Учеството на христијаните во Крстот Христов

По укорувањето на Петар, Господ и од Своите ученици бара и тие да живеат крстоносно: „Тогаш Исус им рече на учениците Свои: ако некој сака да врви по Мене, нека се одрече од себе, да го земе својот крст и да оди по Мене“ (Мат. 16,24). На синовите Заведееви и на нивната мајка, кои побараа први места, Господ им рече: „Не знаете што барате. Можете ли да ја пиете чашата (на страдањата) што ја пијам Јас или да се крстите со крштевањето со кое се крштавам Јас?“. Јасно е од овие зборови Господови дека „Христос пострада за нас, оставајќи ни пример за да врвиме по Неговите стапки“ (1. Пет. 2,21).

Крстот не е само „знак“ или „символ“ Христов, туку е и начин на живеење на Христијаните, или поточно, единствениот начин на живеење на христијаните. Како што не може да се замисли вистинскиот Христос без крст, така не може да се замисли ни вистински христијанин без крст, т.е., без учество во Крстот Христов, како што ни вели Самиот Спасител: „Кој не го носи својот крст и не оди по Мене, не може да биде Мој ученик“ (Лука 14, 27).

Но што значи да се следи Христос и да се носи крст, т.е. да се живее крстоносно?

а. Го распнувам стариот човек (моите страсти)

„Оние, пак, кои се Христови, го распнаа телото свое со страстите свои и похотите“ (Гал. 5, 24). Се одречувам од стариот човек и се борам да ги искоренам од мојата внатрешност гревовните и егоистички страсти, егоцентризмот и себељубието.

Форми на себељубие се: маловерието и неверието; незаинтересираноста за ближниот и, уште полошо, искористување на ближниог; сластољубието и телослужењето; алчноста и среброљубието; злопамтењето и клеветењето и секое дело со кое ги повредуваме и натажуваме нашите ближни; славољубието и празнославието.

Себељубивиот, според светите Отци, не може да биде ниту богољубив ниту човекољубив. Може да се преправа дека е богољубив и човекољубив, но во суштина се љуби само себеси со болна љубов. Ако не го распнеме нашето себељубие на Крстот Христов, не можеме да бидеме Негови вистински ученици, затоа што не можеме да ја стекнеме Неговата вистинска љубов. Затоа и Павле, подражавателот Христов, вели: „А мене да не ми даде Господ да се фалам со нешто друго, освен со крстот на нашиот Господ Исус Христос, преку Кого за мене светот е распнат, а и јас за светот“ (Гал. 6, 14). Светот, според Св. Исак, е нашиот острастен однос спрема созданието, т.е. нашите страсти. А „светот е распнат за мене и јас за светот“ значи дека ги збегнувам не само гревот, туку и гревовните желби и гревовните помисли.

Распнувањето Господово – Велик Петок во Бигорски Манастир

Тоа умртвување можеме да го постигнеме, бидејќи во Светите Тајни сме умреле и воскреснале во Христа. “Ние што се крстивме во Исуса Христа, во Неговата смрт се крстивме”, и така можеме и да одиме “во обновен живот” (Рим. 6, 3 – 4). Во нашиот замрен живот, преку светото Крштение, ни се дава нов живот во Христа. Христијанскиот живот по светото Крштение претставува борба “потенцијалното” да стане “стварно”. Обновениот и дарениот во нас нов живот во Христос треба да го победи и преобрази секој елемент на нашиот мртов и стар човек. Таа борба е Крст.

Толкувајќи ја оваа тајна, Св. Григориј Палама ни зборува за нашето бегање од светот (првата тајна на Крстот). Потоа, кога светот, преку лоши помисли, нè попречува да Му се предадеме на Бога, потребно е да го отстраниме светот од нас (втората тајна на Крстот). Првата тајна соодветствува на практиката, а втората на созерцанието. Тука Св. Григориј нагласува дека без созерцание не можеме да го очистиме нашиот внатрешен човек одлошите и страсни помисли. “Кога преку практичната добродетел ќе стасаме во теоријата, и го подобриме и очистиме нашиот внатрешен човек, и во него ја побараме скриената божествена ризница, и тука го најдеме Царството Божјо, тогаш ние се распнуваме за светот и за страстите. Зашто преку тоа преиспитување во нашето срце се раѓа една топлина што ги задушува лукавите и нечисти помисли како муви, носи во душата духовен мир и утеха, а телото го осветува”. Но и Св. Исак нагласува дека: “Дејството на Крстот е двојно… Едно е во трпението при телесните неволји, и тоа се нарекува практика (πρᾶξις); а второто е во внимателната работа на умот и во непрестајната молитва, и тоа се нарекува созерцание (θεωρια).

