.
Драг мој бугарски пријателе, Ти пишувам тебе, што се занимаваш со уметност и вистинска наука, а не со политика, во надеж дека ќе ме разбереш. Тонот на моето писмо нема да биде ни политички ни „академски“, зашто токму „учените расправи“ нѐ доведоа до ова дереџе: да ни биде непријатно, ако си режисер, да направиме заеднички моја претстава во Софија, или твоја во Скопје. За сѐ е виновна хартијата, онаа политичката, преговарачката. Таа нѐ научи на поимите „драфт“ и „уточнет текст“. Тоа е погубно за секоја историја (која е секогаш палимпсестна), а особено за балканските. Палимпсестот е наша балканска историска судбина, а не гутенберговската „невина“ хартија на која се испишува само ЕДНА историска вистина, по волја на политиката!
Пред да се измисли хартијата, се пишувало на пергаменти. За да се запише нешто, требало да се одере кожа: тоа била цената на историската меморија. Најквалитетните пергаменти се правеле од кожа на неродено јагне. Веристички крвава слика: се распорува утробата на жива овца (не смее да е заклана), се вади неродениот плод, му се дере кожата, за потоа врз неа, со шилец да се запише историјата.
А кога ќе се потрошеле пергаментите, бидејќи кожата била (за разлика од денес) најскапата работа, се прибегнувало кон „рециклажа“: текстот на старите пергаменти, кои веќе „не биле во употреба“, се стругал со ноже. Потоа врз него се испишувала нова историја. Но бришењето никогаш не успевало докрај: на многу пергаменти, зад новиот текст останувале траги од стариот, така што заедно со новиот се читал и „отфрлениот“ текст. Така се добиле ПАЛИМПСЕСТИТЕ, најубавата метафора за постмодерната вистина и историја. Стариот и новиот текст на палимпсестот често биле целосно спротивни сведоштва за исто нешто. Затоа е пергаментот скапоцен: тој е дијалогизам, диверзитет. Европа би рекла, модерно: демократија.
За мене и историјата и уметноста се палимпсести: постојана напнатост меѓу актуелно напишаниот текст и оној „иструганиот“. Предавам малку и културологија, па знам дека и во историјата и во уметноста нема една вистина: СМИСЛАТА на „вистината на симболистите“ не е во неа самата, туку токму во контрастот со оној иструган текст за „вистината на реалистите“. Само кога двата постојат заедно на палимпсестот, добиваат идентитетска јасност. Затоа, да се иструга ЦЕЛОСНО „туѓиот“ текст од палимпсестот е безумие: тоа е уништување на сопствениот идентитет, иако личи на уништување на туѓиот!
А токму со такво бришење на македонскиот текст се зафатија твоите, кога заедно со моите започнаа проект за една „заедничка историја“. Зашто, „заедничка историја“ подразбира САМО еден текст на пергаментот. Една, „консензуална вистина“, како да станува збор за уточнување на заедничка политичка декларација со која две земји се обврзуваат на користење исто еколошко ѓубриво. Но историјата, дури и кога е „една и единствена“, секогаш има две лица. Најпрвин, историјата е ФАКТИЧКА: факт е дека на 1 септември 1939 година Германија ја нападна Полска, а не Полска Германија. За фактите не се разговара: тие не може да се направат „попријатни“. Не е можна „заедничка“, полско-германска историја што би бил „консензуална вистина“, зашто тогаш Полјаците би морале да признаат дека Германците ги нападнале „до пола“, ама и тие „до пола“ ги нападнале нив (а, всушност, се бранеле). Но историјата, покрај тоа што е ФАКТИЧКА, е и ТЕСТИМОНИЈАЛНА: се базира на лични сведоштва, на очевидци. Тука почнуваат шансите за нејзина политичка злоупотреба. Секое лично видување е веќе херменевтика, интерпретација, а тоа е субјективен чин, а не факт.
