпе своето чувство за самопочит. Сопружниците треба да бидат доволно мудри за да востановат, што е тоа кое на партнерот му дава самопочит, и да му дадат можност и слобода тоа да го развие.

Но, ќе треба повторно да нагласам, дека индивидуалниот развој на личноста, не е ниту целта на бракот, ниту цел на христијанскиот живот. Ова изгледа не го разбираат феминистичките движења и тоа е ’ахиловата пета’ на многуте слични “ослободителни“ движења, за коишто спасението се поистоветува со себе-исполнувањето, а групите за емоционален развој, отворените бракови и слични на нив, се одлучуваат за магичните начини тоа себе-исполнување да се реализира.

Но тешко на оној човек кој себе-исполнувањето ќе го претвори во цел на својот живот. Ние сме создадени за да се предаваме себеси на другите и на Бога, и кога го бараме исклучиво и само својот живот, го постигнуваме единствено тоа - го губиме.

Вистина е дека треба да се поддржи способноста да живееме како творечки и сотворечки личности, но во крајна смисла, треба да ги бараме своите творечки способности и себеусовршување во предавањето на себеси на некој друг. За да биде еден човек навистина жив и за да се развива, тој треба да се движи надвор од исклучителниот стремеж кон личен развиток, кон тоа што Гордон Алпорт го нарекол “себе-проекција“ или вложување (инвестирање, англ.) на себеси во друг човек или цел. Обидот на човекот да ја постигне својата полнота, без да се грижи како тоа се одразува на другите, го води кон празнење и до решителна согласност со еден од основните принципи на духовниот живот на човекот – „оној кој сака да го запази својот живот, на крајот го губи“. Го губи токму она коешто го барал: угодувањето, почитта од другите, чувството за  потполн  живот. Овие нешта се плод на вложувањето на нашата личност во другите луѓе и на спремноста слободно да даваме и примаме.

Поучен е насловот на една книга, која го опишува бракот како “взаемно-исполнување“ (Self-other fulfillment). Човекот се развива, ако се вложи себеси во односите со другите луѓе. Само кога некој придонесува за полнотата на некој друг, ќе се откријат и ќе заживеат и неговите лични способности. Само кога некој учествува во врски на взаемо-предавање, во кои се преиспитува и  прифаќа да одговори на потребите на другите, човекот ги осуштествува и сопствените потреби. Овој навистина мудар интерес треба да ги надвишува егоцентричните стремежи и да вклучува искрена грижа за некој друг.

Каква е смислата да ја развиваме својата личност, ако тоа не служи за некаква корист надвор од самите нас. Да се потсетиме на познати луѓе кои биле харизматични и надарени, кои ги развиле и умножиле своите таланти и способности, на кои им се восхитувале многу луѓе и кои сме ги гледале како ги губат тие квалитети, острината на мислата, како изнемоштуваат и  стануваат беспомошни старци со ослабен ум. Дали човечката личност се развива, за да умре и да се претвори во прав? Или за да се исползува за некоја цел која останува,- дури и тогаш кога ние сме изнемоштени и полека гаснеме - и која на крај води до едно вечно Царство на љубовта, радостта и правдата на земјата и надвор од неа? Само втората возможност, може да и даде некаква смисла на човечката борба.

Во секојдневниот план на семејниот живот, тоа означува дека можностите на сопружниците за стремеж кон развиток на сопствената личност, имаат граница. Тие не можат да останат затворени во себеси, ако тоа се одразува на бракот. Може сопругата да има особено силна харизма за комуникација со луѓето и да наоѓа задоволство во развојот на  односи со другите луѓе, но таа најпрво треба, таквата харизма да ја искористи за да ја развива и продлабочува врската со својот сопруг. Многу познати луѓе, учени, интелектуалци, се затворале со часови во своите кабинети и се стекнале со голема слава и признание за својата работа, но ги запоставиле своите сопруги и деца, кои во такви услови неминовно растат со сериозни психички проблеми, збунети и гневни. Можеби овие луѓе, несвесно ја користат работата како параван, за да ги избегнат семејните обврски, за кои чувствуваат или навистина се недоволен предизвик за нив. За таквите, во секој случај важат суровите зборови од Првото послание на апостол Павле до Тимотеј: “кој не се грижи за домашните, се одрекол од верата и е полош од неверниците“. Сопружниците треба да ја прекинат состојбата на контемплација, за да одговорат на некоја потреба на партнерот за општење. Ако на пример некогаш се случи, сопругот да е внесен во читање на интересна книга, а сопругата дојде и го праша: “што правиш?“, очигледно барајќи некаков контакт со него, внимание, тој би можел накратко да ја остави книгата и да разговара со неа.

Но, над се друго, сопружниците треба да се стремат секогаш да ја синхронизираат својата програма со приоритетите и програмата на другиот човек до себе. Зашто во текот на многу години, многу сопружници без никакво двоумење, ги оттргнувале своите семејства од нивната средина, ако новото место и нивната просперитетна работа тоа го изискувало од нив. А и многу “еманципирани’ жени ни најмалку не се двоумат да ги запостават потребите на своите семејства, за да постигнат лично признание и слава.
 
Границата помеѓу личносниот развој и интересот на семејството, по која треба да се движат сопружниците е многу тенка и неопходно е да се има многу такт и чувствителност, за да не се престапи. Стремежот кон личниот развој и интересот на семејството треба постојано да се нивелираат. Не е добро, занимавањето со себеси и занимавањето со семејството, меѓусебно да се исклучуваат. И двете треба да се заштитат и развиваат.

(извадок од книгата “Бракот“)

Отец Филотеј Фарос е еден от најпознатите христијански автори во Грција, автор на множество истражувања во областта на пастирското богословие. Меѓу по-познатите негови дела се: "Родители и деца", "Бракот", "Сопружништвото", "Клирот", "Пред и после Пасха", "Тага", "Педесетница" и други. Повеќето от нив се неодвоив дел од програмата на студентите во Богословските факултети.

 
Подготви: М.З.

обид за воцрковување во современиот свет
(II дел)

Закономерноста на духовниот развој

Често пати луѓето – и тоа не само оние што се „почетници“ во Црквата, туку и оние коишто одамна живеат црковен живот – се жалат дека не гледаат никаков духовен напредок во себе. И повеќе од тоа: забележуваат дека во првите денови, недели и месеци по влегувањето во Црквата чувствувале необична радост, духовен подем, сè им изгледало лесно. Но потоа, напротив, сè како да почнува да оди наопаку, секој чекор го прават со напор, црковниот живот, ако така може да се каже, им станува навика и не им носи радост во душата, туку, спротивно, во него сè повеќе гледаат недостатоци. Настапува униние коешто често води кон своевидна парализа, кога човекот веќе не живее туку само вегетира: се чини дека ништо веќе нема никаква смисла, зашто „ионака ќе нема резултат“. И бидејќи нема труд, и нема промена во состојбата, човекот буквално му ја препушта на Бога можноста исклучиво Тој Самиот да го спаси – преку испратените искушенија и грижи. Притоа, ваквата состојба не е карактеристична за еден или за неколку христијани, туку е појава, слободно може да се каже, од општоцрковни димензии.

Во што е причината за овој проблем – инаку еден од најсериозните – на денешното време? Христијаните се жалат на падот на својот духовен живот, на тоа дека во почетокот имале многу повеќе одошто сега. Тие искрено се прашуваат: зошто е така? Меѓутоа, недоумението тука е резултат единствено на непозанавањето на текот на духовниот живот, на неговата закономерност.

Духовниот живот – според својата суштина – е заемен однос меѓу човекот и Божествената благодат. Во почетокот, благодатта го повикува човекот, се прилепува кон неговото срце, и тој се одѕива на нејзиниот повик, доаѓа во храмот, Му се обраќа на Бога. Тоа е – како некое повторно доживување на детството. Во тој период самата благодат ги извршува сите нешта за новообратениот, го носи на раце, како мајката младенецот. Господ му дава да ја вкуси радоста на постоењето, на општењето со Него, нагледно покажува што е тоа живот во црквата, живот во Бога. Тој во тоа време ги намалува страстите на човекот, му дава различни духовни утехи, за да му даде можност макар и за кратко да се оттргне од плотскиот, земен живот, да го вкуси небесниот живот.

А потоа настапува нов период. Благодатта како да отстапува, како да се сокрива од христијанинот. Таа и понатаму е со него, го храни, но веќе не се труди место него. Во тој период Господ ги чека трудовите од самиот човек кај кого веќе постои искуство: ете го – земното; и ете го – небесното; сега човекот е должен да направи свој избор. Ако го сака небесното, ако сака да биде со Бога, мора и да го докаже тоа.

Бог може да ни ја дава благодатта, но сè додека ние не се потрудиме самите, таа благодат ќе остане само нешто надворешно, нам туѓо, и таа нема да може да нè спаси без нашето сопствено учество. А кога претрпуваме напад од своите страсти, кога се бориме со нив, благодатта, којашто невидливо ни помага, се апсорбира во нашата душа, во нашето срце. 

Меѓу човекот и Бог не се можни „правно регулирани“ односи: Бог го сака човекот и од него очекува љубов. Може да се каже, дури, дека нас не нè спасува само Божјата љубов, туку и нашата љубов спрема Бога. Но, љубовта не е нешто што може да се докаже со зборови. Тука се нужни дела, коишто би сведочеле за тоа на кого или на што ние, всушност, го предаваме нашето срце. Ние го сакаме светот, ги сакаме своите страсти, го сакаме, колку и да е тоа страшно, гревот. Тоа е противприродна љубов и таа, секако, не може да се поврзе со љубовта спрема Бога.

Затоа нам постојано ни се нуди можноста да избереме меѓу Бога и она што на Бога му е спротивно. И во зависност од тоа што избираме, го определуваме нашиот пат. Ја избираме верноста спрема Бога – и се зацврстуваме во љубовта спрема него. Го избираме светот, сопствените страсти, гревот – и се зацврстуваме во злото.

Човекот е крајно извалкан. Тука се и прародителскиот грев, и гревовните навики кои човекот ги усвоил во животот, пред да Му се обрати на Бога. Затоа е неопходна постојана борба, постојан труд на самоисправање. И благодатта учествува во тој труд, во таа борба, невидливо му помага на христијанинот и го зајакнува.

Понекогаш се поставува прашањето: зошто, сепак, нам ни е толку тешко и зошто толку малку напредуваме во духовниот живот. Одговорот е очигледен. Тешко е затоа што благодатта нè воспитува, нè тренира, нè тера да работиме до границата на нашите сопствени можности. Може да се даде следната споредба од светот на живата природа. Кога фоката го учи своето младенче да плива, таа само малку го поддржува од долната страна, и кога ќе види дека младенчето може само да плива, престанува да му помага, макар што за сето време го набљудува, подготвена во секој миг да му помогне.

Така и Господ постапува со нас. Секој миг Тој нè поддржува, не зајакнува, но најчесто на таков начин што ние тоа не го забележуваме. Господ нè остава да се потрудиме самите, да се научиме на нешто, да доживееме нешто и преку сето тоа да Му се приближиме.  

Духовниот живот се карактеризира со промени, во него нема непроменливост. Присуството на благодатта, благодатните утешувања задолжително се проследени со периоди кога човекот се чувствува напуштен, беспомошен. Утешувањата ја јакнат човечката слабост, го прават човекот посилен, го учат да се надева на Бога, раѓаат чувство на благодарност спрема Бога. А чувството на напуштеност (богооставеност), сознанието за сопствената беспомошност, напротив, ја смируваат човечката гордост, ни ја даваат најдобрата можност да разбереме дека без Бога сме – ништо. Чувствувајќи ја својата беспомошност, почнуваме да ја бараме како што треба Божјата помош, и дури тогаш ние најчесто за прв пат разбираме што е вистинска молитва.

Понекогаш човекот доживува мошне долг период на оваа „оставеност“, кога небото како да се затвора за него и кога душата станува совршено невосприемчива за какви годе духовни доживувања. Слична состојба им е добро позната не само на немоќните, грешни луѓе какви што сме ние, туку и на вистинските подвижници, на Божјите угодници. Тука се потребни трпение и вера, надевање на Бога, доверба во Бога. Не добивајќи никаква духовна поткрепа и награда, човекот сепак мора да се труди и да верува дека Господ го гледа неговото страдање, неговиот труд, но од одредена причина смета дека таквата проверка е полезна за него.