Чудесното е тоа што Крстот Христов, според Св. Григориј, дејствувал и во Стариот Завет. Во Стариот Завет постоел образот на Крстот, т.е. многу дејства и чудодејства кои биле извршени со знакот на Крстот, какво што било крстовидното расекување на Црвеното Море од страна на Мојсеј, при што се спасиле Израилците и се удавиле нивните непријатели. Се наведуваат околу 20 предобрази на крстот во Стариот Завет. Имало и праведни луѓе кои биле предобрази на Распнатиот Христос, како што бил Исак кој со својата послушност спрема татко му бил предобраз на Христовата послушност на Бога Отецот до смрт; потоа Јосиф, кој неправедно бил изгонет и претрпел многу страдања, исто така бил предобраз на неправедно закланиот Господ. А и во сите старозаветни праведници преддејствувала тајната на Крстот како практика и созерцание, и преку дејството и силата на Крстот го победиле гревот и се помириле со Бога. Крстот дејствувал во Авраам, кога ја умртвил во себеси љубовта за татковината и заминал во непознатата земја, според Божјата заповед. Крстот дејствувал во Мојсеј, кога тој ги презрел почестите што ги имал на Фараонскиот двор и ги одбрал страдањата за својот народ. Крстот повторно дејствувал кога Бог го повикал Мојсеја да ги собуе обувките на нозете пред да се искачи на Гората, т.е. да го умртви плотското мудрување преку силата на Боговидението.

Св. Григориј вака завршува: „Нема да имам доволно време да раскажувам за Исус Навин и за судиите и пророците после него, за Давид и тие после него, коишто со дејството на тајната на Крстот го запирале течењето на реки, го запреле сонцето, уривале градови на нечестиви, победувале во војна, уништиле војни логори на противници, ја изгаснале силата на огнот, затвориле уста на лавови, мртви воскреснале, со својот збор го затвориле небото и пак го отвориле, правејќи ги неплодни и повторно плодни облаците.“ Заклучокот е дека „и пред Христовата крсна жртва Крстот бил тој кој спасува“.

Ако Крстот преддејствувал во сите старозаветни праведници, тогаш разбирливо е дека тој, пар еџелланце, преддејствувал во Пресвета Богородица, Приснодева Марија, која од почетокот успеала во тоа „човекот да го отфрли од себе сето она што не Му е угодно на Бога“. Никогаш не се извалкала себеси ниту со ниска помисла, и од најмлада возраст го направила тоа што Авраам го направил во својата старост: излегла од својот дом и од своето семејство и влегла во Свјатаја Свјатих, каде што, издигнувајќи се над секоја земна помисла, го соединила својот ум со Бога и останала во непрестајно созерцание на Бога.

Секако, Крстот во животот на Пресвета Богородица, како практика и созерцание, не бил ист како во животот на старозаветните праведници коишто имале удел во гревот. Крстот за нив била борба за надминување на гревот, додека кај непорочната, неосквернета Богородица Крстот бил возвишување од сила во сила, од слава во слава и од созерцание во созерцание. “Од моментот кога се родила”, вели Св. Никола Кавасила, “градела пребивалиште за Оној Кој може да го спаси човекот, се борела беспрекорно да го уреди Божјото живеалиште, т.е., самата себеси, за да биде достојно да Го прими”.

За таа крсна борба на Пресвета Богородица и за созерцанието (гледањето на Бога) што го имала во Свјатаја Свјатих, ни зборуваат Св. Григориј Палама и Св. Никодим Светогорец во нивните прочуени беседи на „Воведение на Пресвета Богородица“.

