Горан и Софија Тренчовски
ДЕТСКА АНИМАЦИЈА ЗА ОКО И ДУША

Отсекогаш се расправало за тоа дали анимираниот филм треба да биде само гола забава за децата или пак да влијае воспитно во нивниот развој при разграничувањето на етичките начела и моралните вредности. На самиот почеток на анимираниот, некогаш фантазиски филм, Жорж Мелиес и неговите следбеници се обидувале да снимаат космички појави приближувајќи им на гледачите грст глетки од поблиското и подалечното опкружение, коишто можеле да ги гледаат и деца и возрасни. Подоцна, со разгранувањето на филмските жанрови, се појавиле и категориите цртан филм и кукла-филм. Иако генезата на овој вид филмска уметност е поврзана со плакатот, графитот и стрипот, тој денес се негува и толкува како самостоен вид на визуелно раскажување со специфичен, елипсоиден, а честопати и параболичен, речиси бајковит јазик. Преку вештата дизајнерска рака на цртачот (аниматорот), според однапред напишано сценарио, измонтирано врз принципите на филмската граматика, озвучено со најреалистични звуци и со компонирана музика, можноста за создавање убави анимирани дела е неограничена. Практично, режијата на анимираниот филм се состои во умешноста на режисерот/авторот. Покрај класичните  форми на анимиран филм, во експанзија е и филмот направен со користење на компјутерска анимација, каде се појавуваат гласови кои ги позајмуваат актери, по пат на синхронизација. Гледано од занаетски аспект, на цртежот му се вдахнува душа, така што нацртаниот лик со помош на човечкиот глас оживува. Притоа се артикулира вистинска игра помеѓу спојот на имагинацијата, ликовната уметност и - технологијата.
Но со години наназад на нашите телевизиски екрани во недостиг на совесна уредувачка политика се вртат потпросечни анимирани серии за деца кои невкусно влијаат врз развојот на цела една млада популација, врз формирањето на нивните личности, безсовесно учествувајќи во формирањето на изопачен критериум дека лошото е добро а доброто не е во мода! Таквите филмови делуваат штетно кај децата.
Сетете се само на дамнешните божиќни прилики кога во тие празнични термини ги емитуваа незаборавните Бамби, Василиса прекрасна, Волшебникот од Оз, јунаците на Волт Дизни, руската, полската и чехословачката школа на куклен филм...  Вообичаено, тоа беа или утрински саати (кино-утро) или вечерни мигови пред ТВ-дневникот.
Анимираниот филм е најблиската уметничка категорија на која верно ѝ е посветена најмладата гледачка популација, иако постојат и анимирани филмови исклучиво за возрасни. Телевизиските канали забораваат дека децата се нежна категорија гледачи, чија душа лесно се повредува. Исто така, анимираните филмови воопшто не се само наивни приказни за деца. Тие имаат основна цел да пренесуваат одредени пораки. Меѓутоа, преку ТВ-медиумот, а во последно време сè повеќе и преку интернетот, се испраќаат јасни, зајадливи, политички, патолошки, класни пораки, при што децата се користат како инструмент за војување во некои бесмислени пазарно-плуралистички битки. Разгледувајќи го овој загрижувачки феномен, не треба  да заборавиме на моментот на поистоветување или имитацијата. Детската психа лесно ги прифаќа движењата и одликите на карактерите и бргу почнува да имитира, не знаејќи самостојно да ја прави разликата помеѓу позитивното и негативното. Притоа, улогата на родителот, како надгледувач на филмската приказна, но и сеприсутен ментор во однесувањата и реакциите на детето во процесот на рецепција на анимираното филмско дело, е повеќе од неопходна.
Зошто поголемиот број современи анимирани филмови мораат да содржат насилни сцени и треба ли да постои цензура и критериум кај уметничките производи наменети за деца? Треба ли веднаш по некој питом, хуман и милозвучен анимиран филм да се пушта најава за некој криминалистички филм со сурови и опсцени сцени, макар да е секвенца од само неколку секунди. Детското око го лови тоа, а родителскиот прст не може толку брзо да го притисне копчето на далечинскиот управувач.
Во секој случај, потребна е поголема селективност и стручност во правењето на програмската шема на телевизиските станици. Децата сигурно не сакаат тоа да го гледаат, но тие се беспомошни во изборот - што ќе им се сервира, тоа ќе конзумираат. Гледаме како потреперува нивната наивна чиста душа пред некои страотни сцени со врисоци, а тие упорно гледаат, и кога сакаме да го изгаснеме телевизорот, тие сепак велат не. Зошто? Бидејќи таа магична кутија има моќ да диктира и сугерира дека тоа е некоја нормална работа. Апсурд на дваесет и првиот век.
Анимираниот детски филм не треба да биде подмолен убиец на кревката најмлада душа, не треба да ја оптоварува неговата фантазија со недозволиви сцени, со појавување во кадарот раздорни реквизити: ножеви, мечеви, боксерски ракавици, јажиња, секири. Анимираната слика треба да раѓа позитивно чувство. Филмот како уметничко дело треба да биде во функција на развивање на пријатни чувства и емоции, а токму такви филмови за деца ни недостасуваат и такви филмови за нашите деца посакуваме.
Јасно е дека во суштина сè се одвива околу судирот и борбата помеѓу доброто и злото.  Но како тоа најнепосредно безболно да му се доближи до детското ниво, без ниту малку ронка искривоколченост?
Како долгогодишни и верни гледачи на неговото величество филмот, сигурно имате видено разни филмски сцени од кои некои ви оставиле силен визуелен белег во вашата потсвест. Некои од нив можеби ви предизвикувале дури и страшни соништа и кошмари. Фала Mу на Бога што не било вистина.
Така доаѓаме до заклучокот и препораката дека е неопходна филмска едукација на децата од предучилишна и училишна возраст токму преку проекциите на одбрани, добропоучни анимирани филмови, за стекнување на христијански навики и за втемелување на духот за сакање на ближниот.

Извор: ПРЕМИН бр.63/64