Митрополит Методиј Златанов

Првата асоцијација на констатираната криза на современото христијанство е секако неговата рудиментирана мисија. Таа не само што не е повеќе делотворната сила и манифестација на тивкото присуство на Црквата во светот, туку напротив, дури и во рамките на самите христијански заедници најчесто се третира како прозелитизам или во најблага варијанта излегување од контекст. Што се случи со мисионерскиот дух на христијанството од апостолско време? Духот на мисијата кој не се состои во надмудрување, дисквалификување и чукање по вратите, туку во откровение на светоста (светињата) со свет живот? Сведочење со живот за Животот?

 Современите христијани од сите деноминации широко се распослале и раскомотиле по светот. Во голема мера тој, светот, имено станал средство и цел на нивното постоење. Христијанство без Христос. Христијани на кои не им е потребно Царство Небесно. Доволен е светот и векот и претпоставениот рај на земјата, а откровението на светоста е заменето со некакво грозничаво зграпчено ќоше од Евангелието, кое, од своја страна, треба да биде замена за полнотата на апостолското предание и мисијата како негов главен атрибут. Етосот на Христовите ученици и рамноапостолните свидетели на Словото, нивниот едноставен и искрен живот, самопрегорот, предаденоста, истрајноста, од перспективата на секуларизираната религиозност се сметаат за пренакитена литерарна фикција од класичното доба или за израз на некои поинакви социјално-историски прилики. Проблемот секако не е во средствата и можностите за мисионерство. Не е потребно ни да се споредуваат по ефект оние од првите векови на Христијанството, кога тоа било гонето однадвор, со оние денешните, особено електронските. Преку интернетот Светото Писмо може да се прочита географски секаде и на сите светски јазици. Веб страниците и блоговите на кои се зборува за Бог се граничат со безброј. Постојат стотици радио и телевизиски станици, сопственост на различни религиозни заедници, преку кои се емитува набожна програма 24/7. Во што е тогаш проблемот? Не за еден ден, туку за еден час би можело да се воспостави идеалното побожно општество на светот, христијанскиот Платонополис без греди и тули, да престанат војните и неправдите, да се нахранат сите гладни и да се облечат сите необлечени. Како во книгата на пророк Исаија: "Волк ќе живее со јагне, леопардот ќе лежи заедно со јаре; теле, лавче и вол ќе бидат заедно, и мало дете ќе ги води. Крава ќе пасе со мечка, нивните млади ќе лежат заедно; лавот ќе јаде слама како волот. Новороденче ќе игра над змиина дупка, дете ќе протега рака кон змиино гнездо. Нема да се прави зло и штета по целата Моја света гора, зашто земјата ќе биде полна со познавање на Господа, како што водите го полнат морето".

 Но, земјата не е полна со богопознание и благоговејност "како што водите го полнат морето". Земјата е духовна пустелија. За волја на вистината ние ја направивме земјата духовна пустелија. Сé почесто ги среќаваме фразите: постхристијанско доба, самрак на религиите, - верата и побожноста се поистоветуваат со фанатизам и тероризам, и не е далеку времето, ако веќе не е исполнето, кога рекламите со схогарфрее-трендот ќе еволуираат во религионфрее-тренд, или идеологија, сé едно. И тоа повторно ќе биде дело на религиозните, на христијаните. На оние на кои им припаѓа мисијата како повик. И, претпоставувам, важно е да се запрашаме, дали се срамиме од мисијата, или едноставно сме го загубиле осетот и опитот за неа? Ако е срамот во прашање, тогаш сме безнадежни случаи. Со неискуство, пак, не можеме да се оправдаме, бидејќи два милениума христијанство во однос на еден човечки живот е повеќе од доволно искуство, не како археологија, се разбира, туку како живо предание.

 Што се однесува до актуелните искуства, тие се симптоматични и јасно укажуваат на причините за хроничната атрофија на христијанската мисија. Ќе ги оставиме на страна финансиските и сексуалните скандали со кои се полни весниците и веб страниците, а коишто произлегуваат од редовите на најелитните христијански заедници. Нив срамно е човек и да ги критикува. Самите медиуми, пак, како технологија, печатените и електронските, лесно се изолираат и ставаат во функција на една суперспецијалистичка строго контролирана структура. Но, дури и во ваква состојба тие не се во состојба да ја сокријат или замаскираат иманентната криза. Ќе се послужам со три примери од употребата на телевизијата како јавен медиум, кој е во полза на христијанските мисии со децении. Значи, сепак, медиум со искуство.