б. Ги поднесувам неволните искушенија и страдања во животот трпеливо и благодарно

Тешките и неизлечиви болести, смртта на нашите сакани личности, како и самата наша смрт, неправдата, неблагодарноста и презирањето, гонењата што понекогаш ги поднесуваме, сиромаштијата и другите страдања претставуваат прилики кои, ако правилно ги употребиме, нè сораспнуваат и совоскреснувааг со Христос.

Ако негодуваме, духовно си наштетуваме. Ако ги прифатиме пасивно, стоички, зашто не можеме поинаку, и тогаш немаме полза. Меѓутоа ако ги прифатиме како Божја посета и како прилики за наше духовно усовршување, тогаш ползата е голема. Доброволното прифаќање на крстоносното страдање како дар на Божјата љубов за нашето духовно усовршување, нè издигнува во висината на светите маченици. На пример, христијанин кој на болничка постела страда и трпи и Му благодари на Бога, се покажува како исповедник на силата на верата и како современ маченик, бидејќи преку прифаќањето на Крстот неволното го претвора во доброволно страдање. Еден светогорски подвижник рекол: Едно славословие „Слава ти Боже“ во мигови на болест има поголема вредност од илјада „Господи Исусе Христе“, кога сме здрави.

На Христа сораспнатиот Павле, кој на своето тело ги носел раните Христови, нè уверува: „Ако трпиме, со Него и ќе царуваме“ (2. Тим. 2, 12). Овој став го покажале во животните страдања сите светии, на чело со блажениот и многустрадалниот Јов, кој затоа се смета како праобраз на Христос. Јов бил праведен, не бил безбожен и грешен, па сепак Бог допуштил тој да мине низ неподносливи страдања, додека други безбожници напредувале. Истакнатиот православен теолог отец Димитриј Станилое во врска со оваа тема нè учи:

„Бог го има правото да ги дава Своите дарови и да ги одзема. А човекот не би требало да Му се приближува на Бога затоа што Тој му дал извесни дарови. Таквиот став спрема Бога не би претставувал израз на вистинска љубов, туку само една приврзаност кон Него заради самите дарови. Тоа би значело да ги ставиш даровите над Дарителот. Во тој случај односот на човекот со Бога би се засновал просто на еден договор, и човекот би можел да каже: Ќе Ти бидам посветен онолку колку што ми даваш. Еден таков став од страна на човекот би значело дека Бог не е достоен да биде возљубен Сам по Себе. Тогаш тој однос би зависел од ползата што човекот ја има од даровите што Бог му ги дава. Тогаш човекот, всушност, единствено би се сакал самиот себеси. На тој начин даровите, како знаци на Божјата љубов и како начини на коишто човекот влегува и одржува еден личносен однос со Него, би ја изгубиле својата смисла. Даровите имаат смисла само тогаш кога ќе стапиме во вистински личносен однос со Бога, однос кој е над сè што е материјално. Единствено таквиот однос не е оптоварен со материјални идоли. Сите наши идеи за нештата и за даровите кои што Бог ни ги дава наполно исчезнуваат во светлината на таквиот однос. Така очистени, целосно се принесуваме себеси на Бога и се издигнуваме до еден дијалог на љубов со Него. Тогаш чувствуваме дека Бог е бескрајно поголем од сите Негови дарови и од сите Негови созданија и дека, преку таквиот однос со Него, биваме издигнати на едно поинакво рамниште на постоење, при што повторно го добиваме сето она што сме го изгубиле. Христијанинот кој во себе ја има Божјата љубов за секого, онаа љубов што ја претставува непропадливата и неисцрпна реалност, чувствува дека ја има најголемата од сите радости, поголема од радоста што сите нешта од овој свет можат да му ја пружат, поголема и од радоста на самото негово постоење. Тоа е факт којшто добродетелните луѓе го откриваат во своето страдање. Тој крст му се дава на човекот за да успее да Го открие Бога на едно друго рамниште на постоење, во една апофатична длабочина. Но, исто така, и да им покаже на другите дека постојат и такви коишто можат да пребиваат соединети со Бога, дури и тогаш кога изгубат сè што имаат, па дури и тогаш кога изгледа дека Самиот Бог се оддалечува од нив“.

