„Сега кажете ми, кога сте отишле кај духовникот дали сте се молиле Бог преку него да ја открие Својата волја и да ви даде сила да ја исполните?“ Жената одговори: па кога тој е духовен отец тоа се подрзабира; мислам дека нема потреба да се молиме за она што е така јасно.
Духовникот рече: „Господ ја открива Својата волја преку духовникот само тогаш кога чедото е подготвено. Ако имате заборавено да се молите, тоа значи дека сте заборавиле на Бога. Како Бог вам ќе ви ја открие Својата волја? Оној кој доаѓа кај духовникот поради поврзаност, навика или досада, ќе добие одговор според своето срце, односно ќе биде казнет со неправилен одговор од духовникот.“
Жената запраша: „Што значи тоа неправилен одговор?“
Духовникот објасни: „Одговорот е суштински правилен бидејќи одговара на душевната состојба на човекот, но ќе биде пратена некоја мака бидејќи преку тој одговор Бог не дава благослов на човекот, туку го казнува, односно го вразумува, укажувајќи му дека не треба да си игра со оган.“
Жената праша: „А каков е тој оган?“
Духовникот одговори: „Тоа е благодатта Божја со која треба внимателно да постапуваме. Ако помеѓу духовниот отец и чедото постои неправилен однос оганот ќе ја запали страната која е крива.“
Жената повторно праша: „А за што би бил крив наставникот пред своето духовно чедо? На какви опасности овде може да наиде човекот?“
Свештеникот по извесно време одговори: „Тешко ми е да говорам за тоа бидејќи секој човек, вклучувајќи го и духовникот, има свои недостатоци и слабости со кои мора да се бори со напор и молитва, призивајќи ја напомош Божјата благодат. Имам во предвид и гревови кои станале навика на човекот и својство на неговиот карактер. Ќе ви укажам на некои од нив, најштетните за внатрешната врска и за разните односи помеѓу духовникот и духовното чедо.
Пред се, тоа е претераната самоувереност и строгост на духовникот која не го исправува, туку го крши човекот. Тоа е слично како кога болниот би дошол кај лекарот за помош, а овој го тепа со стап по главата. Обично ваквите строги духовници се снисходливи кон самите себе и затоа не ја разбираат тежината на правилата и казната која ја одредуваат на другите.
Не помалку е штетна и прекумерната нежност. Кога „нежниот“ духовник зборува со своите духовни чеда се чини дека ги гали по главата и им истура елеј. Вербалната нежност може да се употреби понекогаш, кога човекот паѓа во очај во поглед на своето спасение, а во други случаеви неумешната нежност го успива човекот и гревот престанува да биде страшен. Луѓето често се поврзуваат со ваквите духовници, притоа не сфаќајки дека го сакаат гревот во себе и можноста за добивање „анестезија“ на својата совест. Ваквиот наставник наликува на лекар кој го убедува болниот дека е здрав. Болниот излегува утешен и охрабрен, а болеста продолжува во меѓувреме да се развива и на крајот завршува на најтажниот можен начин. Зар не подлегнува на казна лекарот кој поради сожалување на болниот му дава горчлив лек и не превзема хирушки зафат кога тоа е потребно, поради што и болеста напредува? Затоа ваквата „добрина“ не е нешто подобра од крутоста. Духовното чедо не треба од својот духовник да бара утеха, туку помош во патот на спасението.
Ако духовникот е млад, неискусен, и освен тоа ако и самиот не пребивал во послушание, туку по своја волја прифаќа да раководи со други, тој личи на лекар кој со затворени очи поставува дијагноза и смешувајќи ги билките често на лековитата материја додава отров.
Лошо е ако духовникот не се однесува еднакво кон сите: кон едни да покажува посебно внимание и наклонетост, а другите едвај да ги трпи. Тоа значи дека тој се уште се наоѓа во полето на страстите, а страстите се разновидни. Нему може да му се допаѓа обожавањето од страна на духовното чедо, пофалбите и ласкањата од кои тој преди како да го чешкаат по ушите. Тоа може да биде скриена похот, кога предност се дава на оние кои имаат убави лица. Духовникот во секое лице треба да го гледа образот и подобието Божјо. Нему му е даден златен предмет покриен со кал, а тој треба да го очисти. Доколку духовникот обрнува внимание на националноста, потеклото, богатството или сиромаштвото и такви слични работи, тој само живее во надворешноста и душата на оној кој му се обраќа за помош му останува туѓа. Ваквиот духовник личи на лекар кој на пациентот му нуди помош во согласност со неговата облека која ја носи.