За разлика од фактичкиот, овој тестимонијален дел на историјата може да се интерпретира – вака или онака. На пример, има сведоштва дека најголемиот македонски поет од деветнаесеттиот век, Григор Прличев (дури и самиот сведочи за тоа), поминал низ три фази на својот живот: од огнен елинофил, станува огнен борец против грчкото влијание во тогашна Македонија. Потоа се свртува кон Бугарија, за потоа да стане против неа, и конечно да заврши во идејата за македонската посебност како народ и јазик. Тука можеме да толкуваме: ЗОШТО правел тројно салто мортале? Дали затоа што, во отсуство на државотворност и кодификуван јазик, морал некаде да припаѓа и на некој јазик да се изразува? Тоа се интерпретации, но не се факти сами по себе. Прличев ФАКТИЧКИ не е ни елинофил ни елинофоб, зашто бил и едното и другото, а фактите не се подведуваат под логиката „И-И“, туку под логиката „ИЛИ-ИЛИ“. Исто така, не бил фактички ни бугарофил, ни бугарофоб, зашто бил и едното и другото. Но последната позиција во животот (македонската) му е фактичка: ИЛИ-ИЛИ. Тој е, значи, ТРОЈНО палимпсестен како историска личност: во исто време постои грчки, бугарски и македонски текст на балканскиот историски палимпсест за него! Така е и со Делчев: постои бугарски текст на палимпсестот „Делчев“, но постои и македонски, и затоа е бесмислено политички „да се договориме“ што бил тој: за Бугарите е Бугарин, за Македонците – Македонец. Затоа, не ги разбирам твоите кога велат дека нашите „им крадат историски личности“.
Тој „имотно-поседнички“ однос кон историјата е желба да се ИСТРУГА вториот текст од пергаментот, за да остане само еден. А Европа не сака такво едноумие, зашто и самата е палимпсестна: нејзините меѓународни династички бракови од интерес се сведоштво за таа палимпсестност. Мислам дека тука моите се во ПОЕВРОПСКА позиција од твоите: не бараа бришење на бугарскиот текст, бараа да се остави и македонскиот, макар и „иструган“ од ноже, во заднина. А иструган е само затоа што сме немале држава, драг пријателе. Држава пише, држава брише! Искрено, мислев дека при „приближувањето на историите“ меѓу Македонија и Бугарија ќе се усвои работната хипотеза за историјата како палимпсест. И дека нема да се прават заеднички учебници по историја (со еден текст), туку ќе се прикаже „скриениот текст“ на пергаментот: во бугарските учебници ќе стои (одвоено) и македонското гледиште, а во македонските – и бугарското. И дека тука ќе се застане: на запознавање на Другоста. Тоа е пријателска почит. Зашто, една иста личност може да се јави како „главен лик“ во повеќе национални ракописи на истиот историски пергамент, без некој да има ексклузивно право на неа. Затоа, и јас и ти треба гласно да кажеме: Каде сте тргнале, господа? Зошто го уништувате балканскиот историски пергамент? И не се само бугарскиот и македонскиот текст испишани врз тој палимпсест! Врз него се и влашкиот, албанскиот, турскиот, српскиот, грчкиот ракопис. Пример: првата книга во која се опишани особеностите на македонскиот јазик е печатена во 1802 година, со ГРЧКО писмо, а авторот е – ВЛАВ (Даниил Москополец)!
Палимпсестот сведочи за личности, а не за пиони што треба да се разменат во политичкиот шах на компромисот („Еве ви го овој, дајте ни го оној“). И секоја „обична“ личност е палимпсест: интерсубјективноста на говорот вели дека секој идентитет е само пресек во мрежата на други идентитети. Затоа, ќе завршам со мислата на еден балкански православен отец (образован по европски универзитети пред да се замонаши), кој вели: Дури и кога сите сонца од вселената би се собрале во едно, таа светлина не би ја открила тајната на ниту еден единствен гроб. А камоли на цели томови историски гробишта. Па, чуму сета оваа историска ексхумација, драг пријателе?
Извор:
https://www.novamakedonija.com.mk/category/mislenja/kolumni/
Ноември 2020 г.
Друго:
Свети Аверкиј Рамноапостолен; Преподобен Лот; Спомен на чудотворното избавување на Москва од Литванците со помош на Пресвета Богородица;