Во тоа време непријателот обично го вознемирува христијанинот со помисли исполнети со тага и очај, го тера да мисли дека чувствата и доживувањата коишто ги имал претходно, веќе никогаш нема да се повторат, и дека, напротив, нему ќе му биде сè потешко и потешко. Но тоа не е точно. Всушност, ако човекот машки го издржи испитувањето преку заладувањето во срцето, ако не престане да се бори и да се труди за својот духовен напредок, тој повторно ќе го почувствува дејствувањето на благодатта, и тоа во многу поголема мера. 

А потоа повторно ќе настапи време на привидна оставеност, повторно борба и повторно утешување. И така – во текот на целиот живот.

Каков труд и каква борба се потреби од страна на човекот? Најчесто станува збор за едноставни и сосема достапни нешта: необрнување внимание на чувството на внатрешна празнина, на помислите за „бесмисленоста на дејствувањето“, придржување до востановеното молитвено правило, читање духовни книги и разбирање на смислата на нивните пораки, присуство на службите во храмот, учество во црковните таинства. Но мошне важно е заедно со сето тоа човекот да се грижи да ја разгори ревноста што гасне или што веќе изгаснала. За таа цел, полезно е размислувањето за оние нешта коишто првобитно го условиле нашето свртување кон Бога, за оние нешта коишто нè довеле до покајание. Во таквата состојба потребно е често да си споменуваме за неизбежната смрт и за исто толку неизбежниот суд, за потребата да се подготвуваме за него уште во овој земен живот. Напоредо со тоа, за да не нè задуши стравот и уште поголемо униние, потребно е спомнувањето и за Божјата љубов спрема нас, за која постојат изобилни сведоштва во животот на секој од нас.

Во слично испитување човекот поостро од кога и да е чувствува дека тој, освен Бога, нема друг помошник. А тоа значи дека треба почесто да му се обраќа на Господа со молитвено повикување (преку молитви дадени во молитвеникот, преку стихови од псалмите, или со сопствени зборови). Да Му се обраќаме, да бараме Тој – Семоќниот – Самиот да ја исцели немоќта на нашата душа, да ја просветли нашата темнина, да ни даде радост и веселба коишто се пројавуваат во човечкото срце од чувството на Неговото Божесетвено присуство, кога сè во животот на човекот се исполнува со највисока смисла, со онаа полнота која не остава ниту најмал простор за „празнина и незадоволство“.

(Издадено од Саратовската епархија при РПЦ)

Подготви: д-р Драган Михајловиќ

Протопрезвитер Александар Шмеман

Денес живееме во култура која ја одрекува смртта. Ова многу јасно се гледа ако погледнеме на било кое обично погребно претпријатие, кое се обидува да изгледа како и сите останати фирми.“Директорот за погреби“ се обидува да се погрижи за човекот кој е во тага, да не забележи дека е во тага. Начинот на погребување е организиран така што од погребот се прави некакво полурадосно доживување. Се чувствува чудна конспирација на молк во поглед на непобитниот факт на смртта; дури и лешот е “прекрасен“, само за да се камуфлира смртта. Меѓутоа, во минатото постоеле, а и денес сеуште постојат – дури и во нашиот свет кој толку го потенцира животот – култури “сконцентрирани на смртта“; во нив смртта е една голема сеопфатна преокупација, а животот е сватен главно како подготовка за смрт. Ако за некои луѓе и самото погребно претпријатие им ја одвраќа мислата од смртта, за други луѓе дури и предметите за секојдневна употреба, како што се кревет или маса, постануваат символи кои потсетуваат на смрт. Во креветот гледаат слика на гроб, а мртовечкиот сандак се поставува на маса.
         Каде е христијанството во сето ова?  Без сомнеж, “проблемот на смртта“ е централен и суштински проблем во христијанската благовест, која ја објавува Христовата победа над смртта, а самото христијанство го има својот извор во таа победа. Сепак, од друга страна, човек има чудно чувство дека без разлика што светот сигурно ја слушнал оваа порака, таа не направила некој вистински, посилен впечаток на основниот човечки став кон смртта. Повеќе може да се каже дека христијанството се прилагодило на секојдневниот став на човекот, го прифатило како свој. Не е тешко да Му посветиме на Бога една прекрасна христијанска беседа, нови облакодери и светски изложбени павилјони, да се приклучиме кон великите “прогресивни“ и витални сили на нашиот “атомски век“, да направиме христијанството да изгледа како извор на сите овие грозничави животоцентрични активности. Исто така, лесно е да се одржи говор на некој погреб и да се претстави животот како долина на страдање и суета, а смртта како избавување.
         Христијанскиот свештенослужител, кој во овој свет ја претставува целата Црква, денес е принуден да ги употреби двата јазика, мора да ги усвои двата става. Но, ако е искрен, тој мора неизбежно да забележи дека “нешто недостасува“ и во едниот и во другиот став, а тоа е токму христијанскиот елемент, кој во сето тоа го нема. Зашто христијанската порака се фалсификува ако христијанството се презентира или проповеда како суштинска потврда на животот, но без поврзување на таа потврда со Христовата смрт, а со самото тоа и со фактот на смртта, т.е. ако молкум преминуваме преку фактот дека за христијанството смртта не е крај, туку навистина реалност на овој свет. Дури и тогаш кога ги тешиме и помируваме луѓето со смртта, со тоа што овој свет го претставуваме како бесмислена сцена на индивидуална припрема за смрт, и тоа е фалсификување на христијанската порака. Зашто христијанството објавува дека Христос умре за живот на светот, а не за вечен одмор од овој свет. Овој “фалсификат“ го претвара вистинскиот успех на христијанството (спрема официјалните податоци изградбата на цркви и прилози за нив по човек, достигнале повисоко ниво од било кога) во длабока трагедија. Световниот човек сака свештенослужителот да биде оптимист, кој ја санкционира верата во оптимистички и прогресивен свет. А религиозниот човек во него гледа крајно сериозен, тажно достоинствен разобличувач на светската суета и ништавност. Светот не сака религија, а религијата не сака христијанство. Зашто светот ја отфрла смртта, а религијата го отфрла животот.  Токму тука е причината на неизмерното кошмарно разочарување, било во секуларната тенденција на светот кој се држи за животот, или во морбидната религиозност на оние кои го порекнуваат. Ова чувство на животна промашеност и разочарување ќе трае, се додека христијаните го разбираат христијанството како религија која има за цел да помогне, се додека луѓето се придржуваат на “уталитаристичката“ самосвест, типична за старата религија. Зашто навистина, тоа било една од главните функции на религиите: да помогнат, особено да им помогнат на луѓето да умрат. Од оваа причина религијата од секогаш се обидувала да ја објасни смртта, и објаснувајќи ја да го помири човекот со неа. Колку само труд вложил Платон во својот Федон да ја направи или претстави смртта пожелна па дури и добра! И колку често после тоа, ехото на Федон се чувствувало низ историјата на човечкото верување, при човечкото соочување со избавувањето од овој свет на промени и страдања! Луѓето се тешеле со умување дека смртта е од Бога, и дека сходно на тоа, таа е добра или е составен дел од животот; пронаоѓале разни значења на смртта, или самите себе се уверувале дека смртта е подобра од изнемоштената старост; формулирале учење за бесмртноста на душата – па ако човек умре, барем еден негов дел ќе продолжи да живее. Сето ова било еден долг обид, од доживувањето на смртта да се отстрани нејзината стравична исклучителност.
        Христијанството, прифаќајќи да биде религија, морало да ја прифати и основната функција на религијата: да ја оправда смртта и на тој начин да помогне. Правејќи го тоа, дури и во помала или поголема мера ги асимилирало старите и класични објаснувања за смртта, кои се општи  скоро за сите религии. Зашто ниту учењето за бесмртноста на душата засновано на спротивност помеѓу духовното и материјалното, му припаѓа на христијанското учење, ниту пак тврдењето дека смртта е ослободување или пак казна. Вклучувањето на овие елементи во христијанското учење повеќе ја изопачиле отколку што ја разјасниле христијанската теологија и побожност. Ваквите сфаќања биле делотворни додека христијанството живеело во “религиозниот“ свет, односно во светот во чиј центар била смртта. Но тие ја загубиле делотворноста штом светот израснал од оваа смртоцентрична религија и постанал секуларен. Па сепак, светот не постанал секуларен затоа што постанал “ирелигиозен“, “материјалистички“, “површен“, ниту заради тоа што ја загубил религијата – како што многу христијани сеуште мислат – туку заради тоа што старото објаснување не објаснува баш ништо. Често, христијаните не сфаќаат дека токму тие, односно самото христијанство било главен фактор во ова ослободување од старата религија. Христијанството, нудејќи со својата порака полнота на живот, допринело повеќе од било што друго ослободување на човекот од стравот и песимизмот на религијата. Во оваа смисла, секуларизмот е феномен во рамките на христијанскиот свет, феномен кој без христијанството е невозможен. Секуларизмот го отфрла христијанството доколку тоа се идентификува со старата религија и доколку му ги наметнува на светот оние објаснувања и учења за смртта и животот, кои самото ги уништило.
Сепак, би била голема заблуда ако за секуларизмот се мисли просто како на “отсуство на религија“. Тој самиот всушност е религија и како таков, претставува едно објаснување на смртта и помирување со неа. Тоа е религијата на оние, кои се замориле слушајќи ги објаснувањата за светот, со поимите за “другиот свет“ за кој никој ништо не знае, уморни од објаснувања за животот разбран како “надживување“ за што исто така, никој нема ни најбледа идеја; од оние, кои со други зборови се заморени да живеат живот вреднуван со термините на смртта. Секуларизмот е објаснување на смртта, од аспект на животот. Единствен свет кој го познаваме е овој, единствен живот кој ни е даден е овој живот – така мисли секуларистот, а зависи од нас луѓето дали ќе го осмислиме, објасниме, усреќиме, овозможиме. Животот се завршува со смрт. Ова е непријатно, но бидејќи е природно зашто смртта е универзален феномен, најдобро нешто што може човекот да направи е да го прифати тоа како нешто што е природно. Додека живее, човекот воопшто не треба да мисли на тоа, туку треба да живее како да смртта не постои. Најдобар начин да се заборави смртта е тој, човекот да биде вработен, корисен, посветен на велики и племенити работи, непрестано да гради еден подобар свет. Ако Бог постои (а повеќето од секуларистите цврсто веруваат во Бога и во корисноста на религијата за нивните корпоративни и индивидуални претпријатија), и ако Он по Својата љубов и милост сака да не награди за нашиот вреден, корисен и праведен живот со вечен “летен одмор“ кој традиционално се нарекува “бесмртност“, тоа е исклучиво Негов милостивен “бизнис“. Но, бесмртноста е додаток (иако вечен) на овој живот и во него можат да се најдат сите вистински интереси и вредности. Американското “погребно претпријатие“ е вистинскиот символ на секуларистичката религија, зашто тоа изразува мирно прифаќање на смртта како нешто природно (тоа е куќа како и секоја друга во која нема ништо особено), како и негација на присутноста на смртта во животот.
          Секуларизмот е религија зашто има своја вера, своја есхатологија и своја етика. И тој “делува“ и “помага“. Искрено речено, ако помошта е критериум, човекот би морал да прифати дека животоцентричниот секуларизам помага навистина повеќе отколку религијата. За да може да му конкурира, религијата морала да се претставува како прилагодување на животот, советувалиште, збогатување; морала да се рекламира во подземните железници и автобуси како многу вреден додаток на “вашата омилена банка“ и на сите останати “пријателски бизнис партнери“. Обидете се, ќе видите дека помага! А религиозниот успех на секуларизмот е толку голем што ги води некои христијански теолози да дигнат раце од самата категорија “трансцедентност“, или едноставно кажано од самата идеја за Бога. Ова е цената која мораме да ја платиме, ако сакаме модерниот човек да не разбере и прифати, викаат гностичарите на дваесетиот век.
          Овде ја допираме сржта на проблемот. Зашто за христијанството помошта не е критериум. Вистината е критериум. Смислата на христијанството не е да им помогне на луѓето со тоа што ќе ги помири со смртта, туку да им ја открие Вистината за животот и смртта, за да може оваа Вистина да ги спаси. Сепак спасението не е истоветно со помошта, туку всушност е нејзин опозит. Христијанството е во судир со религијата и секуларизмот, не заради тоа што тие нудат недоволна помош, туку токму заради тоа што тие се доволни, што тие ги задоволуваат потребите на луѓето. Ако целта на христијанството била да го одземе од човекот стравот од смртта, да го помири со смртта, христијанството не би било потребно, бидејќи другите религии тоа навистина подобро го направиле од христијанството. Денес секуларизмот е скоро способен да формира профил на луѓе, кои со задоволство колективно ќе умрат – а не само да живеат – за триумф на некое начело, па какво и да е тоа.
         Христијанството не е помирување со смртта, тоа е откривање на смртта, а откривање на смртта е бидејќи тоа е откривање на Животот. Христос е Живот. И само ако Христос е Живот, тогаш смртта е она што христијанството за неа го зборува: непријател кој треба да биде уништен, а не мистерија која треба да биде објаснета. Објаснувајќи ја смртта,  религијата и секуларизмот и даваат “статус“, разумно оправдание, ја прават нешто нормално. Само христијанството ја прогласува смртта за ненормалност, а со тоа и за ужасно страшна. На гробот на Лазар Христос заплакал, а кога се приближил часот на Неговата смрт “се загрижил и почнал да тагува“. Во светлината Христова овој свет, овој живот се изгубени и тука нема помош, не затоа што во нив е присутен стравот од смртта, туку заради тоа што тие смртта ја прифатиле и нормализирале. Да се прифати светот Божји како некакви “космички гробишта“ кој треба да се укине и да се замени со “друг свет“ кој исто така личи на гробишта, па да се нарече тоа религија; да се живее на космички гробишта и секој ден да се располага со илјадници лешеви и да се биде среќен и воодушевен од тоа “праведно општество“! – тоа е вистинскиот пад на човекот. Неморалот или злодејството не го откриваат човекот како паднато битие; како таков го открива неговиот “позитивен идеал“, религиски или секуларен и неговото задоволство од тој идеал. Меѓутоа овој пад, единствено Христос може да го открие, зашто, единствено во Христа ни е откриена полнотата на животот; и оттука смртта постанува ужасна, како отстапување од животот, како непријател. Токму овој свет, а не некој друг, токму овој живот (а не некој задгробен) му се дадени на човекот да бидат света тајна на Божјата присутност, дадени му се како заедничарство со Бога; само преку овој свет и преку овој живот, преобразувајќи ги во заедница со Бога, човекот постанува она што треба да биде. Со тоа, стравот од смртта не е во тоа што  таа е крај и што таа значи уништување на телото.Со тоа што смртта е раздвојување од светот и животот таа е раздвојување од Бога. Мртвите не можат да го слават Бога. Со други зборови, дури кога Христос ни го откри животот, дури тогаш можевме да ја разбереме  христијанската порака за смртта како непријател Божји. Кога Животот  заплакува на гробот на својот пријател, кога Он го согледуваа ужасот на смртта, тогаш започнува победата над смртта.