- Следната пречка е лажливоста на духовникот. Лажливоста потекнува од многу причини: кукавичлук, гордост, сластољубие и така натаму. Преку лагата слабиот човек сака да стане силен, но лагата го фаќа во својата силна прегратка. Основата на духовниот однос е искреноста. Каде што има лага таму се затвора човечкото срце, каде што има лага нема љубов. Овде не зборуваме за лагите како морален пораз кој може секому да се случи и да се повтори, како и секој друг грев, туку зборуваме за навиката човекот да лаже, без да биде прекорен од совеста, не црвенее, а притоа истовремено гледа во соговорникот со мирен и јасен поглед. Некои се тешат со тоа дека кога лажат имаат добра намера, но тоа е догма на језуитите кои Православието го сметаат за морална ерес. Господ рекол дека секоја лага е од ѓаволот.*
Недопустливо е кога духовникот кон своите чеда се однесува семејно или пријателски. Тоа е лажно смирение преку кое се уништува духовната хиерархија и наместо неа настанува некакво изедначување, а потоа и уште полошо: на ваквиот духовник неговите духовни чеда почнуваат да поучуваат и да исправуваат. Покојниот схиигумен Сава говореше: „Духовникот не ни е даден поради пријателство, туку поради спасение“. Таму каде што односите поминуваат на пријателска база нема да има духовен напредок. Чедото престанува да гледа во духовникот алка помеѓу себе и Бог и на крајот станува лик од некоја игра.
- Уште еден недостаток на духовникот е прекувременото занимавање со световните работи: домакинство, политика, белетристика, друштвени и културни проблеми и слично. Ваквиот свештеник живее на душевно ниво и во својот круг ги вовлекува и духовните деца. По прашање на духовниот живот останува незнајко. Кога одговара на ваквите прашања, тоа го прави само да не се „засрами“ за луѓето да не помислат дека нешто не знае, затоа често одговорите му се неумесни. Таму каде што почнуваат политиката и науката во друштвото нема да најдете духовен живот.
Уште сакам да ве потсетам дека послушанието има една и единствена цел - совладување на гордоста и борба со страстите заради добивање на благодатта Божја. Поради се помалиот број на благодатни духовници не треба да се отфрла послушнието, туку треба да се проверуваат евангелските заповеди кои се задолжителни за сите: тие се вечни и непроменливи. Во старо време духоносните отци ги испитувале своите повереници поставувајќи им задачи кои биле тешко остварливи и ризични, но сега оваа метода не делува: таа ќе покаже само едно - гордост и самоувереност на самиот наставник. Некои луѓе кои поседуваат неумерено властољубие наметнуваат слепо послушание, претворајќи ги нивните „чеда“ во некакви зомбија, но Православната Црква го забранува неразумното послушание. Гревот кој е сторен по ваквото послушание секако е грев. Според толкувањето на православната аскетика послушанието ги убива страстите, а „кучешкото“ послушание ја убива совеста.“
Жената додаде:
„Слушајќи ве вас, уште повеќе почнав да го почитувам мојот духовник. А сега, ве молам, одговорете ми на друго прашање: какви грешки си дозволуваме самите ние, мирјаните, посебно јас кон својот духовен отец? Помогнете ми да се пронајдам во тоа.“
Свештеникот се согласи:
„Ќе се потрудам да кажам нешто за основните и нај застапените грешки (за некои од нив веќе зборувавме на почетокот на нашиот разговор).
- Една од грешките се состои во тоа што човекот го смета дека општењето со духовниот отец претставува само средба и разговор. Во суштина тоа е пред се невидливо и духовно молитвено општење и тие средби и разговори претставуваат само патокази. За ваквото општење од духовното чедо се бара искреност и подготвеност за послушание, а од духовниот отец љубов кон своето чедо и желба да го предаде на Христа. Вие сте мислеле дека ќе бидете поблиски со својот духовен отец и ќе се сретнувате почесто, но блискоста со духовниот отец се остварува преку молитвата и послушанието. Ако зборовите на вашиот духовен отец остануваат во вашето срце и сеќавање како напишани на камен, тој невидливо ќе биде со вас. Ако зборовите на духовникот се вода која тече за време на разговорот, не оставајќи трага, вие ќе бидете далеку од него дури и ако вас ве дели само еден ѕид.