Во Христовите страдања, на еден особен начин, учествувала и Богородица. „Богородица учествувала и сострадала така што придонела за возвишеното испразнување (кеноза) на Бога Логосот“, според свети Григориј Палама. Уште од зачнувањето на Логосот од страна на Светиот Дух во нејзината света утроба, почнаа и нејзините искушенија. Јосиф, не можејќи да го објасни нејзиното натприродно зачнување и бременоста, „намисли тајно да ј аотпушти“ (Мат. 1, 19). Мора да била голема тогаш болката на едноставната и непорочната девојка Марија. Искушенија и тешкотии имало и кога барала место да се породи, зашто ретко се случува жена готова за породување да не може да најде место да роди. Искушение било и убивањето деца од страна на Ирод, искушение било и нивното бегство во Египет. Без покрив над главата во Витлеем, бегалци во Египет. Искушение и агонија претрпела и кога, при поклонението во Ерусалим, го изгубила на три дена својот дванаесетгодишен син. Секоја болка на Исуса за време на Неговата тригодишна дејност била и нејзино искушение. Да го чуеме светиот Никола Кавасила:

„И заедно со својот Син учествуваше во понижувањата и во навредите. И кога оние на коишто Исус им добротвореше, Му завидуваа и Го мразеа, Дева Марија страдаше заедно со Него и ги примаше стрелите на нивната омраза… Кога, пак, Спасителот требаше да страда и да умре за нас, колку големи беа болките со коишто Му сочувсгвуваше Дева Марија! Какви стрели ја прободоа! Зашто, ако нејзиниот Син беше само човек и ништо друго, тогаш никој ништо потешко не би можел да и придаде како мајка. Но сега е нејзиниот единствен Син што Го донесе на светов самата, на чудесен начин, што никогаш не ја натажи ниту неа ниту некого од луѓето, туку напротив им добротвореше на сите толку, така што ги надмина сите нивни очекувања. Значи, какви чувства е природно да имаше Девата кога Го гледаше нејзиниот Син во толку страшни маки, Него Кој што беше добротвор на човечката природа, „Кроткиот, смирениот по срце“, Него Којшто никогаш „не се караше ниту викаше“, Когошто никој никогаш не би можел да го обвини ни за најситно нешто, кога Го гледаше да биде влечен од оние диви ѕверови, да биде соголуван, удиран, да биде осуден со најтешката пресуда, да умре со најсрамната смрт заедно со грешните луѓе, вон секаков поим за правда и закон, како што се случува со тиранин? Лично верувам дека таква мака никогаш во никој човек не може да постои… Затоа во часот на страдањата Девата ја обзеде преголема и неопислива тага, таква каква што никогаш приближно не ја почувствувал човек. Зашто таа го виде распнувањето како мајка, но и како човек со правилен суд, како некој кој може чисто да ја препознае неправдата. Зашто требаше да земе дел во секое нешто што Го направи нејзиниот Син за нашето спасение. Како што Му ги предаде крвта и телото и зеде удел во Неговите благодати, така на истиот начин зеде удел и во сите Негови маки и страдања. Он закован на Крстот прими копје во реброто, додека меч го прободе срцето на Девата, како што возвести светиот Симеон. На истиот начин и сите други мачења што ги предизвикуваа оние „кучиња“ заедно на Синот и на Мајката. Исто и кога употребувајќи негови зборови Го обвинуваа како надмен, и кога Го нарекоа измамник и се бореа да ја докажат Неговата измама“.

Праведниот Симеон при Сретението прорече дека меч ќе ја прободе светата душа на Богородица. Тој меч многу пати ја повредуваше. А по Вознесението на нејзиниот Син, повторно помеѓу Апостолите и првите Христијани таа прва го понесува Крстот на гонењата и ги утврдува и насочува во апостолското дело. Како што тогаш при распнувањето на нејзиниот Син „стоеше до Крстот“ и сострадуваше и се сораспнуваше со Него, така и по Неговото Вознесение таа го понесува Крстот на Црквата и таа е сострадална мајката на Христијаните.

в. Примам неволни маки, лишувања, борби за љубовта кон Бога.

Самиот Господ нè научи дека е тесна вратата и дека е тежок патот на Евангелието, и дека Царството Божјо насила се зема и силните го грабаат. Без напор и работа над самиот себе, стариот човек не отстапува, страстите не се искоренуваат.

