Како што ни е познато, Црквата е единственото пространство во кое се остварува Тајната на нашето спасение. Таа е живото Тело Христово, каде се извршува средбата на нас грешните со нашиот Спасител и Искупител. И ние монасите како членови на тоа Тело, својот живот го имаме засекогаш засадено – во душата и во телото – на тоа пространство, трудејќи се за своето спасение.

 Пребивањето во Црквата ги прави можни сите наши останати дејствија. Ниту аскезата, ниту молитвата или пак духовниот подвиг, па дури и мачеништвото не донесуваат спасение без нашето оцрковување. Кога зборувам за оцрковување, го имам во предвид пребивањето во Телото Христово и осознавањето дека секој еден од нас е во жива врска со другите членови кои го составуваат Телото Христово, а со тоа е во врска и со Главата на тоа Тело – Христос. Основната сила која ги сврзува членовите со Христос и помеѓу себе е заедницата на љубовта. Според 12 глава од Првото Послание на св. Ап. Павле до Коринтјаните, љубовта не е обична добродетел или чувство кое апостолот се обидува да го посее помеѓу коринтјаните, а го претставува неговото највисоко учење за заедницата и единството на Христовата Црква, каде што сите дарови на Богочовекот во Светиот Дух се пренесуваат од Главата – Христос кон членовите. Точно тоа Тело – Црквата, која по чудесен начин можеме да ја споредиме со љубовта, т.е. со взаимното екстатично меѓуличностно општење на Христос со членовите, на членовите со Христос и на членовите помеѓу себе, е местото кое го гарантира единството, без да создава поле за автономизирање на членовите или за потценување на даровите. Никој од членовите не може да каже: „Не ми требаш!” И најсмирените и незначајни служенија (харизми) се дарови, кои ја градат Црквата.

Тоа единство се постигнува онтолошки и органично, а не теоретски и интелектуално, ниту пак преку некакви правни или социјални процедури, кои не го гарантираат взаемопроникнувањето на личностите, составувајќи го Телото, и точно тука во Телото, единството по еден извонреден и недвосмислен начин ја овековечуваат воскреснатата и есхатологична перспектива на Црквата. Во сознанието на апостолско – светоотечкото учење и искуство, Црквата е Св. Евхаристија.

Евхаристијата  претставува „ оглавување на целата Тајна Христова”. Таа не е една од така наречените Седум Тајни. Тоа е разбирање кое иде од западната схоластика, која го игнорирала преданието на Црквата. Преку аналитичкиот метод, кој се обидувала да го приложи во богословието, схоластиката успева да ја фрагментира единствената Тајна на спасението во отделни независни аспекти по таков начин, да тие немаат врзка помеќу себе си. Според Отец Г. Флоровски, до епохата на схоластиката во светоотечката литература немаме дефиниција за Црквата. Тоа означува дека Црквата претставувала видливото секојдневно собирање на верните во Светата Евхаристија и поради тоа немало потреба од теоретско објаснување.
Например, кога св. ап. Павле им пишува на Коринтјаните: „Кога се собирате во црква” (1 Кор. 11:18), го има во предвид евхаристијното собрание. Тоа разбирање е коренот од кој подоцна црпеле св. отци, за да му ја придадат на терминот „собрание” смислата на Евхаристија. Исто така употребениот од св. Ап. Павле израз „целата црква” (Рим. 16:23) е предвестник на терминот „соборна Црква”, кој го среќаваме за прв пат кај св. Игнатиј Богоносец. Тука исто така се има во предвид собирањето на сите верни на едно и исто место за извршување на Светата Литургија независно од местото и времето кога таа била извршувана. За да направиме врзка помеѓу терминот „соборна Црква” како собрание на верните за извршување на Светата Евхаристија и монаштвото, ќе спомнеме дека централниот храм во нашите манастири, каде монасите се собираат за ја извршат Светата Евхаристија, се нарекува „католикон” – соборен храм, т.е. собрание на сите монаси за извршување на Светата Евхаристија. Дури самиот народот го споредил просторот каде што се извршува Светата Евхаристија, не со зборот храм, а со зборот Црква. Се вели „одам на црква”. Како последица од тоа е поистоветувањето на Црквата со Евхаристијата.