 Првиот пример е адвентистичка шоу-програма, изворно снимена во Америка, а која како платена програма се емитуваше на една од приватните струмички телевизии. Значи, професионална високобуџетна продукција, испратена преку океанот и обнародена со платено емитување. Формално се содржани сите елементи на мисијата. Самиот спектакл се изведува во голема концертна сала, со бина на која има мал оркестар со електрични инструменти и голем екран што покрива две третини од сцената. Водителот домаќин кој е и фронт-мен на оркестарчето е внимателно зачешлан и костумосан средовечен маж, нашминкан и спастрен во стилот на Си-Ен-Ен водителите. Тој го воведува аудиториумот во проблематиката на запрепастувачките проекции наизменично со цитати од Библијата и со набожни сонгови во духот на христијанската кантри музика, кој патем речено е еден од најексплоатираните музички жанрови на Новиот континент. На скринот безрезервно се редат сцени од улични убиства и војни, деца во претсмртна агонија од глад и СИДА, елементарни непогоди и разурнувања, искасапени тела и еколошки катастрофи, и, што е парадоксално, сиве овие миракули на грозомората се пропратени со нескриен восхит дека тие, адвентистите, ги одгатнале сите знаци на апокалипсата и како единствени просветлени го знаат она за што самиот Господ вели: "А за тој ден и час никој не знае, ни ангелите небесни, ниту Синот, а само Отецот. Внимавајте, бидете будни и молете се, оти не знаете кога ќе настане времето" (Мк. 13, 32-33). Но, шоуто мора да продолжи, без разлика на нашето сострадание со стравотиите на овој свет, на чувството дека и ние сме дел од сето тоа. Дека, во крајна инстанца, ние сме виновни за тие страдања. Забавна програма од овој тип е секојдневна содржина на десетици телевизиски канали кои сателитски и кабловски се пренесуваат насекаде на планетава. Овој, можеби радикален пример, е добра илустрација за потребата на современите христијани секогаш да бидат во право, по секоја цена. Независно од библиското предание.

Прв пример и прв симптом: бесчувствителност / невклученост.

 Вториот пример е помалку спектакуларен, но неизмерно поревносен, ако и безумната ревност ја имаме пред вид. Повторно преку сателитска емисија, на граѓаните на светов им е достапно во својот континуитет непрекинатото шоу на таканаречената Падре Пио Телевизија. За што всушност станува збор? Опседнати со потребата да се докаже светоста на еден човек, отецот Пиј, римокатолиците ангажирале телевизиски канал кој деноноќно врши директен пренос од гробот на овој христијански праведник, со цел да се регистрира некое чудо или да се докаже спротивното. Верувам дека ваквиот псевдо-духовен воајеризам се оправдува на безброј начини, но сепак останува впечатокот дека оваа емисија е најнебулозното користење на телевизијата како медиум. Во што е содржан мисионерскиот аспект на ова пасивно набљудување на еден гроб? Дали е тоа единствениот гроб на светов што треба телевизиски да се набљудува? Сеќавањето на смртта е корисно за животот, тоа секако, но зарем не постои посоодветен начин за да се дојде до оваа поента? Конечно, дали медиумскиот и содржинскиот минимализам на Падре-Пио-ТВ е доминантната метафора на светопреданиската парализа што ја живее современото христијанство?

Втор пример и втор симптом: воајеризам / пасивно набљудување.

 Третиот пример се однесува на најсуштинскиот дел од мисијата на сите христијански заедници, светата Литургија, Миса, или црковна богослужба. Директниот пренос или емитувањето на снимка од светите богослужби како дел од некоја несекојдневна пригода или свеченост не е некоја новост. Но, со своето упорно присуство на телевизиските екрани како редовен програмски елемент овој најсвет дел на соборното живеење на христијаните секако го провоцира прашањето: Која е смислата да се прикажува Литургија на телевизија? Кој ќе ја гледа, ако сите христијани треба да бидат, не само присутни, туку и нејзини активни учесници во храмовите? Ако под претпоставка благодатната енергија на благото слово, на благословот, може да се пренесува електронски, како електронски ќе се причестиме со телото и крвта на Господ Исус Христос?