Со пост, бдение, коленичења, правостоењето и со сета благословена православна аскеза се зауздуваат страстите и христијанинот од плотски станува духовен. Се подвизува да не се прилепува острастено за луѓето и за материјалните добра. Да живее не како животно, туку како икона (образ) Божја. Да не го употребува светот потрошувачки, туку евхаристично. Позната е светоотечката девиза: Дај крв и прими дух. Постот на Великата Четириесетница е тежок. Меѓутоа без трудот на постот – сораспнувањето со Христа – не може да се доживее радоста на Воскресението.

Во нашата Православна Црква, каде што се подвизуваме крстоносно, го примаме искуството на Воскресението. Сè во Црквата е воскресно затоа што сè е крстоносно. Нашата Црква е Црква на Крстот и на Воскресението. Без Крст нема Воскресение. Но ниту Крст има по кој не следи Воскресението. Затоа ние православните и Велики Петок го празнуваме воскресно, додека на Запад (Римокатолиците) и Пасха ја празнуваат во знакот на крстот. „На Твојот Крст му се поклонуваме, Владико, и Твоето свето Воскресение го славиме“.

Така и Божествениот Златоуст ја започнува својата беседа „За Крстот“ со следниве зборови: „Денес имаме празник и торжество, затоа што нашиот Господ се наоѓа закован на Крстот…Крстот е основата на нашето спасение, Крстот е претпоставка за безбројните добра“.

Во трудот и маката на аскезата и на крстоносниот живот се крие најтаинствената и вистинска радост и спокој, како што впрочем Самиот Господ го вети тоа: „Блажени се оние што плачат, оти тие ќе се утешат“. Жалоста на покајанието и на аскезата е, според светите Отци, радоснотворна жалост.

Аскетски беше и животот на нашата Пресвета Богородица, особено како што рековме во Свјатаја Свјатих. Од Христа Спасителот и од Пресвета Богородица, ја научија крсната аскеза и светите Апостоли и ја предадоа на Црквата. Во нашата Православна Црква нашиот народ се воспитувал и стекнал аскетски и крсновоскресенски етос. Тој етос му помогнал да ја истрпи суровоста на варварските освојувачи околу 400 години, но и да ги понесе гол и немоќен маките, страдањата и опасностите на ослободителната војна од 1821 год. Простите и неписмени мајки, но мудри според Бога, коишто ги поучуваа своите деца во верата, молитвата, постот, метанијата (да се сетиме на случајот на Макријани) ги подготвиле вистински слободните луѓе кои станале и предводници на брбата за националната слобода.

А денес какво воспитание им даваме на нашите деца и колку им помагаме да го надминат својот егоцентризам и да станат вистински слободни луѓе? Денес се рекламираат и наметнуваат и други форми на аскеза, неправославни и нехристијански. Евангелската и православна аскеза нема никаква врска со аскетските методи на различните источни, хиндуистички ереси од типот на јога, каде што аскезата има човекоцентричен карактер и е една гимнастика на волјата, а не е сораспнување со Христа.

Во нашата Православна Црква аскезата никогаш не е цел сама за себе, цел што завршува во самооправдување. Секогаш е средство за да ја стекнеме благодатта на Светиот Дух и вистинската љубов спрема Бога и спрема човекот. За православните христијани носењето на Крстот е израз на послушност и љубов кон Бога. Тоа е антидор и возвратен принос кон Господа Кој се жртвуваше за нас.

И уште, страдањата за Христос можат да Му се принесат на Бога и за Црквата, како што правеше апостолот Павле: „Сега се радувам во своите страдања за вас и го пополнувам недостигот од Христовите маки во мојата плот за телото Негово, кое е Црквата“ (Кол. 1, 24). Во страдањата на многу свети маченици (свети Харалампиј, свети Модест, свети Анастасија Римјанка) ги гледаме како тие Му го принесуваат на Бога своето страдање и својата смрт, за сите напатени луѓе кои ќе се повикаат на нив во своите молитви. Знак на совршена љубов е верниот да Му ги принесе своето трпение во страдањата и трудот од аскезата на Бога, не само за своето сопствено спасение, туку и за спасението на неговите ближни.