Погоре кажавме дека Божјата љубов се поистоветува со Црквата, а Црквата се поистоветува со Светата Евхаристија. Поради тоа Црквата како Евхаристија и како место, каде што Божјата љубов се излива во светот е единственото харизматично пространство во кое луѓето го откриваат своето вистинско предназначение, потврдение и надеж дека човекот може да живее вечно. Поради тоа Црквата како љубов и благодарност – евхаристија егзистира во есхатологичен план и „никогаш не отпаѓа” (1 Кор. 13:8). Карактеристични се зборовите на св. Никола Кавасилас, според кого „ Христовата Црква, ако некој може да ја види, нема да види ништо друго освен телото Господово”. На тој начин тој вели дека Црквата „се пројавува (означува) во Таинствата” (“σημαίνεται ἐν τοῖς μυστηρίοις”). Овде тој ги нема во предвид Седумте Таинства, а Светата Евхаристија  по начинот, по кој таа се нарекува во древниот литургиски јазик: „Страшни и Животворјашти Тајни”. Тој вели дека помеѓу Евхаристијата и Црквата не постои некаква „аналогија по подобие”, а „вистинска сличност”. Црквата Христова како Евхаристија, т.е. како дар на Христовата љубов, не е плод на овој свет, ниту пак има за цел да основа свој дом во овој свет. Таа се раѓа од есхатонот и го има за цел есхатонот. Пребива во светот без да го обитава. Таа ја распространува својата божествена сила во луѓето со тоа што ги привлекува во Царството Божјо.

Кога го толкува св. Дионисиј Ареопагит, св. Максим Исповедник вели дека Црквата како Евхаристија е икона на Божјото Царство; таа е идната цел на секое суштество заради која е создаден целиот свет. Тој ја гледа „состојбата на идните работи како вистина”, која се изобразува во Новиот Завет и се предвестува во Стариот Завет. Божествената Евхаристија, коментира светецот, е образ на вистината на идните работи – жив образ, кој го претставува јавувањето на Божјото Царство во кое сите учествуваме и каде истовремено екстатично и неизменливо се вознесуваме во идните работи. Затоа преданието на Црквата бара – и тоа највеќе во однос на манастирите/храмовите,  служителите да бидат во светли одежди за време на извршувањето на Светата Евхаристија како образ на божествената светлина која ја изобразува „идната состојба”. Исто така сите останати дејности кои се извршуваат во нашето литургично предание, се прават пред извршувањето на  „Страшните и Животворјашти Тајни”, затоа што нивна цел е да учествуваат и да се исполнат во таа наднебесна служба. Монаштвото јасно се обидува да им го претстави тоа на верниците и тоа ја осознава и прегрнува таа реалност, принесувајќи го целиот свој живот како залог – обручение во тој живот со надежта за учество во божествениот брак во идниот живот.

Монаштвото, како и сите други дарови е дар на Црквата. Тоа не е човечко создание ниту пак успех на определени луѓе. Тоа е еден од најголемите дарови кои Бог ги дарувал на светот и е на иста височина со мачеништвото. Тоа е мачеништво на совеста, која постојано вика во срцето: ”Авва, Отче!” Човек не може да стане вистински монах ако не биде повикан од Бога и ако не живее во Бога. Протестантите го разгледуваат како „плод на историски околности”. Тоа е историски неточно и претставува разбирање кое е лишено од божествен живот. Монаштвото е дар кој е основан врз постоењето на Црквата.

Тоа е исто како Христовиот Крст, Кој е единствената врата за да влезе човек во спасителното Божјо Царство. Со својот подвиг монаштвото им напомнува  на луѓето дека човекот со неговите страсти „има потреба од Крст и Гроб” како мал придонес од негова страна, како одговор во знак на благодарност кон великиот Божји дар, кој преку Евхаристијата му дарува на човекот воскренат божествен живот.

