Придобивајќи го залогот на богатата смиреност, во која се наоѓаат скриените сокровишта на љубовта, во кои се пазат бисерите на умилението, каде и Царот – Христос Бог се наоѓа на престолот, окован со злото, Кој им ги раздава даровите на Светиот Дух на Своите питомци, удостојувајќи ги со поголеми добриниː со зборовите на Неговото знаење, со Својата неискажлива премудрост, со гледање на божествените работи, со гледање на човечките работи, со животворната умртвеност во бестрашноста и најтесно соединување со Него, за да царува заедно со Него во царството на Оца и Бога, како што и Он Самиот, молејќи се за нас говориː „Оче, сакам и оние што си Ми ги дал да бидат со Мене, каде што сум Јас, за да ја гледам  Мојата слава што си Ми ја дал“ (Јов. 17,24).

Втора стотица
природни и психолошки
глави за очистување на умот

22.  Испраќањето на искушенијата е соодветно според болеста на страстите и гревовната гнилост што е во нас, па судејќи според нив, горчливата чаша на Божјата промисла е растворена за нас построго или помилосрдно. Кога гревовната материја, која се напластила во нас – од сластољубиви помисли и од љубов кон животот – се лесно излечливи и кога лекарствата дејствуваат, тогаш Лекарот на душите ја дава чашата на искушенијата, која е растворена со милосрдност, зашто во таквиот случај сме измачувани за нашите човечки немоќи – и страдаме како луѓе. А кога имаме горделиви помисли, кои тешко се лекуваат, кои навлегле длабоко во нас и причинуваат смртоносно растројство, тогаш оваа чаша ни се дава неразблажена – со целата острина и лутина на гневот, така што болеста да биде ослабена и изнемоштена од огинот на искушенијата кои следат едно по друго, и да биде најпосле отстранета од нашите души, под дејство на смирението што се родило во нив, откако горчливите помисли на гордоста ќе ги потопиме, во солзи и пред нашиот Лекар ќе се покажеме чисти во светлината на смирението.

23.  Неможно е за оние што се подвизуваат да ги избегнат искушенијата, кои следат едни по други, ако не ја сознаат својата немоќ и не се сметаат туѓи на својата правда и недостојни за никаква утеха, за никаква чест и за никаков спокој. Целта на Бога, Лекарот на нашите души еː секогаш да бидеме смирени, скрушени, да се отстрануваме од секој човек и да подражаваме на страданијата на нашиот Спасител Господ Исус Христос. Бидејќи Самиот кроток и смирен по срце, Он сака и ние во кротост и смиреност во срцето да одиме по патот на Неговите заповеди.

24.  Смирението не се состои во наклонувањето на главата, ни во неуредната и неисчешлана коса, ни во неиспраната наша облека – груба и сиромашна, во што многумина ја гледаат оваа добродетел, туку таа е во скрушеноста на срцето и смиреноста на духот, како што вели светиот пророк Давидː „Срце понизно и смирено Ти, Боже, не отфрлаш“ (Псал. 50, 17).

25.  Едно е смирението со зборови, друго е смирението, а трето е смирената мудрост. Смирението со зборови и смирението се пројавуваат кај оние што се подвизуваат во секое големо страдание, во доброволни лишувања и во надворешните добродетелни трудови, зашто сите тие се однесуват на телесните дејствувања, па затоа при нив душата не е секогаш во одлучно и добро расположение, па кога се среќава со искушенијата, таа се збркува. А смирената мудрост е нешто божествено и големо, а го има само кај оние, кои веќе по наитието на Светиот Дух ја одминале средината, односно напреднале по најкусиот пат на добродетелтта – со помош на смиреноста.

26.  Смирената мудрост, откако навлегла длабоко во душата и ставила тежок камен врз себе, силно се притиска, така што целата нејзина сила се пројавува во незадржливо течење на солзите, од кои умот се очистува од секоја нечистотија на помислите, и под дејство на Бога е предизвикуван, слично на Исаија, да говориː „Тешко ми мене, зашто сум човек со нечиста уста и живеам среде народ исто така со нечиста уста, - а очите мои Го видоа Царот, Господ Саваот“ (Иса. 6, 5).

27.  Кога ќе те посети големата смиреност со зборови, тогаш ќе те напушти навиката да изговараш надмени зборови. Кога, пак, смиреноста ќе се вкорени во длабочината на твоето срце, тогаш ќе те напушти и смирението со зборови. А кога ќе бидеш збогатен со смирената мудрост одозгора, тогаш ќе се оддалечат од тебе и надворешната смиреност и смиреноста со зборови, според  зборовите на светиот апостол Павлеː „А кога ќе дојде совршеното, тогаш ќе исчезне делумното“ (1. Кор. 13, 10).

28.  Колку е оддалечен исток од запад, толку е оддалечена вистинската смиреност со зборови од вистинската смиреност. И колку што е поголемо небото од земјата и душата – од телото, толку е посовршена и поголема смирена мудрост, која се дава од Светиот Дух, од вистинската смиреност.