2.

Умирањето и претходи на смртта, тоа е раст на смртта во нас преку физичко пропаѓање и болест. И тука, повторно христијанското сваќање не може да се идентификува ниту со сваќањето на модерниот свет ниту пак со нешто што е својствено за “религијата“. За модерниот, секуларен свет здравјето е единствена нормална состојба на човекот, па затоа човек треба да се бори против болеста; а модерниот човек навистина се бори. Меѓу неговите најголеми достигнувања се медицината и болниците. Но, здравјето има своја граница, а тоа е смртта. Во еден одреден момент “изворите на науката“ пресушуваат; модерниот свет тоа го прима како нешто едноставно и јасно, како што ја прима и самата смрт. Доаѓа часот кога болниот треба да и биде предаден на смртта, да биде отстранет од болничката соба – и ова се прави мирно, педантно, хигиенски – како дел од секојдневната рутина. Додека човекот е жив, се прави се за да биде одржан во живот, па дури и кога неговиот случај е безнадежен, тоа не смее да му биде соопштено. Смртта никогаш не смее да биде дел од животот. И иако секој знае, дека во болниците луѓето умираат, нивниот општ изглед и етос се полни со радосен оптимизам. Животот, а не смрттниот живот е предмет на ефикасната грижа на модерната медицина.
Религиозниот поглед, пак, поскоро ја прифаќа болеста отколку здравјето како нормална состојба на човекот. Во овој свет на смрттна и променлива материја, страдањето, болеста и тагата се нормални услови за живот. Болниците и медицинската нега мора да постојат, но само како религиска должност, а не заради некаков вистински интерес за здравјето како такво. Од религиска гледна точка, здравјето и лечењето секогаш се сметаат за милост Божја, а вистинското исцеление за “чудесно“. Бог го врши тоа чудо, но не заради тоа што здравјето е добро, туку за да се покаже силата Божја и луѓето да Му се вратат на Бога.
           Според своите крајни заклучоци овие два става се непомирливи, и ништо подобро не ја отсликува конфузијата на христијаните по ова прашање од тоа што денес тие ги прифаќаат обата става како подеднакво добри и вистинити. Проблемот на “секуларната болница“ се решава така што во неа се отвора христијанска капела, а проблемот на “христијанската болница“ така што таа се опремува толку модерно и научно, за што повеќе да личи на секуларна. Всушност, постои постепена отстапка на религиозниот став во однос на секуларниот од причини кои веќе ги анализиравме. Модерниот свештенослужител тежнее не само да постане “асистент“ на лекарот, туку на своја сметка да биде “терапевт“. Добра потврда за тоа се сите видови на технички пасторални терапии, посети на болните, грижа за болните, со кои се полни учебниците на богословските училишта. Но дали е ваков христијанскиот став? Ако не е, дали треба да се вратиме на  старите “религиски“ сваќања?
          Одговорот е: не, не е ова христијански став; а и простото враќање кон старото е непотребен. Ние мораме да ја откриеме неизменливата а сепак вечно- современа светотаинска визија за човечкиот живот, и преку тоа, визија за неговото страдање и болест – визија која некогаш била визија на Црквата, без разлика дали ние христијаните сме ја заборавиле или погрешно сме ја протолкувале.
           Црквата го смета лекувањето за света тајна, но во текот на долгите векови на идентификација на Црквата со религија, дошло до погрешно разбирање: така, светата тајна на елеосвештение всушност постанала света тајна на смртта, еден од “последните обреди“ кои на човекот му отвараат слободен премин во вечноста. Денес, кога повторно кај христијаните е зголемен интересот за лекување, постои опасност оваа тајна да биде разбрана како света тајна на здравјето, корисно “надополнување“ на секуларната медицина. Но, и едниот и другиот поглед се погрешни; и во едниот и во другиот недостасува светотаинската природа на овој чин.
          Светата тајна, како што веќе видовме, секогаш е “премин“, “преобразување“. Но тоа не е премин во натприродно, туку во Царството Божјо, во светот кој доаѓа, во реалноста на овој свет и неговиот живот – кој Христос го искупи и воспостави. Тајната е преобразување не на “природното“ во “натприродно“, туку на старото во ново. Со тоа, светата тајна не е чудо со кое Бог ги прекинува законите на природата, туку таа е манифестација на конечната вистина за светот и животот, човекот и природата, на Вистината  - која е Христос.
            И исцелението е света тајна, зашто неговата цел не е здравјето како такво, воспоставување на физичко здравје, туку влез на човекот во животот на “Царството Небесно“, во “радоста и мирот“ на Светиот Дух. Се во овој свет, а тоа значи и здравјето и болеста, радоста и страдањето, во Христа постанале вознесување и влез во нов живот, очекување и насетување на овој нов живот.
Навистина во овој свет нормално е страданието и болеста, но самата нивна нормалност е абнормална. Тие го откриваат конечниот и непрестан пораз на човекот и животот, пораз кој не можат да го надминат делумните победи на медицината, па колку и да се тие чудесни. Но во Христа, страдањето не е отстрането, тоа е преобразено во победа. Самиот пораз постанува победа, пат, влез во Царството Небеско, а тоа е единственото вистинско исцеление.
             Да земеме за пример човек, кој страда во својата болничка постела. Црквата доаѓа кај него за да ја изврши светата тајна исцеление. За овој човек, како и за секој човек во светот, страдањето може да биде пораз, пат на потполно предавање на темнината, на разочарувањето, на осаменоста. Тоа може да биде умирање во вистинската смисла на зборот. А сепак може да биде и крајна победа на Човекот и Животот во него. Црквата не доаѓа да воспостави здравје во овој човек, просто да ја замени медицината откако таа ги исцрпела сите свои можности. Црквата доаѓа овој човек да го воведе во Љубовта, Светлината и Животот Христов. Таа не доаѓа само да го утеши во неговото страдание, ниту да му “помогне“, туку да го прими како маченик, како сведок Христов преку самото негово страдање. Маченик, тоа е оној, кој го гледа небото отворено и Синот човечки како седи од десната страна на Бога. Маченик е оној човек за кого Бог не е само уште една – и тоа последна можност за да престане ужасната болка; Бог е самиот негов живот, така што, се што е во неговиот живот доаѓа до Бога и се воздигнува до полнотата на љубовта.
Во овој свет ќе има неволји. Без разлика, дали самиот човек ќе ги сведе на минимум, или религиското чувство за награда во “другиот свет“ ќе даде некакво олеснување, сепак страдањето останува тука, и тоа останува ужасно “нормално“. А сепак Христос вели: “Радувајте се, јас го победив светот“! (Јн. 16:33). Преку Христовото страдање не само што секое друго страдање добило своја смисла, туку му е дадена и сила да биде знак, сакрамент, проглас, доаѓање на победата; човечкиот пораз и самото негово умирање постанале пат на Животот.

3.