 По подготвувањето на светите дарови, Литургијата има два структурални дела, Литургијата за огласените и Литургијата за верните. Првиот дел има изразито мисионерска функција, бидеќи се однесува на оние што општо земено не се подготвени да заедничарат во тајната на благодарењето, во светата причест. Со завршувањето на овој литургиски дел од храмот излегувале сите огласени и вратата се затварала. Во денешната пракса на Православната црква, вратата на храмот не се затвара, а наместо неа, под влијание на недвосмислен клерикализам, се затвараат царските врати на иконостасот. Во литургиската пракса не разликуваме повеќе верни и огласени, туку клирици, сокриени зад златните вратички и порфирните завеси на олтарот, и народ, без разлика дали се работи за подготвени или огласени верници, или, пак, случајни минувачи. Соборниот дух на Црквата кој најдиректно се остварува на светата Литургија доживеал кардинална дезинтеграција, и во светињата е невозможно ни да се ѕирне, освен посредно и кога е тоа допуштено. И еве парадокс! На оние што подготвени стојат во светиот храм им е невозможно да учествуваат барем со погледот во она што мистично се случува во светиот олтар, а истото тоа, преку малите екрани им е достапно на сите што седат дома пред електронското огниште, или минуваат покрај излозите со вклучени телевизиски апарати, или кои се конектирале на некој интернет пренос на телевизиска програма, без разлика на посветеноста во верата или на религиозната ориентираност. Која е навистина смислата да се пренесува Литургија на телевизија? За да им се излезе во пресрет на оние што од благословени причини не можат да бидат во храмот на богослужба? Тогаш која е ползата за нив од телевизискиот субститут? Побожни чувства и воздишки? Можноста да се осенуваат со крсниот знак пред малите екрани? Тоа можат да го прават и на многу други телевизиски програми. Преку екранот не можат да земат ни антидор, т.е. нафора. Единствениот елемент кој е природен за овој медиум е аудиовизуелниот. А тоа значи дека, при телевизискиот, па и радио преносот на светата Литургија, особено е важна егзегетската беседа, поуката на свештенослужителот која како таква е упатена и за оние во храмот и за оние надвор од него. Токму од тие причини светите отци, прочуените беседници на Црквата допуштале нивните проповеди и поуки да се запишуваат и препишуваат, да се печатат и умножуваат. Современите свештенослужители, за жал, сé помалку внимание му посветуваат на овој клучен мисионерски и просветителски сегмент на светата Литургија. Церемонијалноста, декоративноста на настанот е она што е во фокусот. Дури и самото причестување на верните е исфрлено од светата Литургија и се извршува по отпустот, надвор од неа. Првиот чекор на алиенација на верните е градењето на многукатни иконостаси со кои буквално е заѕидан олтарот и сето она што во него се случува. За потсетување е секако дека во првите векови од христијанство сите учесници на светата Литургија биле собрани околу Трпезата, а до деветтиот век иконостас и не постоел во православните храмови. Вториот чекор е нивното одделување од вистинското литургиско време за причестувањето. Третиот чекор е можноста верните и да не доаѓаат во храмот на Литургија, кога и онака многу повеќе може да се види од малите екрани. Дали е ова протокол на своевидна христијанска анти-мисија? Без разлика, тоа во голема мера потсетува на онаа вознемирувачки точна песна на Вилијам Блејк - "Видов црквичка сета од злато".
 
Трет пример и трет симптом: отуѓеност / дезинтеграција.

  Мисијата на црквата, независно од медиумите, никогаш не била доктринарно или ерархиски детерминирана, таа, ќе повторам, се дефинира како откровение на светињата со свет живот, сведочење со живот за Животот, и суштински происходи од опитот во светото предание. Мисијата извира и се влева во човекот потопувајќи го и преобразувајќи го во енергијата на Светиот Дух. Имено од тој аспект разбирливи се зборовите на Спасителот кои се однесуваат на христијанската мисија: "Одете и научете ги сите народи, крштевајќи ги во името на Отецот, Синот и Светиот Дух!"

ПРАВОСЛАВЕН ПАТ- (наскоро ќе излезе во продажба)

Прочитано: {moshits}