Атанас Чупоски- Копајќи по минатото, подобро ја согледувам сегашноста

Во расказите има и едукативна компонента, која ни кажува како живееле, како размислувале, како сонувале нашите предци. Ова „предци“ треба да се сфати во пошироката смисла на зборот и се однесува на луѓето што живееле пред нас, а не е нужно да се по род Македонци, вели авторот

Атанас Чупоски, писател

Новата книга раскази „Старинарница Балкан“ на Атанас Чуповски (издание на „Магор“) е иновативна книжевна мешавина во која се испреплетуваат реалните историски факти и личности и фикцијата. Расказите, како што вели авторот, се нишаат некаде на имагинарната граница меѓу книжевниот и публицистички свет, нудејќи му на читателот единствена можност да ѕирне во историјата на културата на Македонија, во турбулентните и пресвртни точки и во фрагменти од животот на низа клучни историски личности: Александар Македонски, императорите Константин и Јустинијан, султанот Сулејман, свети Наум, Григор Прличев, Марко Цепенков..., па сѐ до Андре Бретон и др.

Како настана „Старинарница Балкан“?
- Во предговорот стои дека книгата е настаната како „амалгам меѓу фактот и фикцијата, документарното и имагинарното, историјата и фантазијата, јавето и сонот...“ Вистината е всушност попрозаична. Книгава ја сочинуваат 43 раскази, кои во периодот 2008-2010 г. беа објавувани во неделникот „Форум“, во истоимената колумна. Во книгава расказите се предадени хронолошки, но не според хронологијата по која беа објавувани. Овде тие ја следат историската хронологија на настаните раскажани во нив, покривајќи така период од околу две илјади години.

Балканот е географско-тематска одредница на расказите, чии протагонисти се значајни личности од 20 век. Како ги одбиравте ликовите што ги портретиравте?
- Во книгата дефилираат и многу ликови што не потекнуваат од Балканот (од Понтиј Пилат и центурионот Лонгин, па сè до Достоевски, Мандељштам, Тагоре), кои, на овој или оној начин, сепак се поврзани со него. Протагонистите сами по себе се наметнуваа затоа што расказите во времето на нивното настанување беа пишувани без одреден ред, настануваа спонтано, во зависност од моменталната преокупација или како „старинарски“ одговор на одреден актуелен настан, или беа поврзани со одреден значаен историски датум или празник. Така што, иако функционираат како историографско-метафикциски вињети на одредена тема, расказите истовремено го задржуваат и публицистичкиот импулс и дејствуваат како своевидни мини-есеи, коментари на одредена актуелна ситуација, игра со геокултурно-политичките контексти, древни и актуелни.

Тргнувавте прво од фактите, или обратно, од имагинацијата?
- Најчесто тргнував прво од фактите. Потоа, ако за одредената тема имаше премногу факти, кои најчесто потекнуваа од разни извори, мојата улога се состоеше во нивна крајно внимателна и крајно субјективна селекција, а потоа и интерпретација, со помош на промена на гледната точка, вметнувања сништа, визии и разни други наративни алатки. Ако, пак, фактите недостигаа, тогаш на сцена стапуваше имагинацијата, која беше задолжена адекватно да го пополни празниот простор. Меѓутоа, основна цел на оваа проза, иако користи многу интертекстуални, постмодернистички изразни средства, не е пародизацијата, туку ефектот на што поголем реализам. Оттаму, во предговорот се осмелувам да ја наречам применета книжевност, која се обидува да стаса до еден нов реализам.

Како ја наоѓавте вистинската мера во создавањето на овој книжевен амалгам?
- Вистинската мера веројатно беше постигната во оној миг кога, препрочитувајќи го расказот, бев задоволен од внатрешниот свет што тој го креира и кога повеќе ниту јас самиот не знаев што точно било факт, а што фикција. Важно е да се напомене и тоа што просторот за колумните беше ограничен на 70 реда. Оттаму, зборовите мораше да се користат крајно рационално, што беше вистински предизвик за мене да раскажам долга приказна понекогаш и цел животопис, во кратка прозна форма.

Која историска личност или настан никако не можевте да ги одминете и ви беа особено инспиративни?
- Пишувајќи ги овие раскази, или поточно, подготвувајќи се за нивното пишување, читајќи, истражувајќи, многу учев, откривав одредени детали за сите овие настани и личности. Во расказите неодминливо се забележува и таа нивна едукативна компонента, која соопштува како живееле, како размислувале, како сонувале нашите предци. Ова предци треба да се сфати условно, во пошироката смисла на зборот и се однесува на луѓето што живееле пред нас, а не нужно се по род Македонци. Сега, ако баш морам да издвојам некој лик што за мене бил особено инспиративен, ќе го издвојам ликот на Григор Прличев, исклучителен ерудит, кој, покрај тоа што бил голем поет, бил и еден од најобразованите луѓе на своето време во рамки што далеку ги надминувале балканските граници. Исто така, не можев да го одминам ниту францускиот поет Андре Бретон, кој е главен лик на расказот „Андре Бретон шета по Маркови Кули“. Како инспирација за расказот ми послужи податокот дека во 1939 година во надреалистичкото списание „Минотаур“ во Париз била објавена фотографија на Маркови Кули. Конечно, бидејќи се работи за еден крајно субјективен и фрагментарен поглед на историјата на културата на Македонија, веројатно ниту еден од ликовите не е застапен случајно. Од друга страна, низ целата книга, како своевидна аријаднина нишка се провлекува еден аспект, дека воопшто не е случајно што оваа моја мала, сосема лична историја на Македонија почнува со воскресението Христово...

Во оваа сеопшта помама по информации и новини, за себе велите дека сте „човек старинар“...
- Таа себедефиниција потекна при договорот за пишување на колумните, со тогашниот уредник на редакцијата за култура на „Форум“, Влатко Галевски, при што нагласив дека не сум новинар, туку себеси пред сè се дефинирам како старинар, човек што е заинтересиран да го истражува минатото. Така и настана насловот на идната колумна, а еве сега и книга. Зошто себеси така се дефинирам? Неодамна некаде прочитав дека во само еден број на „Њујорк тајмс“ има повеќе информации отколку што добивал просечен селанец од 17 век во текот на целиот свој живот. Тоа е фрапантен, а истовремено и застрашувачки податок, што ни укажува дека треба да бидеме исклучително внимателни при процесирањето на информациите и да научиме колку што е можно повеќе да ги избегнуваме непотребните новини. Верувам дека сите сме свесни за длабоката криза што ја тресе нашата цивилизација, но, од друга страна, би било по малку наивно за еден писател да го отфрли времето во кое живее. Оттаму, барем за мене, истражувањето, копањето во минатото претставува само алатка, еден вид подобра перспектива за да се согледа сегашноста, затоа што, сите знаеме, сликата подобро се гледа кога ќе се оддалечите од неа. Се надевам дека сега, преку книгата „Старинарница Балкан“, и на читателите им е понуден подлабок увид во минатото, но истовремено и во сегашноста на овие наши простори.

Автор: Мимоза Петревска Георгиева / Оваа е-адреса е заштитена од спамботови. Треба да ви е овозможено JavaScript за да ја видите.       Фотографија: Maja Јаневска-Илиева