29.  Оној што има смирен вид и смирена облека, оној што говори смирено, не сметај го веднаш и смирен по срце. Исто така, ни оној што говори високо, не мисли одеднаш дека е надуен и горделив, без да го провериш тоа; по нивните дела ќе видиш какви се.

30.  Плодовите на Светиот Дух сеː „љубовта, радоста, мирот, долготрпеливоста, добротата, милосрдноста, верата, кротоста и воздржливоста“ (Гал. 5, 22- 23). А плодовите на спротивниот дуг сеː омразата, светска малодушност, душевната несреденост, љубопитното мудрување, безгрижноста, гневот, неверувањето, зависта, прејадувањето, пијанството, кавгаџивството, осудувањето, похотта на очите, надуенеста, гордоста. По ваквите плодови распознај го дрвото и на овој начин најточно ќе распознаваш каков дух има оној што говори со тебе. Нивните белези се уште појасно покажани преку зборовите на Господаː „Добриот човек од  доброто сокровиште изнесува добро, а лошиот човек од лошото сокровиште – лошо“ (Матеј 12, 35). Зашто, дрвото се познава според својот плод.

31.  Во кого се плодовите на Светиот Дух, и Бог пребива во нив. Од нив извира неизматениот извор на зборовите на мудроста и разумот – било да се на мирен или на висок глас кажувани. Во кого не се видливи плодовите на Светиот Дух, а се гледаат плодовите на спротивниот дух, во нив е мракот на незнаењето на Бога, толпа на страстите и живеалиште на непријателските духови, без оглед на тоа дали говорат смирено или ти се чини да имаат смирена мудрост, дали говорат за возвишени работи  или се облечени на еден или на друг начин.

32.  Вистината не се распознава по изразот на лицето, ни по надворешниот изглед, ниту по зборовите, во сето ова не почива Бог, туку во скрушените срца, во духовите на смирените и во душите, кои се посветени со богопознанието. Се случува некој надворешно, со зборови вели дека е подолу од другите и пред секого со зборови се смирува, за да ја улови пофалбата од луѓето, а внатре, во душата, да биде преисполнет со високо мислење за себеси, со лукавство, завист и злоба против својот ближен. Исто така, се случува некој друг надворешно, кога говори, борејќи се за правдата и против лагата или против престапувањето на божествените закони, кој се застапува само за вистината, а внатрешно да биде полн со скромност, смиреност и љубов спрема ближниот, иако понекогаш, угледајќи се на светиот апостол Павле, да се фали со Господа и да говориː „Ќе се пофалам со своите немоќи за да се всели во мене силата Христова“ (2. Кор. 12, 9).

33.  Бог не ја гледа надворешноста на она што го говориме и што го правиме, туку ги гледа душевното расположение и целта, со кои правиме нешто за она што го правиме видливо и што го говориме, а и за она што го мислиме. Он не гледа и не суди според зборовите и надворешните дела, како што прават луѓето, туку гледа на нашето внатрешно расположение и на целта што ја имаме во себеси, па според нив непогрешно ги оценува луѓето. Во Светото писмо е реченоː „Човек гледа на лицето, а Господ гледа на срцето“ (1. Цар. 16,7).

34.  Бог одредилː да не се прекратат никогаш, од род во род, даровите на Светиот Дух за пророците за раководителите на Неговата Црква. Зашто, ако древната змија не престанува да им ги исполнува ушите на луѓето со отровот на гревот за погубување на нивната душа, тогаш Оној „Кој на сите ним им ги создал срцата, ги знае сите дела нивни“ (Псал. 32, 15) „Кој од прав го издига сиромашниот и од калта го вади бедниот“ (Псал. 112, 7), исправајќи му го на Своето наследство „духовниот меч, кој е словото Божјо“ (Ефес. 6, 17)? Оние што се откажуваат од себеси, почнувајќи со смирението, се издигнуваат на височината на знаењето, а одозгора добиваат, преку Божјата сила, слово на премудрост, „збор на гласниците со голема сила“ (Псал. 67,11) кои го благовестат спасението во Неговата Црква.

35.  Познај се себеси; тоа е навистина вистинско смирение, кое нѐ учи да бидеме смирени и да имаме скрушено срце. Тоа ни помага да се принудуваме да останеме такви. А, ако не си се познал себеси, ти не знаеш што е смирението, а уште и не знаеш ни како се добива, ниту како се запазува; уште не си се допрел до тоа, зашто самопознавањето е почеток на извршувањето на Божјите заповеди.

38.  Секој што се познал себеси, тој се одморил од сите свои дела за Бога и веќе навлегол во Божјото светилиште, во духовното богослужење на Духот – во божественото пристаниште на бесмртноста и смиреноста. Оној што уште не се познал себеси преку смирената мудрост, тој е уште во своите трудови, уште чекори по патот на овој живот. За ова рекол и претскажал Давид, велејќиː „И сакав тоа да го разберам, но тоа беше тешко за мене сѐ додека не влезам во Божјото светилиште и не го разбрав нивниот крај“ (Псал. 72, 16 -17).