Почеток на оваа победа е смртта Христова. Таа е вечно Евангелие, и тоа останува лудост не само за овој свет туку и за религијата, се  додека таа е религија на “оној век“. Литургијата на христијанската смрт не започнува тогаш кога човекот дошол до својот неизбежен крај и неговото мртво тело лежи во црквата заради последниот обред, а ние стоиме  околу, тажни и резигнирани сведоци на достоинственото отстранување на човекот од овој свет на живите. Таа  почнува секоја недела, кога Црквата воздигнувајќи се на Небото “сите земни грижи ги одложува“. Таа почнува секој празничен ден; особено започнува
во радоста на Велигден (Воскресение). На извесен начин, целиот живот на Црквата е света тајна на нашата смрт, зашто се’ во неа е објава на смртта Господова, исповедање на Неговото воскресение. Но сепак, христијанството не е религија восредоточена на смртта; тоа не е “мистериски култ“ во кој преку прекрасните церемонии ни се нуди учење за спасение од смртта и каде што се бара да веруваме во тој култ, за преку тоа да профитираме од користа која ни ја дава.
        Да се верува во Христа, тоа за христијанинот значи она што отсекогаш значело: јас знам на надразумен но сепак сигурен начин кој се вика вера, дека Христос е Живот на сиот живот, дека Он Самиот е Живот и спрема тоа и мој живот. “Во Него беше животот, а животот им беше светлина на луѓето“. Сето христијанско учење, тоа за воплотувањето, искупувањето, покајанието – е објаснување, последица, а не причина за вера. Единствено кога веруваме во Христа, сите овие тврдења постануваат “добри“ и “постојани“. Самата вера е прифаќање, не на овие или оние “пропозиции“ за Христа, туку на Самиот Христос, како Живот и како светлина на животот.  “Тој живот се јави, а ние Го видовме и сведочиме и ви го објавуваме вечниот живот, Кој беше со Отецот и ни се јави нам (1 Јн. 1:2). Во оваа смисла христијанската вера е радикално различна од религиските верувања. Нејзина појдовна точка не е верувањето туку љубовта. Во себе, и сами по себе  сите верувања се парцијални, фрагментарни, слаби. “Оти по нешто знаеме и по нешто пророкуваме... а дарот на пророштвото ќе биде прекинат...дарот на јазиците  - ќе престане, а знаењето – ќе го снема. Единствено љубовта никогаш не престанува“ (1 Кор. 13:8). Па ако да се љуби значи дека јас имам свој живот во Христа, или подобро дека Он постанал содржина на мојот живот, тогаш да се љуби Христос, значи и да се поседува Христос, како живот на својот живот.
       Самото ова поседување на Христа како Живот, радост и мир во заедништвото со Него, сигурноста во Неговото присуство, ја осмислуваат веста за смртта Христова и исповедањето на Неговото воскресение. Во овој свет Христовото воскресение никогаш не може да постане некаков објективен факт. Воскреснатиот Христос и се јави на Марија и таа Го виде како стои, и не знаеше дека е тоа Исус. Он стоеше на брегот на Тиверијадското езеро, но учениците не познаа дека тоа беше Исус. А на патот за Емаус “очите на ученикот не Го познаа“. Проповедта за воскресението останува лудост за овој свет, а не е никакво чудо што дури и самите христијани го објаснуваат сведувајќи го всушност на старото, претхристијанско учење  за бесмртноста и надживувањето. И навистина, ако науката за воскресението е само учење и ако во неа треба да се верува како во настан на “иднината“, како мистерија на “стариот свет“, тогаш таа битно не се разликува од останатите учења кои се однесуваат на “другиот свет“ и многу лесно може да се помеша со нив. Било да се работи за бесмртност на душата или за воскресение на телото – јас за тоа ништо незнам и сите дискусии за тоа се чисти спекулации. Смртта останува ист мистериозен премин во мистериозна иднина. Големата радост која ја чувствувале учениците кога Го виделе воскреснатиот Господ, која им ги разиграла срцата кога ја почувствувале на патот за Емаус, не се појавила заради тоа што им се открила мистеријата на другиот свет, туку заради тоа што Го виделе Господ. И Он ги испратил да проповедаат и да објавуваат не воскресение од мртвите, не учење за смртта, туку покајание и простување на гревовите, нов живот во Небесното Царство. Тие изјавиле дека знаат дека во Христа  новиот живот веќе започнал, дека е Он животот вечен, осмислување, воскресение и радост на светот.
        Црквата е влез во сецелиот живот Христов; таа е заедничарење во Животот вечен, радост и мир во Светиот Дух. Таа е и исчекување на невечерниот ден во Царството Божјо. Не очекување на некој друг свет, туку осмислување на сите работи и на целокупниот живот, во Христа. Во Него, самата смрт постанала акт на живот, зашто Он ја исполни смртта со самиот Себе, со Својата љубов и светлина. Во Него “се е ваше“...било светот, или животот или смртта или сегашноста или иднината: се е ваше, а вие сте Христови, а Христос Божји (1Кор. 3:21-23). И ако направам овој нов живот да биде и мој, да постане моја глад и жед за Царството Божјо, мое исчекување на Христа, моја сигурност дека Христос е Живот, тогаш и самата моја смрт ќе биде еден чин на заедница со Животот. Зашто ни животот ни смртта не можат да не разделат од љубовта Христова. Јас незнам како и кога сето тоа ќе се случи. Јас незнам кога сите овие работи ќе бидат совршено “собрани“ во Христа. Јас ништо незнам ни за “кога“ ни за “како“, но знам дека во Христа започна овој велик премин, света Пасха: дека ни доаѓа светлината на “идниот век“, во радост и мир на Светиот Дух, зашто Христос воскресна и Живот ни дарува.
         Најпосле, знам дека оваа вера и оваа сигурност ќе ги исполни со радосна смисла зборовите на светиот апостол Павле, кои ги читаме секој пат кога го прославуваме “преминот“ на нашиот брат, неговото заспивање во Христа:
“Зашто Самиот Господ ќе слезе од небото, на заповед, со глас на архангел и со Божја труба, и мртвите во Христос ќе воскреснат први.
Потоа ние живите кои останавме, ќе бидеме грабнати заедно со нив на облаците, за да Го сретнеме Господ во воздухот; и така засекогаш ќе бидеме со Господа“ (1Сол. 4:16-17).

подготви М.З.

Игумeн ЕВМЕНИЈ

   
Пастирска работа со родители кои претерано ги заштитуваат своите деца

Главната цел на пастирската работа со ваквите родители е да им се помогне да сватат дека децата не се сопственост на родителите. Тие припаѓаат на самите себе. Децата се Божја задача за родителите и тоа на одредено време.

Мудрите родители, многу рано започнуваат да им зборуваат на своите деца дека тие им се испратени од Господа, и дека нивна родителска должност е да ги сакаат своите деца и да се грижат за нив додека не пораснат. Таквите родители се однесуваат кон децата, како да се тие драгоцени подароци кои им се испратени на кратко време. За нив, главната задача на воспитанието не се состои во тоа децата да се принудуваат и да се прилагодуваат на очекувањата на родителите, туку во тоа, да се поддржува нивната самостојност да ја формираат нивната единственост и индивидуалност.

Секое дете е индивидуална личност, тоа доаѓа во овој свет со своја животна мисија, со свои таланти и интересирања. Никој не може, секогаш и со сигурност да знае што може да направи и што ќе постане ова или она дете.

Халил Џубран, во својата прекрасна книга “Пророк“ извонредно ја изразува оваа идеја. Обраќајќи им се на родителите, тој пишува: “Вашите деца не се ваши деца. Тие се синови и ќерки на животот кој трае сам по себе. Тие доаѓаат преку вас, но не и од вас, та на тој начин тие се со вас, иако не ви припаѓаат вам. Можете да се трудите да им бидете слични, но не и да тежнеете да ги направите слични на вас. Зашто животот не оди наназад и не го чека вчерашниот ден. Вие сте лакови, од кои вашите деца како живи стрели, се оптегнуваат  нанапред“.

Кога родителите почнуваат да гледаат на своите деца како на драгоцен дар од Бога, дар во кој можат да уживаат само кратко време, тие на поинаков начин ја гледаат и својата родителска улога. Кога родителите ја негуваат посебната природа и личност на своето дете, тоа расте како цвет под зраците на сончевата светлина. Родителската мудрост е посебен дар Божји. Зашто Господ дава мудрост, од Неговата уста доаѓа знаењето и разумот. Кога родителите се обидуваат да го принудат своето дете да биде нешто што тоа не е, и што потенцијално не е во состојба да постане, тие постапуваат спротивно на мудроста и не го слушаат гласот Божји во своето срце. Духот на таквото дете ќе слабее, неговиот личносен потенцијал ќе венее, како есенските лисја на дрвјата.

Повеќето родители ги критикуваат своите деца и им приговараат кога тие прават нешто, што на родителите не им се допаѓа. Но, најдобри се оние родители кои себеси се наоѓаат за основен причинител за вакво или онакво однесување на своите деца. Тие сваќаат дека “искрата не паѓа далеку од огнот“. Кога ќе настане проблем со вашето дете, погледнете длабоко во себе и запрашајте се: “Што е тоа во мене што создало ваква ситуација“?
Во раните години децата се скоро секогаш реактивни. Нивното однесување, добро или лошо, во многу што е реакција на тоа, како нивните родители се однесуваат кон нив или другите луѓе кои ги опкружуваат. Успехот за решавање на проблемите со кои се соочуваат децата, станува можен дури кога родителите ќе почнат да ја сваќаат својата одговорност за некои постапки на децата.

За време на пастирската работа со родител кој претерано го заштитува своето дете корисно е да се разјасни какви конкретни барања тој му упатува на детето, односно каков би сакал да го види својот син или ќерка, како и кога се поставуваат тие барања и што по тој повод мајката и таткото најчесто му зборуваат на своето дете. За вакви родители обично се карактеристични приближно исти барања кои по правило ја сочинуваат основата на проблемот и расправијата кои избиваат штом се слушнат. Овие шаблонски барања (наредби)  можат да се слушнат во многу семејства:

-Кога ќе почнеш да учиш?
-Не разговарај долго по телефон.
-Кога ќе почнеш да се подготвуваш за приемен испит на факултет? Сите твои пријатели од класот веќе одамна се запишале.
-Зошто секогаш доцниш?
Пак не си облекол папучи?
-Веднаш измиј ги садовите!
На многумина им е позната ситуацијата кога мајката која го сака своето дете, и се разбира, знае се’ како и кога треба да се прави, и зборува на својата возрасна ќерка која и самата постанала мајка:
-Престани да го мазиш детето!
-Облечи го во нешто потопло!

Кога разговарам со родителите за барањата кои му го упатуваат на своето дете, понекогаш се прашувам: колку години има детето? Тие барања звучат како да се води разговор со десетгодишно или дванаесетгодишно дете. Но најчесто се работи за деца кои одамна излегле од таа возраст, што само по себе го потврдува неправилниот став на возрасните.

Ако свештеникот му постави на ваквиот родител едноставно прашање:

-Која е целта на сето тоа што му го зборувате?
-Колку години има вашата ќерка? – најчесто во вакви ситуации може да се слушне одговорот:
-Се обидувам да го научам (натерам) да го прави она што е неопходно.
-Но, јас едноставно ја потсетувам, зашто инаку ќе заборави да го направи тоа.

Позади ваквите одговори се кријат две варијанти на однесување. Во првиот случај мајката или таткото во однос на своето дете настапуваат како учители за животот. Тие се единствените луѓе кои знаат, кои разбираат што, кога и како треба да се прави. Во склад со тоа, тие не дозволуваат било какви други варијанти или мислења, тие се убедени во неопходноста од реализирање на задачите кои стојат пред нив: да воспитаат, да принудуваат, да објаснат и да убедат.

Во вториот случај, во однесувањето на родителите може да се забележи ниска оцена за можностите и способностите на своето дете, недоверба кон него. Ваквото однесување на родителите го открива убедувањето дека нивното дете само по себе не може да направи ништо добро.

И овде мора да се потсетиме на вакви актуелни мисли од книгата на Клајв Луис:

“Постојано слушаме за грубоста на денешната младина. Јас сум стар човек и би требало да бидам на страната на постарите, но далеку повеќе ме шокира грубоста на родителите. Кој од нас не се чувствувал мачно на гости, кога таткото и мајката им се обраќаат на возрасни деца на тој начин, што човек од страна едноставно може да си оди, треснувајќи ја вратата? Тие категорично зборуваат за работи кои децата ги знаат, а тие не; им упаѓаат во збор на децата кога ќе им текне; го исмеваат она што на децата им се допаѓа; потценувачки (ако не и злобно) се изразуваат за нивните пријатели. А потоа се чудат; “Каде тоа постојано се влечкаат? Секаде им е добро, само да не бидат дома!“

Ако ги запрашате родителите зошто така се однесуваат, тие ќе ви одговорат: “Каде човек може да биде свој, ако не дома? Па не сме на гости! Сите овде сме наши, нема причина за лутење! Приврзаноста е како стар куќен мантил кој не го облекуваме пред туѓи луѓе. Но една работа е куќниот мантил, а друга нечиста кошула. Постои облека за излегување, а постои и облека за по дома. Постои и учтивост пред светот, постои и домашна учтивост.

Принципот им е ист: не давај предност на себеси. Колку што е поофицијална средбата, толку повеќе во неа има закони, а помалку благодат. Приврзаноста не ја исклучува учтивоста, таа раѓа вистинска учтивост, префинета и длабока. Пред луѓето “ќе поминеме“ со ритуал. Но, дома е потребна реалност која симболично во него е воплотена. Ако ја нема неа, се’ ќе си потчини себеси, најегоистичниот член на семејството.
Ние можеме да си кажеме едни на други се’ што сакаме. Вистината која стои зад овие зборови значи: приврзаноста во својот најдобар облик може да не ги зема предвид човечките конвенции, бидејќи таа и не сака да повреди, понижи или потчини. Можете другиот да го закачате, пецкате, да му се потсмевате. Вие можете се, ако времето и тонот се соодветни. Колку што е приврзаноста подобра и почиста, толку поточно таа чувствува, кога нејзините зборови нема да повредат“.