Но дозволете ми браќа, да спомнам една опасност која се крие во многу монаси. Во минатото монаштвото било во опасност, а во опасност е и сега. Дејноста на ѓаволот е да си има за своја постојана грижа како да го искуши монахот преку различни искушенија, за да го уништи неговото харизматично достоинство, кое тој го добил од Бога и врз основа на кое тој станува „светлина за луѓето во светот”. Кога ѓаволот не успева да го собори со искушенија од лево, многу често успева да го победи со искушенија од десно, со тоа што ќе предизвика кај него самодоволност и така го разцрковува. Не е тешко да се постигне тоа, доволно е само да му го абсолутизира неговото аскетско дело, независно дали тоа е молитвата на умот или аскезата на телото. Тоа се случило и со Евагриј Понтијски, кој бил под влијание на Ориген и учел дека монашкиот идеал е очистувањето на умот, без да се интересира од средината на човекот – срцето. Така во него се појавил незадржлив „интелектуализам” и тој ги примил заблудите на Ориген. Св. Макариј бил тој кој го поставил центарот на тежината на подвигот во просторот на срцето. Слично на него во наредните векови, св. Максим Исповедник преку своите Глави за љубовта го локализирал проблемот за човекот, како и целта на аскезата на монахот во ослободувањето од себељубието, кое е коренот на сите страсти. Со слични поуки и многу други големи подвижници – отци, следејќи го апостолското предание, го вткајале во Црквата вистинското искуство од животот на Христос. На тој начин св. Отци го зачувале монаштвото од автономијата на себељубието и го вратиле одново „на вистинскиот пат” кој е во духот на св. Ап. Павле за црковните дарови.

Не можеме да тврдиме дека монахот и покрај тоа што се подвизува строго и се избавува преку аскезата од отделни страсти, може да биде жив член на Црквата. За да биде тоа тој мора да се ослободи од духот на себељубието кој го разделува и од монашката заедница во која живее а и од црковната заедница. Древното сатанско искушение е човекот да сака да стане бог „пред Бога, без Бога и не по Бога”, да се обожи единствено преку самиот себе. Затоа е потребно да го знаеме тоа и да се подвизуваме за да стекнеме вистинско општување, кое го постигнува личноста која е слободна од себељубието и која твори вистинско човекољубие и богољубие. Вистинското заедничарење е општувањето на личностите во љубовта, каде „изчезнува секоја заблуда”, а природните и духовни сили функционираат бидејќи се излекувани, а не повредени и се облеани во светлината на богоопштувањето.

Таа идеја, која прозлегува од сврзувањето на Црквата и Евхаристијата, „ја осветлува смислата, кои ја имаат и другите служенија во Црквата” а го осветлува и делото на монахот. Накратко ќе спомнам два случаја кои денес имаат друго значење:

1) Така наречениот „мирски елемент” на Црквата. Денес за мирјанин се смета секој кој не е ракоположен. Единствено во Светата Евхаристија можеме да ја определиме вистинската смисла за мирјанин. Мирјанинот во древната Црква има сопствено „ракоположение” т.е. помазание. После Крштението, кое се извршувало за време на Светата Литургија, тој бил помазуван и го заземал своето место чекајќи да се причести. Тоа го правело „ мирјанин.”

2) Епископот, кој е „образ и на местото” на Христос, го изобразува Христос во Светата Евхаристија. Тој не ја црпи својата власт од ништо друго. Изворите сведочат дека тој е предстојателот на Светата Евхаристија. Епископите, кои денес и даваат второстепено значење на тоа првостепено свое дело и ја разбираат својата должност како светска – административна, ја секуларизираат Црквата.

Тоа кое не интересира во врска со нашата тема е местото на монахот во Евхаристијата, т.е. во Црквата. Кога ги чита аскетските книги на светите отци, човек открива многубројни поуки, кои изгледа се занимаваат повеќе со вежбањето на очистување од страстите или на молитвата на умот. Тоа се покажува до тој степен што многу современи истражувачи го одделуваат аскетскиот подвиг од величината која Црквата ја предава преку Евхаристијата. Тие ја разгледуваат аскетската борба а најмногу молитвата на умот како „определен метод за достигање на човекот во неговата природна состојба, која е обожението”. Тие велат дека „само придобивањето на молитвата на умот ги прави Таинствата вистински”.