39.  Кога некој ќе се познае себеси, а ова бара големо запознавање однадвор, незафатеност со земни работи и сестрано и строго испитување на својата совест, - тогаш одеднаш се вселува во душата некакво смирение, кое не може да се искаже со зборови, кое му дава на срцето скрушеност и тажни солзи на умиление, така што го доживува во себеси ова дејство – се чувствува дека е земја и пепел, црв, а не човек, дека е недостоен дури и за овој земен живот, а за овој превасходен дар Божји, со кој се удостоил – се исполнува со некакво неискажливо пијанство на умилението, - навлегува во длабочината на смиреноста, и откако излегол од себеси, надворешните работи не ги смета за ништо – јадењето, пиењето, облеката, - како да е изменет „десницата на Севишниот се изменила“ (Псал. 76,10).

40.  Смиреноста е нешто што е највозвишено во добродетелите, зашто во кого ќе се вкорени преку вистинското покајание и ја прими молитвата како своја сопатничка, заедно со воздржливоста, тогаш таа веднаш го прави слободен  од страстите, му дава мир, срцето го очистува со солзите и го исполнува со тишина преку наитието на Светиот Дух. Кога така ќе се настрои, тогаш им се разјаснува преку тоа словото за знаењето на Бога; тогаш навлегува во созерцание на Божјите тајни, на тајните за Божјото царство и познавање на созданијата. Но, бидејќи се вдлабочува во длабините на смирената мудрост, а од ова се зголемува и познавањето на своите граници и на својата човечка немоќ, на немоќта на човечката природа и се зголемува љубовта кон Бога и кон ближните, така што сме убедени дека осветувањето го црпеме од близината на оние што се со нас.

41.  Ништо толку не ја окрилува душата да копнее по Бога и да Го сака, како што го прават тоа смирената мудрост, умилението и чистата молитва. Смирената мудрост го скрушува духот, пролива потоци солзи, ни дава сознание за нашите ограничени човечки сили, нѐ учи да ја сознаваме нашата немоќ; умилението го очистува нашиот ум од сѐ земно, го просветува окото на срцето и ја прави душата потполно озарена од божествената светлина; чистата молитва целиот човек го соединува со Бога, го прави сотрпезник на ангелите, му дава да ја вкуси сладоста на вечните Божји блага, го исполнува со сокровишта на големите тајни, и, разгорувајќи го пламенот на оваа љубов, го расположува да се осмели да ја жртвува својата душа за своите ближни, зашто достигнал преку границите на човечкото ништожништво.

42.  Придобивајќи го залогот на богатата смиреност, во која се наоѓаат скриените сокровишта на љубовта, во кои се пазат бисерите на умилението, каде и Царот – Христос Бог се наоѓа на престолот, окован со злото, Кој им ги раздава даровите на Светиот Дух на Своите питомци, удостојувајќи ги со поголеми добриниː со зборовите на Неговото знаење, со Својата неискажлива премудрост, со гледање на божествените работи, со гледање на човечките работи, со животворната умртвеност во бестрашноста и најтесно соединување со Него, за да царува заедно со Него во царството на Оца и Бога, како што и Он Самиот, молејќи се за нас говориː „Оче, сакам и оние што си Ми ги дал да бидат со Мене, каде што сум Јас, за да ја гледам  Мојата слава што си Ми ја дал“ (Јов. 17,24).

43.  Кога некој, трудејќи се дејствително да ги извршува Божјите заповеди, оддеднаш се исполни со неискажлива радост, така што се изменува со некаква чудна и неискажлива промена и, како да го  соблекол своето земно тело, заборава за сонот, за храната и за другите природни потреби, тогаш треба да знае, дека го посетил и дека таа посета го предизвикува животворното умртвување, преку кое се навлегува во состојбата на бестелесните сили. Причината на овој блажен живот е смиреноста; хранителката и мајката – светото умиление; пријателката и сестрата – созерцанието на божествената светлина; престолот – бестрашноста; крајот – Пресвета Троица – Бог.

44.  Оној што влегол во оваа тврдина, не може да биде приврзан за нешто земно, не обрнува внимание на земните уживања, не прави разлика меѓу луѓето, туку, како што прави Бог, Кој им дава дожд и сончевина и на праведните и на неправедните, и на лошите и на добрите (сп. Матеј 5, 45), така и тој ги пушта зраците на својата љубов кон сите. Светиот апостол Павле пишуваː „Вам не ви е тесно во вас, но тесно ви е во срцата ваши“ (2. Кор. 6, 12), но кога си исполнет со љубов кон сите, и, ако чувствуваш незгода и тешкотија, тоа ќе биде само тогаш кога нема да можеш да правиш добро, колку што сакаш. Оттука, како некогаш од Рајската Градина, извираше „вода за да го наводнува рајот, а потоа таа се раздвојуваше во  четири реки“ (1. Мој. 2,10) – смирената мудрост, чистотата, бестрасноста и од ништо невознемируваната и молчелива молитва, која ја напојува целата духовна Божја твар – сите Негови созданија.

Изворː ДОБРОТОЉУБИЕ – Том V

Подготви: Т.С.