Во случај на недоверба на родителите кон своето дете, ниските оценки на неговите можности, омаловажувачкиот однос кон него, задачата на пастирот од кого побарале помош и совет, се состои во тоа, да во текот на разговорот со родителите ја стави под сомнеж целисходноста на претераната грижа за синот или ќерката. Може да им предложи на родителите да почнат поинаку да гледаат на она што се случува. Но претходно нека им го постави многу важното прашање: Како детето го доживува нивното однесување, што тоа зборува за родителите. Ако родителите одговорат “ништо“ или “незнам“, може да се покаже извесна упорност и да се прецизира: “Што ви зборува ќерката кога се карате?“

Тука може да се добие драгоцена информација за понатамошна работа. На пример, мајката одговара: “Таа почнува да вика: ’Остави ме на мир, зошто ме гњавиш? Ти ништо не разбираш!, На глава ми се качи“’. Овој одговор покажува дека на девојчето, не само што не му се допаѓа што и кога зборува мајка му, туку и дека родителските изјави отворено се отфрлаат и се доживуваат многу негативно. За пастирот е многу важно да им помогне на родителите, своето сопствено однесување да го согледаат со очите на детето. Неопходно е да им помогне, мисловно да се стават во положба на детето, да се обидат да замислат што тоа чувствува во моментот кога со ваква или таква постапка сака да се потврди, да ги научи да го признаат правото на детето на сопствен став, ако, се разбира, тоа не е надвор од границите на дозволеното.

Разбирливо е дека ако адолесцентот започне да продава предмети или да употребува дрога, однесувањето на детето се менува, иако пристапот неспорно мора да биде од позиција на љубов и разбирање.
Родителската мудрост се состои во тоа да, не прифаќајќи одредени постапки на детето, научат сепак да ја почитуваат неговата самостојност и да продолжат да го сакаат.

Бидејќи повеќето деца се навикнати хронично да им се противат на родителите, тие можат да се обидат да научат да “си поиграат“ со нивната желба да се спротивставуваат на родителите. Да речеме, синот ќе каже:
-Ќе се вратам пред полноќ, не порано.
Таткото може да му одговори:
Не се враќај пред еден часот. Што ќе правиш толку рано дома? Ноќта е долга и имаш можност да се одмориш, да се прошеташ и да поразговараш со пријателите...

Синот кој навикнал да се противи, колку и да е чудно, ја исполнува волјата на родителите. Тој може да се врати дури и порано, пред она време за кое се договорил со татко му, сваќајќи дека таткото го почитува неговиот избор и се однесува кон него како кон возрасен и самостоен човек.
Ќе наведам како пример уште една ситуација, позната на многу христијански семејства: тинејџер кој веќе одамна не оди во Црква, а на Велигден или

Божиќ се спрема да појде со родителите. Обидете се да му речете:
-Ќе има многу гужва, службата ќе биде многу долга и затоа е подобро оваа ноќ да се одмориш, зашто утре е работен ден.

Колку и да изгледа чудно, кај адолесцентот кој се потврдува на сметка на спротивставување и отпор кон своите родители, овој совет побрзо ќе предизвика желба да дојде во Црква, отколку родителските алузии, поттикнувањето на своето дете во пубертетот и останатите “обраќања кон неговата христијанска совест“.

Подготви М.З.
  

РАЗЛИЧНОСТА НА СОПРУЖНИЦИТЕ

(отец Филотеј Фарос)

Општењето помеѓу сопружниците станува проблематично, ако едниот од двајцата не може да ја поднесе различноста на другиот. Човекот кој не ја достигнал својата лична автономност, многу често, различноста на другиот со кого е во тесна врска ја восприема како обид , или дури како отфрлање. Тоа се случува кога човек, неприродно многу се потпира на партнерот, за да го засили чувството за сопствената вредност и за да ја потврди сликата, која се обидува да ја има за себеси. Сето она во заедничкиот живот, кое потсетува дека другиот е различно суштество кое може да го предаде или отфрли,  го исполнува со страв и претпазливост.

Некои парови, слободно и искрено го изразуваат протестот кој го чувствуваат  кон взаемната различност, додека други кои чувствуваат несигурност, претпочитаат да се преправаат дека не постојат никакви разлики помеѓу нив. Во такво семејство општењето не е искрено. Секој знак, кој може да потенцира дека другата личност има свое постоење и свои плусови и минуси, желби и предиспозиции, се потиснува или “преголтнува“.

Затоа е потребно секој искрено да зборува, како се гледа себеси и другиот. Кога еден од двајцата ќе  забележи различност кај другиот која не ја очекувал, или не ја забележувал до тој момент, неопходно е во новото откритие да види можност за истражување и разбирање, а не повик кон воени дејства. Ако начинот на кој се пресретнува различноста, се темели на тоа да се утврди кој е во право (т.е. војна) или на една позиција која што е упорна дека  различност не постои (одрекување), тогаш се создаваат основи за патолошко поведение на секој член од семејството и особено на децата.

Разликите кои водат кон конфликт на интереси, сопружниците често ги восприемаат како заканувачко однесување кон самите себеси или пак како знак, дека другиот не ги љуби.
Кога ќе утврдат дека другиот е поинаков човек од тоа што го мислеле до тој момент, незрелите луѓе се разочаруваат. Во секој момент од деноноќието тие се фиксираат точно на оние особини на другиот, кои не ги забележувале пред бракот и кои не се совпаѓаат со нивните очекувања: на пример – сопругата го пресолува јадењето, а сопругот ги фрла своите алишта каде што се готви...
Различностите кои ги забележуваат, сопружниците ги разбираат како нешто лошо, зашто тие ги водат кон разногласие, а разногласието ги опоменува дека тие не се проекција еден на друг.  Различноста на едниот сопружник од другиот,  всушност е нешто, кое може да се искористи на разрушителен начин или да се исползува како можност за збогатување на врската.

Разликите  кои најчесто ги дразнат сопружниците се: разлика во желбите,  во навиките, во вкусовите,  во  идеите и во очекувањата.
Кога сопружниците имаат доволно самодоверба, тие имаат доверба и еден во друг, секој од нив може да биде сигурен во својата способност да зема од другиот, може да биде трпелив за да земе од другиот, може да дава без да се чувствува оштетен, може да ја исползува различноста на другиот како можност за личен развој.

Но најчесто сопружниците немаат доверба во своите способности. Ако секој од нив чувствува, дека она кон кое тежнее, едвај е доволно за  да си потврди самиот  себеси дека е “жив“, последицата е дека за другиот не преостанало ништо. И бидејќи  немаат доверба  еден во  друг, определени  области од нивниот заеднички живот  каде што  треба да покажат дека ја почитуваат различноста на другиот, почнуваат да им се чинат особено  опасни. Тие области се семејните финансии, храната, сексот, слободното време, работата, воспитанието на децата, односите со родителите. Како и да  е, реалноста ги принудува да решат што ќе прават сами и одделно.

Заради тоа  треба  да се научат да го изразуваат  своето мислење, своите  желби, своите чувства и сознанија, без да го омаловажат, присилат или отфрлат другиот, туку да успеат да оживеат едно вистинско сотрудништво (сопружништво) на сопствените капацитети со квалитетите на другиот.
Кога ќе успеат да направат една активна  врска, тие  можат да речат:  “Мислам што мислам, чувствувам тоа што чувствувам, знам тоа што знам. Јас сум Јас. Но не те обвинувам, заради тоа што  ти си  ТИ. Спремно го примам она што го  предлагаш. Да видиме што можеме да направиме со она што ни е дадено, што го имаме“.

Сепак, нејчесто тие не можат да создадат таква “соработничка“ врска и  обично велат: “Стани како мене, стани едно со мене. Лош си  кога не се согласуваш со  мене. Твојата различност нема никакво значење“. Секој од  сопружниците реагира така, не секогаш  може  да  биде истовремено и одделна личност и сопруг, не секогаш  може да  сожителствуваат различноста на личноста  и бракот.

Бракот треба да е  љубовен однос помеѓу две лица, кои меѓу другото ги запазуваат своите лични но различни карактеристики, во една активна врска. Во бракот треба две личности да се соединат  така,  да бидат едно, но истовремено секој треба да ја запази својата оригинална (различна) личност.

Во  повеќето семејства, горе спомнатото изгледа  невозможно и често сопружниците се обидуваат да го претопат партнерот, и оној кој успева тоа да го стори се соединува со другиот при тоа сочувувајќи ја својата личност, но другиот сопруг -  се губи во врската.
Еден човек го затвораме во себе, кога го искористуваме за да може тој да се чувствува способен. А го правиме способен, кога го почитуваме и оценуваме според неговата служба кон нас, и според користа за нас од тоа служење.

Кога сопружниците ќе допуштат да се случи ова, тие се омаловажуваат себеси, партнерот и својата сопружничка врска. Тогаш тие изрекуваат само монолози, се оддалечуваат еден од друг, се оттуѓуваат и постануваат  осамени. И спротивно на ова, оној кој чувствува дека  само-личноста му е респектирана,  истовремено чувствува дека е разбран од внатрешниот свет  на другиот, дека има резултат, и  во својот свет создава место за другиот. Секоја  личност  се развива пропорционално на тоа колку таа се разоткрива пред другиот како личност, како и другиот кон неа. Само во таква споделива  внатрешност, која значи живеење на самоличноста на другиот, се засилува само-личноста на човекот и заедно со партнерот стигнуваме до единство.

Еден автентичен човек се радува на односите со другите луѓе, а особено  на сопружничката  врска. Ја признава зависноста од другиот, но истовремено е доволно независен, за да може да  опстои како самостојна личност. Не се плаши да се  разоткрие себеси од страв партнерот да не ги види неговите слабости и да   ги искористи. Еден автентичен човек, не  чувствува потреба да ги велича своите способности, своите таланти, своите посилни страни, а да ги прикрива слабостите, но секогаш е спремен со збор или со постапка да ги продлабочува значењето и животноста на врската. И дава значење на врската онаков каков што е, и истовремено му остава слобода на својот партнер, да одговори или не. Не само што не се плаши да се разоткрие пред другиот, туку може и да го ислуша и оцени  соодветното себеоткривање на човекот до себе. Исклучително охрабрувачко искуство е човек да живее со  партнер, кој има свои убедувања и смелост да живее според нив.  

Се разбира дека мислењето на секој од двајцата партнери дава можност на другиот, но и создава тешкотии и наложува определени ограничувања во врската. Сопружниците се развиваат како личности, кога ги изложуваат, објаснуваат, говорат за своите идеи, за своите убедувања, за својата вредност,  како и за чувствата  кои го спроведуваат сето тоа. Дел од овој развој се должи на способноста на сопружниците да го слушаат (чујат) својот партнер, со целата своја душа.
На овој начин сопружниците  се развиваат и взаемно се поткрепуваат. Но атмосферата не треба да  биде заканувачка. Но дури и да не е,  секој сопружник треба да чувствува лична сигурност, за да знае, дека кога другиот ќе  оспори или одрече некоја негова идеја или дејство, со тоа не ја потценува неговата личност.

ЕВТАНАЗИЈАТА И БИОЕТИЧКИТЕ ПРОБЛЕМИ ШТО СЕ ПОВРЗАНИ СО ИСТАТА

Митрополит Навпактски Јеротеј Влахос

Во нашиве денови живееме една нова реалност, нешто невозможно за други епохи. Мислам на поврзувањето помеѓу технологијата и медицината, што решава многу проблеми, но и создава проблеми. Тоа рано го сфати медицинската заедница, но и други луѓе, па затоа во 60 - те години на минатиот век се разви науката Биоетика за да се соочи со проблемите што произлегуваат во медицинското истражување со употребата на технологијата. Науката на Биоетиката ги испитува границите и рамките на истражувањето за да може да биде полезно за човекот, а не да го уништи. Науката на Биоетиката се занимава со три фази од животот на човекот: со почетокот, со продолжувањето и со крајот на биолошкиот живот. Значи, проблемот на евтаназијата припаѓа во биоетичките проблеми кои се поврзани со крајот на биолошкиот живот на човекот. Разни научници и други фактори, помеѓу кои и Црквата, се занимаваат со деонтолошките правила кои се поврзани со овој проблем, затоа што ги интересира човекот. Да видиме неколку моменти од оваа интересна тема.

1. Прашања за тоа што е живот и смрт

Прашањето за животот и за смртта отсекогаш го интересирало и окупирало човекот. Со ова прашање се занимавале философите, како од класичниот период така и од други епохи. Познатиот философ Хајденгер во неговата книга Вовед во метафизиката, занимавајќи се со метафизиката на древните философи, пишува дека основното прашање на целата метафизика е зошто постојат битијата, а не ништото. Исто така, философите го проучувале проблемот на смртта. Но и во поновите времиња, особено философите егзистенцијалисти се занимавале се проблемот на животот и на смртта. Навистина е тешко да се одговори на ова прашање задоволително кога се потпираме врз човечката минлива мисла.