И покрај тоа што во светоотечкото разбирање нема систематско разгледување  на Таинствата на Црквата, сепак тоа ги предполага. Таинствата се вистинскиот извор на благодатта, која ги прави вистински молитвата на умот, аскетските подвизи и сите останати дарови. Сите тие подвизи можат да се видат и да се постигнат и надвор од Црквата. Православната аскетика, духовна и телесна, допринесува за активирање на благодатта со тоа што ја разсејува маглата на самољубието на умот и ги изфрлува „отровите” на телото. Благодатта на Таинствата се сокрива како јајцето кое какавидата го поставува на скриено место во земјата и го чека излупувањето кога ќе изгрее сонцето, по зборовите на еден отец на Црквата. Така и монахот кој знае дека „Иисус Христос е во нас”, како што вели св. Ап. Павле, и кој учествува свесно во Светата Евхаристија, ја носи осветувачката сила на Таинствата и по време на својот аскетски труд преку огненото дихание се разгорува сокриената во него искра и ја предава таа сила на целото негово битие. Св. Григориј Синаит вели по негов карактеристичен начин: ”Енергијата на Духот, која таинствено сме ја примили преку Таинствата, се открива по два начина: 1) Преку времето и трудот кое сме го потрошиле за да ги исполнуваме заповедите. Колку повеќе се трудиме да ги исполнуваме заповедите , толку повеќе благодатта свети посилно над нас со нејзините светли зраци; 2) Преку животот во послушание и непрестајно повикување на Иисус Христос, т.е. преку помнењето на Бога. По првиот начин (енергијата на Духот) се открива побавно, по вториот начин побрзо, ако се разбира човек се научи да копа во земјата со труд и внимание, барајќи го златото.” Крајната цел  на животот на монахот е Евхаристијата, иконата на Царството Божјо. Преку учеството во неа се постигнува уништувањето на демоните, победата над власта на гревот и преодолувањето на смртта. Во својот подвиг монаштвото треба да ја има за цел Светата Евхаристија. Подвизите не се самоцел; тие се средствата за постигнување на таа цел. Монашката аскетика го открива Божјиот дар во степента во која човек се принесува самиот себеси и тогаш дарот во него се осветува. Или според зборовите на св. Макариј кој вели дека наша работа е да се бориме во битката со сатаната и да се спротиставиме на неговите напади. „Изкоренувањето на злото е од Бога”.

Карактеристичен пример е животот на преподобна Марија Египетска. Целото нејзино борбено усилие имало за цел таа да се причести со Светите Дарови. Тоа било нејзината цел. Таа го постигнала тоа е се упокоила во Господа. Преку конкретниот начин монаштвото го открива есхатологичниот карактер на Црквата во светот. Отделено од ефимерното и служејќи секој ден Света Литургија, тоа го привлекува светот во преживувањето на Божјото Царство. Таму во тоа пространство, монахот е оправдан и со јасни знаци ги пренасочува сите кон него независно дали со зборови или во безмолвие. Заради тоа нашата должност е голема. Имајќи го во предвид современиот синкретизам на религиите и збунетоста која тие ја предизвикуваат преку средствата за масова информација, ние треба да се издигнеме на височината која нашето предание ни ја дало во завет. Се она што го правиме како луѓе – добродетели, подвизи итн., може во некаков степен да се види и надвор од Црквата. Единственото кое не се наоѓа надвор од Црквата е Светата Евхаристија, која го осветува човекот со тоа што го издигнува над секоја човечка вредност и мисија. Црквата не може да предложи ништо повредно од Светата Евхаристија. Тука ние православните монаси се разликуваме од монасите на другите религии: од западните кои го секуларизираа и социализираа монаштвото, и од источните кои преку своите подвизи се обидуваат да го отстранат и уништат онтолошкото постоење на човекот, со тоа што го поставуваат во едно безлично и вообразено општување - „нирвана”. Кога се причестуваме со Христос во Светата Евхаристија, ние се ослободуваме од неволјите  на човечката драма. Во нашето соединување со нетварните енергии на Господовото Тело ги црпиме својствата на нетварниот божествен живот без да ја губиме нашата ипостас, која станува нетлена и се овековечува во Царството Божие, кое нема крај.

Превод: м-р Зоран Мамучевски
Извор: Двери.бг