Митрополит г. Наум- Аскетскиот плач на митарот (17.02.2008)

„Два човека влегоа во храмот да се помолат: едниот фарисеј, а другиот митар.

Кога застана, фарисејот вака се молеше во себе: Боже, Ти благодарам што не сум како другите луѓе: ајдуци, несправедливи, прељубодејци, или како овој митар.“

Некои велат дека сe до моментот до кој фарисеот на некој начин општо ги осудува и карактеризира луѓето како ајдуци, несправедливи и прељубодејци, сѐ уште не може да се препознае неговата духовна состојба. И, дека од моментот кога го осудува митарот, односно конкретниот ближен, дефинитивно се препознава неговата прелест.

Јас пак, деца, ви велам дека уште веднаш, пред да го осуди конкретно присутниот митар, препознатлива е прелеста или лажната состојба на умот или високото мислење на фарисејот за себе! Ќе ме прашате, како? Од секојдневниот опит познати ни се две причини:

Прво, ја користи подочистената енергија на својот ум, односно првата светлинка на умот, за согледување на туѓите постапки и гревови и за карактеризирање на луѓето според нив (друго е да речете дека некој прељубодејствува, а друго е да речете дека е некој прељубодеец – во првиот случај само судите, а во вториот веќе и осудувате). Фарисејот го прави потешкиот грев. Мораме да сфатиме дека првата светлина е неупотреблива за согледување на туѓите гревови, дека не ѝ е дадена таква сила или продорност или својство.

И второ, „способноста“ да ги забележуваме, судиме и осудуваме туѓите постапки и грешки ја добиваме кога првата светлина на умот (во овој случај ограничена на голо знаење) ја поврзуваме со нашите страсти. Во тој момент демонот ни ги „отвора очите“ да ги гледаме грешките на другите, како и слабостите и недостатоците на нашиот духовен отец, и нѐ прелажува да ги судиме и осудуваме. Страстите кои ги забележуваме кај другите, поврзано со процесот на судење и осудување дефиниран во нашето срце, е само знак и несоборлив доказ дека истите страсти живеат во нас, а не и дека вистински постојат во другиот што го судиме и осудуваме. Дали одредена страст постои кај оној што му судиме или го осудуваме, најчесто зависи од тоа дали пројавувањето на страста го гледаме со свои очи или само слушаме од друг за тоа пројавување. Но, и во првиот случај кога гледаме со свои очи, како што велат светите Отци, не треба да сме толку сигурни, бидејќи сѐ што гледаме, гледаме преку страстите што живеат во нас, а камоли кога само слушаме од друг. Како и да е, во моментот кога судиме, не правиме ништо друго освен што истата осуда со која ги осудуваме другите ја навлекуваме на себе и отпаѓаме од Бог.

Значи, фарисејот (и тогашен и денешен), ниту ја користи првата светлина на очистената енергија на умот за согледување на сопствените гревови и наталожената валканост, ниту го има за единствен критериум во својот духовен живот Христос Бог, Кој дојде да нѐ спаси, а не да ни суди: „оти не дојдов да му судам на светот, туку светот да го спасам!“ (Јован 12, 47).

Што вели фарисејот во својата ‘молитва’ понатаму, според евангелието? „Постам двапати во седмицата, давам десеток од сѐ што добивам.“ Што би му рекле ние денес на таквиот вообичаено во ваков случај – кој со жал, кој ладно, кој со потсмев: „Пости ти сега ако сакаш надворешно и цела седмица и ако сакаш исполнувај ги надворешно и сите останати правила и типици од Законот, ама џабе ти е; дури и на очигледна штета и пропаст своја го правиш тоа...“ А што му вели Господ на таквиот, на друго место од евангелието, Кој најдобро ја познава неговата внатрешна духовна состојба која ние сега се обидовме да ја анализираме? „Слепи фарисеју, очисти ја чашата и чинијата најнапред внатре, за да бидат чисти и однадвор“ (Матеј 23, 26).

„А митарот стоеше оддалеку; не смееше дури ни очите да ги подигне кон небото, туку се удираше в гради и велеше: Боже, биди милостив кон мене грешниот!“

Кај митарот пак веднаш се забележува обратниот процес, исцелителниот. И тоа го забележуваме не само преку знаењето и опитот на нашиот разум и ум, туку и преку силата на евангелскиот пример кој редовно со умилението го облива нашето срце. Должни сме оваа состојба на нашето срце и ум постојано да ја одржуваме и да ја разгоруваме, до нејзините соборни размери.

Забележуваме неколку восогласени видови на покајно однесување кај митарот: ‘стоеше оддалеку’, ‘ни очите да ги подигне’, ‘се удираше в гради’ и ‘велеше’ - „Боже, биди милостив кон мене грешниот!“

Што мислите, која од овие силни и взаемно поврзани пројави на покајание најповеќе ја открива неговата духовна состојба? – Аскетскиот плач по Бог, односно големиот напор да се принуди себеси на плач, односно удирањето в гради. Тоа е истиот или сличен метод кој Отците го користеле низ вековите. Тоа е истиот или сличен метод кој го препорачува и свети Игнатиј Брјанчанинов во своите дела. И тоа е истиот или сличен метод кој и до ден денес го користат и препорачуваат непосредните и посредните ученици на светиот старец Јосиф Спилеот и многу други.

Некои велат дека ваквиот начин изгледа соблазнително. Ние би им одговориле, и со збор и со дело, дека ако Господ Христос не го оценил како соблазнителен и дека ако Тој ни го препорачува, кои сме ние да умуваме вон и над Благата Вест. Севкупниот наш подвиг на степенот на очистување на срцето од страстите Отците го означиле и го опишале како аскетски – не чувствуваме, а континуирано се принудуваме; немаме отворена поддршка на благодатта, а живееме како да ја имаме!

„Ви велам, дека тој си отиде дома повеќе оправдан, отколку оној; зашто секој што се воздига, ќе биде унижен, а кој се понизува, ќе биде воздигнат“ (Лука 18, 10-14).

Секој што заради гордост и човечка слава се воздига самиот себеси и следувателно го осудува својот ближен, во истиот момент се унижува, предизвикувајќи отсуство на Божествената благодат во себе. А секој што заради заедница со Бог се понизува и осудува самиот себе и следувателно го оправдува својот ближен, ја привлекува Божјата несоздадена благодат и во истиот момент бива воздигнат од Бог.

Деца, знајте го уште ова: сите оние на коишто срцето не им е отворено за умно-срдечната молитва треба да знаат дека причината за тоа е судењето и осудувањето на ближниот, кое произлегува од нивното високото мислење за самите себе. Односно, произлегува од неправилниот подвиг или, со други зборови, произлегува директно од непослушанието и духовното самораководење.

Со усвојување на мислата „јас сум виновен за сè“ се отвора простор за молитвата на митарот: „Господи Исусе Христе, помилуј ме грешниот!“. Се раѓа чувството на покајание и плач и, воопшто, текот на мислите е сосема спротивен (самоосудување) од оној што следи после мислата дека другиот е виновен (осудување). Кога во своето срце ја прифаќаме и се согласуваме со помислата дека другиот е виновен, покажуваме и дека ни е туѓ подвигот на аскетската љубов. Оној што го љубиме, макар и аскетски, никогаш не е виновен.

Митрополит Струмички Наум