Богооткриената Теологија на Православната Црква има дадено јасни одговори, односно дека животот е Божји дар на човекот, дека е резултат на Божјата животворна енергија, а смртта е паразит, односно неприродна состојба која е последица на падот на Адам и на Ева. Бог не го создаде човекот за да умре, туку смртта навлезе во човекот и во целото создание поради гревот на првосоздадените. Христос со Своето вочовечување го прими тварното, смртното и трулежното на човечката природа и ја победи смртта во Своето тело. Така со силата на Воскреснатиот Христос човекот може да го доживее надминувањето на смртта, уште при процесот на природната смрт. Покрај тоа, обидувајќи се човек да одговори на прашањето за животот и за смртта, односно како почнува животот и како завршува, се наоѓа во тешкотија. Еден одговор може да биде дека животот се докажува со тоа дека се поврзува со две значајни страни, односно дека еден жив организам дејствува и има однос. Тоа што има живот има дејство и, секако, создава однос. Напротив, смртта нема дејство ниту има однос. Кога во еден болен човек не чука срцето, нема притисок, не функционираат сите органи на неговото тело и како последица на тоа нема однос, тогаш велиме дека нема живот, односно дека е мртов. Прашањата за животот и за смртта нераскинливо се поврзани со егзистенцијалните проблеми на човекот.

Човекот, од тогаш кога стекнува свест за себеси, ги поставува пред себе прашањата: што е животот, што е смртта, која е смислата на животот и на смртта, зошто да умира човекот, што има пред животот, што има по смртта. Ако, пак, се сетиме дека стравот од смртта ги развива себељубието и себичноста и ги негува страстите на среброљубието, на славољубието и на сластољубието, тогаш може да сфатиме дека смртта, која ја имаме во нас од часот на нашето зачнување до крајот на нашиот биолошки живот, создава премногу проблеми во сите возрасти, односно во детската возраст, во младинската, кај средовечните и кај старите. Според тоа, со проблемот на евтаназијата не треба да се соочува само во надворешната страна, површински, туку треба да се навлегува и во длабочината. Значи, не треба да се зборува за начинот на смртта, туку за начинот на животот, бидејќи живот што нема смисла завршува во смрт без смисла.

2. Што е евтаназијата

Човекот, иако не може да го реши проблемот на животот и на смртта, сепак се обидува да навлезе и да создаде проблеми како во животот така и во смртта. Треба да ги видиме интервенциите што ги прави на крајот од биолошкиот живот. Во последно време многу се зборува за евтаназијата. Секако, терминот произлегува од два збора: од  (добро) и од  (смрт), што буквално значи добра смрт. Офој факт покажува дека зборот евтаназија се толкува поинаку од страна на современата наука, а поинаку од страна на Теологијата. Современата наука со овој термин сака да ја окарактеризира безболната смрт, а Теологијата со зборот евтаназија укажува на добрата смрт, која доаѓа после покајание, молитва. Значи, укажува на надминувањето на смртта. Во првиот случај човекот го сфаќа животот како поистоветен со биолошкиот живот, при што заедно со смртта смета дека доаѓа и крајот на животот, а во вториот случај (Теологијата) смртта е усовршување на животот, а не негов крај, бидејќи му се дава можност на човекот да премине во еден друг начин на постоење. Секако, терминот евтаназија може да се протолкува на различни начини. Бидејќи како можеме да ја сфатиме смртта? Секој аналогно со сопствената идеологија му дава друго значење на проблемот на начинот на смртта. Многу успешно е забележано следново: Сите ние сме толку различни во смртта колку што сме различни и во нашиот живот. Едни би претпочитале побрза смрт, а други побавна. Некои претпочитаат да умрат тивко, со најмала медицинска интервенција. Други би сакале да се изборат до крајот за да ја исшмукаат и последната капка живот1. Исто така , некои посакуваат да избегаат од животот, затоа што ја имаат доживеано неговата полнота или сакаат да стекнат полнота на живот, а други сакаат да останат во животот за да се покајат и да се усовршат духовно и, подготвени, да Го сретнат Христа. Во продолжение ќе ја протолкуваме евтаназијата низ современата медицинска страна. Пасивна евтаназија е кога лекарите и болничкиот персонал го напуштаат терапевтскиот третман на болниот, а исто така го напуштаат и процесот на будење. Значи, иако би можеле да го одржат човекот уште малку време кога има веројатност и да се разбуди дури и со Божја чудотворна интервенција, сепак тоа не го прават. Активна евтаназија е кога интервенираат и со разни хемиски средства, кои ги ставаат во организмот на човекот, доаѓа труењето и смртта, наводно од милост заради страшните болки на болниот, или поради тоа што се изморил во животот. До скоро беше забранета активната евтаназија во целиот свет, а пасивната евтаназија се врши ограничено. На 28. Ноември 2000г. со одлука на Холандскиот Парламент беше дозволена активната евтаназија во Холандија. Тоа е прва земја во која се примени оваа мерка, со 140 гласа за и 40 против. Секако, законот ја предвидува евтаназијата со три претпоставки: а) кога болниот се соочува со неподнослива болка и кога страда голем временски период; б) кога тоа го бара самиот пациент и е побарано второ медицинско мислење и в) кога се врши на медицински соодветен начин. На 16. Мај 2002г. евтаназијата е дозволена и во Белгија. Овие две земји ги следи Австралија и некои Држави од САД. Во Швајцарија се прави разлика помеѓу евтаназија која е забранета и потпомогнато самоубиство кое е дозволено. Во Германија лекарите им пружаат на пациентите при крајот на животот помошни услуги. Во Англија пасивната и активната евтаназија спаѓаат во кривичното дело на човекоубиство.

3. Биоетичкиот проблем на евтаназијата

Со биоетичкото соочување со евтаназијата се занимаваат многу фактори, кои се обидуваат да ги видат проблемите што ги создава евтаназијата. Во продолжение ќе наведам неколку интересни одлуки. Најпрво треба да потсетам на Ипократовата заклетва која е етичко обврзување на секој лекар. Во еден дел пишува: Ќе го следам системот или методот, кои, согласно со мојата способност и проценка, ќе ги сметам полезни за моите пациенти, и ќе се воздржувам од сé што е штетно. И продолжува: Нема да му дадам смртоносен лек на никој што тоа го бара, ниту некому ќе му дадам таков совет. Потоа, ќе треба да наведам дека согласно со неодамнешна одлука на Судот за Човекови Права не е дозволено откажување од правото на живот. Во одлуката, по една конкретна апелација, пишува: Индивидуата ја нема власта да ја избере смртта наместо животот, било преку трето лице било со помош на некое јавно начелство. Во оваа одлука со јасност и потполност се изразува одбивањето на судот во врска со постоењето на било која обврска од страна на државите која би се однесувала на помошта за самоубиство. Постои и една одлука на Биоетичката Комисија на Интерпарламентарното Собрание на Православието. Се работи за политичка, нерелигиозна Организација, која се состои од партиите на Парламентите на Православните држави. Во Интерпарламентарното Собрание на Православието учествуваат пратеници од околу 20 земји. Минатата година бев поканет на Собранието кое се одржа во Вилнус во Литванија за да зборувам на тема Војна и сиромаштија, православниот став. Помеѓу темите на Собранието беше и евтаназијата. Беше прочитан и одобрен од сите пратеници текстот што го состави Комисијата за Биоетика на Интерпарламентарното Собрание на Православието, а претседател на Комисијата е Професорката на Пантискиот Универзитет г. Измина Криари. Не е можно да се запише целиот тој интересен текст, но само ќе се обидам со едно мало резиме да ги прикажам неговите централни точки. На почетокот го толкува терминот евтаназија и причините што можат да го доведат еден човек до тој начин на излегување од овој живот, како што се силните болки, чувството на психолошка напуштеност, депресијата, стравот, немирот, природната слабост, или посредниот притисок итн. Потоа, се прикажуваат опасностите кои демнеат при прифаќањето на евтаназијата.

А тоа се:

а) Негувањето на идејата дека животот вреди да се одржува само во контекст на здравјето и на виталноста. Тоа го отвара патот за едно општество кое се темели на евгонистички идеи2.

б) Веројатноста за претварање на индивидуата во економска величина, чиј што живот треба да се скрати, затоа што неговото одржување повлекува големо економско оптоварување.

в) Евентуалното уредување на семејните економски проблеми преку олеснувањето на смртта на еден негов член.

г) Искушението за озаконување на евтаназијата, што може да ги доведе некои лекари во предвремено прекинување на обидите за одржување на животот.

д) Забрзувањето на процесот на смртта, дури и поради сочувство, го повредува односот на доверба помеѓу лекарот и пациентот и предизвикува огромни последици не само во тие случаи, туку и во целото општество.

Во продолжение пишува дека човечкиот живот е Божји дар и неговиот почеток и крај целосно зависат од Него. Исто така, зборува и за мисијата на медицината, за продолжувањето на животот, за Ипократовата заклетва која треба лекарите да ја исполнуваат, за правото на животот кое го заштитуваат сите Устави, за можноста на блиските на пациентите да бидат присутни во последните часови од нивниот живот, за создавањето Центри за дневна грижа за лечење на болните, за крајот на животот на човекот како повод за предизвик за љубовта и за чувствителноста, за запознавањето на пациентите со напредокот на медицината, за приложување ставови од страна на лекарските здруженија во врска со евтаназијата, за начинот на пристап кон пациентите, кон нивните семејства и кон лекарите од страна на Средствата за Масовно Информирање итн. Одлуката на Интерпарламентарното Собрание на Православието, кое е политичка организација и кое има влијание од Православното Предание, држи многу ускладувања. Значи, не ја прифаќа активната евтаназија, туку се обидува да постави некои критериуми, при што човекот и да го прима добротворството од употребата на технолошките интервентни средства, но и да не им робува. Исто така, поставува и значајни предлози за подобрување на атмосферата на пациентот и за прислужувањето на неговите роднини. Еден друг текст е Кодексот на Медицинската Професија и Деонтологија што го состави Националниот Совет за Медицинска Етика и Деонтологија, каде што бев член како претставник на Црквата на Грција. Бев присутен во сите фази на составувањето на овој Кодекс. Во 16. член од Кодексот станува збор за крајот на човековиот живот - Евтаназија и има три параграфи:

1. Лекарот му помага на пациентот до крајот на неговиот живот и се грижи за тоа пациентот да го одржува своето достоинство до крајот.

2. Лекарот, во случај на неизлечива болест која се наоѓа во својот конечен стадиум, се интересира за ублажување на психосоматските болки на пациентот, грижејќи се за квалитетот на неговиот живот, во мерата на возможното.

3. Лекарот не ја зема предвид молбата или барањето на пациентот или на роднините за евтаназија.

Исто така сметам дека е значајно да го наведам и тоа дека 700 Универзитетски и Болнички лекари од сите степени од Солунскиот Универзитет во еден нивни текст, што го составија во периодот кога се зборуваше за активната евтаназија, писмено го изложија нивниот негативен став за воведувањето во нашата земја на активната евтаназија и јавно истакнаа дека како лекари нема да учествуваат во еден таков процесс, што го сметаат за озаконето самоубиство. Конкретно, помеѓу другото, во овој текст го пишува следново:

1. Било која форма на прекин на животот, што погрешно се нарекува евтаназија, претставува злочин против тајната на животот и е идентична со човекоубиството.

2. Согласно со основното начело на вршењето на медицинската функција да се биде од полза или да не се наштетува, лекарите даваат заклетва дека ќе им помагаат на болните да живеат, а не да умираат! Со "евтаназијата" се поништува ова начело.

3. "Евтаназијата", кога за неа ќе одлучи самиот пациент, претставува акт на потпомогнато самоубиство. Потписниците категорички одбиваат да содејствуваат или да станат извршни органи на било кого. 8. Ако државата одлучи да го погази севкупното наше Предание со озаконувањето на "евтаназијата", тогаш ќе треба да знае дека потписниците активно ќе му се спротивстават на извршувањето на озаконетите човекоубиства.

4. Ставови на Црквата

Не беше можно Православната Црква да остане без учество во она што се случува и се дискутира во нашето општество околу проблемот на евтаназијата. Секако, Православната Црква, која јасно се разликува од другите Христијански Конфесии, не брза да создаде брани во науката или да изрази ставови кои евентуално по извесен временски период може да се изменат. Таа со големо расудување ги следи овие појави и обидите на медицинската наука да му помогне на болниот, но нагласува дека самите лекари треба да постават граници во нивните постигнувања и во нивната служба, а кога е потребно Самата поставува извесни биотеолошки рамки во кои треба да се движат овие современи прашања. Последниве години Клирици од различни степени, како и лаици Теолози, се занимаваа поединечно со проблемот на евтаназијата и ги поставија своите ставови. Теолошките факултети се заинтересираа за овие биоетички проблеми. Но и Црквата на Грција оформи Синодска Комисија за Биоетика, под претседателство на Митрополитот Месогијски и Лавреотски г. Николаос, во која интензивно се дискутираше проблемот на евтаназијата. Оваа Синодска Комисија издаде еден многу интересен текст, во кој се гледа и учењето на Црквата околу овој проблем, но се изразуваат и ставови околу проблемот на смртта. Исто така, Светиот Синод на Црквата на Грција организираше еден успешен Симпозиум на кој беа повикани да ги искажат своите ставови различни научници од сите гранки на медицината и на други науки, а одлуките ги издаде Апостолики Диакониа во еден многу значаен том. Но, за проблемот на евтаназијата се дискутираше и на едно заседание на Ерархијата на Црквата на Грција. Би сакал да формулирам пет основни теоретски точки од учењето на Црквата околу современиот проблем на евтаназијата. Прво. Животот не е наше создание, туку е Божји дар. Затоа ние немаме исклучиви права на него. Бог е господар на животот и на смртта и никој друг. Он има, би можеле да кажеме, цопѕригхт како дарител на животот. Светиот Јован Дамаскин зборува за разликувањето помеѓу она врз што имаме власт и она врз што немаме власт и компетенција. Секако дека дарот на животот спаѓа во она врз што немаме власт, односно спаѓа во Божјата исклучивост. Второ. Биолошкиот живот не се апсолутизира. Познато е дека историјата на човекот не завршува со смртта, туку продолжува и по неа. И може да нагласиме дека животот по смртта има голема вредност и важност. Така, значи, процесот на смртта го гледаме и со него се соочуваме како со стекнување и продолжување на еден друг живот. Молитвата на Црквата е јасна: христијански крај на нашиот живот, безболезен, непосрамен, мирен и добар одговор на страшниот Христов суд. Начинот на крајот на животот е поврзан со начинот на усовршување на животот на човекот и со неговото претставување пред страшниот Христов суд. И една мала молитва на човекот на крајот од неговиот живот може да му даде една друга, вечна перспектива. Го продолжуваме животот, затоа што се надеваме на усовршувањето и на спасението. Трето. Болката во животот на човекот е многу полезна и продуктивна. Доволно е само човекот да го знае начинот на кој да се соочи со неа. За жал словото за евтаназијата цвета во современите општества во кои болката е отфрлена како недостојна да се зборува за неа. Значајно е да се каже дека прочуениот психотерапевт Виктор Франкл го поддржува ставот дека болката претставува основен егзистенцијален проблем, и преку неа на човекот му се дава единствената можност за внатрешна полнота. Тој учи дека човекот не треба да се бори да ја избегне болката, туку треба да биде расположен да ја поднесува во својот живот. Но, секако, со претпоставка дека болката има некаква смисла. Тврди дека, кога човекот се соочува со некоја неизлечива болест, тогаш му се дава шанса да ја исполни својата најдлабока смисла. Повеќето луѓе го бараат уживањето, задоволството и ја одбегнуваат болката, но сигурно е дека соочувањето со болката на правилен начин дава едно друго чувство на животот, посовршен и поавтентичен. Четврто. Целиот процес на смртта, колку и да е мачен и болен, не претставува изгубено време. За болниот тоа е време на подготовка за неговото влегување во еден друг "простор" на живот, а за роднините и домашните тоа е шанса да ги изразат чувствата на грижа, на љубов и на симпатија кон нивните возљубени личности. На пример, децата имаат единствена шанса да им ги возвратат на родителите своите "долгови" и својата љубов. Искуството има потврдено дека во повеќето случаи околу креветот на еден човек кој е пред умирање повторно се поврзуваат пријателства, се развиваат нежноста и љубовта, кои ги уништува вознемирениот и побркан современ општествен живот. За евтаназијата се зборува во општества каде што владее нељубов, неморал и индивидуализам. Петто. Кога се наоѓаме пред тајната на смртта на еден човек, а особено на човек кој се наоѓа во болница или на интензивна нега, тогаш сфаќаме дека постои една сериозна дилема, како кај лекарите и болничкиот персонал, така и кај роднините на болните. Дилемата е: продолжување на животот или попречување на смртта? Значи, со средствата на медицинската наука се стреми кон продолжување на животот или кон попречување на смртта? Тоа е една страшна дилема што бара некого кој има големо расудување, љубов и страв Божји за да одговори на неа. Секако, одговорот е поврзан со можноста или неможноста за терапија, со смислата на продолжувањето на животот и со тоа во колкава мера имаме право да ја попречуваме смртта кога доаѓа незадржливо и кога ја дозволува Бог. Исто така, одговорот е поврзан и со покајанието на човекот.

5. Евтаназијата на "непотребните"

За проблемот на евтаназијата се напишани и се пишуваат во весниците и во списанијата многу статии. Треба да признаам дека ми остави впечаток една статија на Димитриос Папајоанис со наслов За евтаназијата на "непотребните". Основниот повод на статијата беше едно анкетирање на јавното мислење во Данска во врска со проблемот на евтаназијата. Во таа анкета беа поставени три прашања за евтаназијата на различни групи од населението кои не спаѓаат во категоријата на тие што се пред смрт и на тие што се на интензивна нега. Анкетата покажа дека 20% од запрашаните ја посакуваат евтаназијата на оние кои страдаат од сериозни душевни болести, 41% ја посакуваат евтаназијата за стари и напатени луѓе, а 35% ја посакуваат евтаназијата на инвалидите. Авторот на статијата прашува: Зошто се поставуваат такви прашања? Да не е можеби затоа за да се навикнеме на нив? И одговара: Без да биде приметно, се подготвува, барем како сфаќање, едно јасно ограничување на здравите и ненапатени луѓе, на психички здравите, кои изгледа ќе ги одбира некоја елита на психијатри специјалисти, кои ќе одлучуваат и за примена на евтаназија, согласно со нормите на здравите... на доброродните. И тврди дека ќе биде трагично, ако во следните години запознаеме еден најдлабоко поделен свет, каде што дел од планетата ќе се претвори во прибежиште на исплашени старци (можеби случајно ќе се сметаат како напатени), на душевно болни или инвалиди и ќе им се врши евтаназија. Авторот ја споредува оваа анкета со зборовите што полковникот Ладас им ги кажа на пензионерите кои бараа пензија: Ама, вие што барате? Би требало да сте умрени. И авторот забележува дека сите овие појави, кои ги гледаме денес, покажуваат една нова напумпана религија, религија на младите здрави луѓе. Покажуваат дека сме подготвени да се сретнеме со оживувањето на крајности многу полоши од теоријата за ариевата раса, која теорија во постарите времиња цветаше. Навистина, живееме во епоха во која постои "евгониски и евтаназиски" начин на мислење, кој доаѓа до таму да биде религија. Живееме во епоха која ги одрекува болката, болеста, тешкотиите, маките, инвалидитетот, трулежноста и смртноста на природата и згора на сé го одрекува посмртниот живот. И, кога ќе завладее евтаназијата на оној што умира, тогаш може да се појави евтаназијата на оној кој страда. Во оваа основа ја гледам појавата на евтаназијата. Не се работи за дилема што ја има лекарот на интензивна нега, туку за "духот" на комфорот, на уживањето, на уталитаризмот, на индивидуализмот и на неморалноста што го бичува општеството кое се наоѓа надвор од болницата и од телесно болните.

Денес многу се зборува за евтаназијата, токму затоа што не можеме да ја сфатиме смртта. Евтаназија и смрт се два обратно аналогни поими. Кога ќе ја сфатиме тајната на смртта, тогаш нема место таканаречената евтаназија, а кога зборуваме и ја прифаќаме евтаназијата, тогаш покажуваме дека сме неспособни да навлеземе во тајната на смртта. За жал, живееме во епоха која не се соочува со проблемите философски и теолошки, туку трговски, безбедносно и индивидуалистички. Камо да не е вистина, но имам едно подозрение дека овој проблем, како и многу други слични, се имаат вплеткано во економски величини, а можеби дури и се вплеткуваат во целите на осигурителните организации или компании. Посакувам да не е вистина нешто такво и да остане во просторот на подозрението. Во секој случај сигурно е дека проблемот на евтаназијата расте и носи плод во дезориентирани, нефилософски, нељубовни и негрижливи, уталитаристички, индивидуалистички и евдемонистички општества. Меѓутоа ако човекот не може да философира над процесот на смртта, тогаш не може да сфати што е живот и, секако, не може да биде личност. Завршувајќи би сакал да ги забележам зборовите на Рускиот аскет и јеромонах Софрониј Сахаров: Да живее некој христијански е буквално невозможно. Христијански може некој само да умира. Навистина е голема привилегија некој да умре со надеж дека смртта е крајот на биолошкиот живот, а не крајот на животот, но истовремено дека смртта е усовршување на животот. Ќе треба да ја почитуваме тајната на смртта и да ја сметаме како премин кон земјата на живите.

Превод: С.С.

ЦАРЕВОТО НА ЦАРОТ ИЛИ ЖИГОТ НА ЅВЕРОТ

Архимандрит Јован Крестјанкин

ДУХОВНОТО ИСЦЕЛИТЕЛСТВО НА ЦРКВАТА

ЗАМИНУВАЊЕ ВО МАНАСТИР – ЛЕСЕН ИЛИ ТЕЖОК ПАТ?

Протојереј Александар Авдјуги

Писмо на една девојка упатено до отец Сергеј (Рибко), Оптинска пустина. *** Здраво! Ако имате малку слободно време, помогнете ми, ве молам. Се викам Н. Имам 16 години. Живеам во Петербург. Не ве познавам, но мислам дека можете да ми дадете совет. Се работи за тоа што – како што обично се случува со луѓе на моја возраст – се обидувам да најдам љубов. Но, имам големи проблеми со родителите. Тие прават се што е потребно за мене (и за мојот брат и сестра): еве, на пр., ме запишаа во приватно училиште. Но, тие не можат да се поднесат еден со друг. Постојано се расправаат, а татко ми ги тепа мајка ми и сестра ми. Татко ми многу нешта не ни дозволува. Но, сепак, ние живееме од неговите пари. Тој нè сака по негово, но неверојатно е тешко да се поднесува таа љубов. Од тие причини, јас практично со никого не контактирам, и имам малку другари. Ми се роди идеја дека, ако станам монахиња, ќе избегам од сето тоа зло. Освен тоа, не сакам да и завидувам на онаа жена, којашто ќе се омажи за човек што некогаш сум го сакала. А тоа, кога-тогаш, ќе се случи. Но, потоа си помислив: да не биде заминувањето во манастир тешко за мене?   Ако можете да ми кажете нешто во врска со тоа, ве молам да ми одговорите. Н. *** Одговор на о. Сергиј Здраво, Н.! Во ваште 16 години е рано да се донесуваат животно важни одлуки. Една од таквите одлуки е и желбата да се замине во манастир, зашто таму се заминува еднаш и засекогаш. Се разбира, во почетокот има период на запознавање со манастирскиот живот, со манастирот и со сестринството, но и со самото монаштво, како послушница. Од вашето писмо се гледа дека за монаштвото речиси ништо не знаете. Затоа и вашата желба навистина наликува на избор на „полесниот пат“. Но, нема  лесен пат во монаштвото. Господ на сите оние што ќе одлучат да Го следат им ветил тесен и трнлив пат, по кој малкумина се решаваат да зачекорат. Монаштвото е пат кој е уште потежок од христијанскиот пат во светот, затоа понекогаш и се нарекува „мачеништво без крв“. Вашите претстави за манастирите, најверојатно, се формирале преку читањето уметничка литература и гледањето филмови. Но, православното монаштво е скриено, и не брза да ги открие своите тајни при првата средба. Затоа во уметничката литература, со ретки исклучоци, отсуствуваат веродостојни ликови на православни монаси. Вие, најверојатно, и не сте читале посериозни книги за монаштвото. А и доколку сте читале, тешко дека сте се сретнале со некој кој би можел правилно да ви го објасни тоа што е напишано во тие книги. Доколку знаете што е современ женски манастир, не оној од вашите фантазии, туку реален, вие тешко дека би посакале да одлучите да ги решите вашите животни проблеми со заминување во манастир. Во филмовите и во романите во манастир заминуваат главно луѓе коишто се несреќни во љубовта или во други животни прилики. Тоа е заблуда. На лажно прославениот разум му е својствено сите нешта да ги мери со свои мерки, затоа тој и не претпоставува дека можат да постојат и други причини, нему непознати. Какви и да се животните проблеми, манастирскиот живот е многу потежок, бара поголеми одрекувања, а главното нешто е - самопожртвувањето и самодавањето. Тоа е таков живот што во човекот просто не преостануваат ниту време, ниту сили. Затоа не треба да се замине во манастир пред да се разбере зошто е потребен монашки живот, и пред да се засака тој живот, без оглед на сите негови видливи тешкотии. Како што, впрочем, е невозможно да се појде во манастир а да не се засака Бог, на Кого монахот Му се принесува себеси како жртва. Жртвата се состои во тоа што, минувајќи го прагот на светата обител, монахот веќе не си припаѓа себеси, туку само на Бога. Сиот негов живот од тој миг претставува постојано исполнување на Божјите заповеди, односно на Божјата волја. Ако сиот наш живот претставува борба – а тоа, имено, е така – животот на христијанинот е борба против демоните на поднебесјето (Ефесјаните 6:12), со темните демонски сили. Монасите во таа војна се – „специјалци“, односно тие се оние воини коишто ги добиваат најтешките, најопасните, најодговорните „задачи“; тие воини мора да се добро подготвени за исполнување на таквите задачи, да знаат и да умеат многу нешта коишто обичните војници не се должни да ги знаат. А сега, неколку збора за работниот ден во современиот женски манастир.  Подготвени ли сте секојдневно, без слободно време, да работите 10 – 14 часови во штала, во градина, на градилиште, во кујна, во перална, во пекара, итн.? Треба да се извршува тешка и нечиста работа, на која не би се нафатиле дури ни мажи. Дали ја сакате таа работа или не, нема да ве прашаат! Денот во манастирот започнува од 5 часот наутро, завршува во најдобар случај во 23 часот, а понекогаш и по полноќ. Преку ден мошне ретко се укажува прилика за одмор.  Неколку часа дневно жителите на манастирот се занимаваат со молитва и со богослужби. А тоа, верувајте ми (зашто живеев многу години во манастир), воопшто не е лесно. За оние коишто не навикнале и не го засакале, овој сегмент од манастирскиот живот е несовладлив. Општо земено, монахињата мора постојано да се моли во умот. Тоа, покрај богослужбата, трае и по осум часови дневно. Но секој ден на богослужба можат да одат само монахињи коишто го примиле монашкиот потстриг. Потстригот не се извршува веднаш по доаѓањето во манастир – пред да се облече мантија може да поминат и неколку години послушнички стаж. Послушниците обично одат на празнични служби, и тоа не на сите; тие повеќето време го минуваат во работа. Така се проверува колку сериозна е нивната одлука, и се воспитува квалитетот потребен за понатамошeн монашки живот. Исхраната во манастирот е скудна. Месо воопшто не се јаде. Постите се спроведуваат строго, целосно. Освен редовните пости во среда и петок, во манастирите сe пости и во понеделник. Повеќето женски манастири, особено поновите, се сиромашни, така што дури и во дозволени денови не можат да си дозволат млечни производи, јајца или риба. Храната ја јадат само во трпезарија, и немаат свои лични прехрамбени производи. Воопшто, монахот нема никаква лична сопственост, освен најнужното.   Сестрите излегуваат надвор од манастирот само во случај на потреба. Понекогаш можат да се сретнат со роднини. Отсуство можат да добија еднаш во неколку години – за посета на родители, но најчесто за посета на свети места. Во манастирот не се читаат весници, списанија, не се гледа телевизија, не се слуша радио, во ретки случаи – може да се слушаат духовни песнопеења.  Ако мислите дека монахињите се ангели, грешите. Тие, исто така, се луѓе со свои недостатоци и слабости. Човек доаѓа во манастир за да ја лекува својата душа. За тоа е потребно време. Ако некои и достигнат светост, тоа обично се случува во нивната старост. Таму каде што се собираат многу луѓе, особено во женските колективи, задолжително доаѓа до расправии во заемните односи – луѓето си се луѓе. Неопходно е многу мудрост, љубов, снисходење, а главно –трпение, за да се зачува мирот. Подготвени ли сте вие, Н., на таков живот? Нема ли да ви стане животот потежок одошто е сега? Нормално е, после сето ова, да си го поставите прашањето зошто воопшто да одите во манастир. Ќе се обидам да ви одговорам. Во манастир не заминува секој, туку оние што се избрани. Човек не може да прими ништо, ако не му е дадено одозгора, од небото (Јован 3:27). Мошне ретки се оние луѓе, меѓу нив и големите верници, коишто се повикани и коишто се способни да живеат во манастир. Гоелмиот учител на монаштвото од 7-ми век, преп. Јован Лествичник, вели: „Кога би знаеле какви грижи ги очекуваат монасите, никој никогаш не би дошол во манастир“ – мене, како монах, мошне добро ми е познато што значат овие зборови. Но, истиот светител вели понатаму: „Кога би знаеле каква радост ги очекува монасите во Царството Небесно, сите, без размислување, би заминале во манастир“. Би додал: Не само во Царството Небесно, туку и тука, во земниот живот, оној кој води вистински монашки живот, со тек на време доживува неискажлива благодатна радост. Во почетокот поретко, а потоа сè почесто и посилно. Радост на монахот е – Господ, Кој го посетува неговото срце.  Да го разбере монашкиот живот – и да посака да живее таков живот - може само оној кој, имајќи длабока вера, со години водел црковен живот: редовно посетувал богослужби, многу и често се молел дома, строго се придржувал до постите, често се причестувал, читал духовни книги – но најважно од сè, своите односи спрема оние што се околу него ги градел според Божјите заповеди искажани во Евангелието. Не е доволно да се посетува храмот, да се запазуваат православните обичаи. Не е доволно да се има вера којашто е само културно-историска традиција. Таа мора да биде жива, да го исполни сиот човечки живот без исклучок. Да ги исполнува умот, срцето и душата.   Монашкиот живот е „испоснички“ живот, затоа хртистијанинот треба да се научи на монашки пост. Човекот треба да јаде претежно проста и ефтина храна, треба сосема да го изостави месото од исхраната (а младите и – виното), да пости и во понеделник, да се навикнува на воздржување, односно неземање храна. Не помалку важен е и духовниот пост – воздржување од световните задоволства. Оној што сака да стане монах, се откажува од посети на световни манифестации и места: барови, дискотеки, ресторани, концерти, театри, фестивали и сл. Одењето на гости треба да биде обмислено; најдобро е дружењето со благочестиви луѓе. „Со преподобниот ќе станеш преподобен, со нечестивиот ќе станеш – развратен“ Животот на монахот е – постојана молитва на Бога. Тешко дека таков живот може да води оној кој уште во светот не се потрудил да ја стекне молитвената навика. Молитвата не е лесна активност. Во манастир може да живее само оној кој најмногу од сè на светот ја засакал молитвата и сето она што е поврзано со неа: храмот, богослужбите, духовното читање, богомислието. Уште во светот е нужно човек да си постави молитвено правило. Тоа се исполнува наутро и навечер, во траење до еден час; повеќе од тоа не е потребно. Преку денот, доколку се укаже можност, треба да се молиме дополнително, според желба. Суштинската страна на молитвеното правило е искажана во апостолската заповед: молете се постојано (1 Солунјаните 5:17). Најдобро е постојано да се кажува Исусовата молитва: „Господе Исусе Христе, Сине Божји, помилуј ме грешниот (грешната)“. Таа може да се кажува во сите прилики, од утро до навечер, стоејќи, лежејќи, одејќи, патувајќи, јадејќи, при сите работи – постојано и со внимание да се повторува за себе во умот, гласно или со шепот. За исполнување на Исусовата молитва помага бројаницата.   Оној што ја засакал молитвата, задолжително ќе го засака и храмот Божји. Божјиот дом за него ќе стане роден дом. Таквиот човек ќе користи секоја прилика да присуствува на богослужба, а ако нема богослужба – да се поклони пред иконите. Таквиот човек особено ќе ја засака Божествената литургија, зашто во текот на Литургијата се извршува Таинството на Евхаристијата (Причест). Лебот и виното, под дејство на Божјата благодат, стануваат вистинско Тело и Крв Христови, и христијанинот што се причестува со нив, во своето срце го прима Самиот Син Божји. Оваа тајна е огромна. Кој вкусил колку е благ Господ, ќе се погрижи да се причестува почесто, не обѕирајќи се на трудот за подготовката – постот и молитвата. Сето ова треба да се прави постепено, не на своја рака, туку по благословение и под духовно раководство на искусен монах, задолжително со свештенички чин. Еден од монашките завети е заветот на послушанието. Монахот е обврзан да го слуша монашкото началство и духовниот отец. Монахот ништо не прави без благослов. Односто меѓу духовникот и монасите е приближно ист како и односот меѓу родителите и децата, со единствена разлика што во светот децата понекогаш можат да се спротистават и да не ги послушаат родителите, додека во духовниот живот такво нешто не е замисливо. Макар што надворешно изгледа лесно и просто, потребен е голем труд човек да се научи на послушание. Оваа христијанска добродетел претставува една од основните добродетели, којашто има особено значење во монаштвото. На пост, на послушание и на други монашки добродетели човек што сака да замине во манастир треба да се навикнува со време, уште додека е во светот. За таа цел, треба да побара духовен раководител. Кога ќе најде духовен отец, со него треба да се советува за сите нешта, да го слуша за сè, да му открива сè што се однесува на внатрешниот и на надворешниот живот, но пред сè на односите со другите луѓе. Духовен отец треба да се побара порано, зашто може да се случи во манастирот да не се најде соодветен духовник во кого би имале целосна духовна доверба во поглед на духовните прашања. Св. Теофан Затворник уште во 19 век напишал дека е најдобро духовникот да се најде пред заминувањето во манастир. Но, за да се разбере правилно сето ова, треба да се читаат светите отци на аскетски теми.  Н., јас накратко одговорив на вашето прашање што е потребно за да се замине во манастир. А за да се стане вистинска монахиња потребни се уште многу нешта. Но, за тоа не е сега време да ви говорам. За тоа се напишани томови книги. Кога ќе го прочитате ова писмо, ќе разберете дека вашата желба да заминете во манастир е предвремена, и во голема мера е резултат на незнаење. Најверојатно се работи за порив на душата кој веќе минал. Ако не сте се разочарале, вие сте силна личност.  Дајте да погледнеме што реално може да се направи во вашиот случај. Како прво, не треба да се донесуваат брзи решенија, коишто по правило се покажуваат лекомислени. Цената за животните грешки се – грижите. Нив и така ги има многу, и затоа не треба да се зголемуваат. Правилните решенија, како и лековитите плодови, созреваат долго. Тие зависат од многу нешта, особено од промената на ситуациите кои човек треба да се научи трпеливо да ги поднесува. Трпеливиот човек е мудар. Во трпението човек се учи на проштевање, особено на проштевање на оние луѓе коишто го сакаат, па макар во таа љубов да пројавиле и некаква неразумност. Би било добро, Н., да почнете да се молите дома и да одите во црква. Треба да се трудите да одите во црква секоја недела, како и на секој поголем празник, и да останете во текот на целата служба. Таму не само што можете да се помолите, туку можете да се посоветувате со некој свештеник. Меѓу вашите врсници можете да најдете добри пријатели, а можно е и да најдете човек со кој ќе го споделите животниот пат. Зашто, во црква се собираат луѓе, а меѓу нив и млади, за кои главното нешто во животот е да се возљуби ближниот како самиот себеси. Колку ли се разликува ова од модниот современ морал: „возљуби се самиот себеси и по секоја цена погрижи се да те сакаат другите!“ Простете за многусловие. Можеби нема да се согласите во сè, но се надевам дека макар нешто ќе ви биде од полза. Со љубов во Христа, јеромонах Сергиј. подготви: д-р Драган Михајловиќ