Уште еден многу важен момент. Кога сакате да отидете кај духовниот отец, треба да да се подготвите и треба да ви е јасно зошто одите и какви прашања имате. Треба јасно да ги формулирате и откако ќе добиете одговор од духовникот, не задржувајќи се во неговата ќелија земете благослов и опростете се. Треба да се сетите дали сте ги поставувале истите прашања и порано: повторувањето на едно исто прашање на духовниот отец е знак на негрижливост, недоверба во него или незадоволство од поранешниот одговор и желба човекот да инсистира на своето мислење. Затоа не заборавајте го главното правило - не повторувајте го прашањето на кое веќе ви е даден одговорот.
Кога одите по благослов или совет, имајте душевно расположение за да прифатите и исполните се што ви рекол духовниот отец, без разлика дали тоа се согласува со вашата желба или не. Ваквата спремност на волјата е неопходна за да се добие вистинскиот одговор. Ако почнете да се расправате и инсистирате, духовната врска помеѓу вас и духовникот ќе прекине и ќе се претвори во некаков внатрешен немир - нешто како борба. Постапувајќи вака го искушувате својот духовник.
- Следно правило: не поставувајте прашања од љубопитност, туку прашувајте само за она што вам ви е неопходно за спасение. Избегнувајте да зборувате за овоземни работи. Отец Сава во една прилика му одговорил на своето духовно чедо: „Ако разговарам за овоземното ќе станам овоземен“. Во неопходни случаеви треба да бидате доволно кратки за да му биде јасно на духовникот за што се работи. На овоземните проблеми многу старци, посебно во нашево време, не одговараа со совет туку со молитва.
Затоа се случува следната грешка: човекот мислејќи дека зборува за потребното и духовното, го изнесува подробно и подетално, повторувајќи го веќе кажаното. Тој како да сака пред духовникот да му ја покаже целата слика на она што му се случува, објаснувајќи му, како на ученик, секој детел за духовникот да не погреши. Тоа уште во самиот корен е погрешно. Што човекот пократко му каже на духовникот подобро ќе го сфати обратното: во многуте зборови може да се изгуби главното. Пред одговорот духовникот треба да го усмери својот ум кон Бога, да го замоли за помош и мудрост, а овде неговиот ум се расејува и потонува во многуте зборови, како да стои кај река која брзо тече. Духовникот треба да почувствува што да каже, а овде како да го „наведуваат“ на одговор. Многусловењето со духовникот во суштина е недоверба и форма на поучување кон него. Многусловието може да има и други причини: човекот не се навикнал да се моли и затоа ја пополнува празнината на својата душа со зборови, како што мирјаните го пополнуваат празното време со разоноди и игри. Оној кој сака да се моли ќе зборува помалку.
Освен тоа, многусловието е начин да се продолжи разговорот со духовникот. И овде постојат две опасности - скриен вампиризам и скриена пристрасност. Човечкиот живот не може да се среди после долги разговори. Кој сака да се спаси, ја дознава од духовникот Божјата волја и си заминува за да ја исполни. А кој не сака да ја исполни го продолжува „разговорот поради разговор“ и не може да си отиде бидејќи е залепен за столицата на која седи. Духовникот не го заморуваат разговорите за навистина неопходните проблеми кога чувствува дека човекот ќе ги чува неговите зборови како драгоценост. Но го исцрпуваат празните разговори, разговорите со бессмислена должина, а уште повеќе и спротивставување на неговите зборови. Ми се чини дека во текот на средбата со духовникот повеќе сте зборувале отколку што сте слушале и оваа „активност“ на вашиот јазик го приморала духовникот да се заштити од вас. Затоа размислете: дали со духовникот разговаравте со смирение, како дете со својот татко, или се трудевте пред него да се пофалите со знаење и памет? Рековте дека сакате целата душа и целиот ваш живот да бидат отворени пред духовниот отец, но зарем не посакувавте духовникот слушајќи ве вас да се восхитува на вашите достигнувања и да си вели во себе: „Каква паметна жена!“ Што помалку сакате да се покажете пред духовникот, толку повеќе ќе завземете важно место во неговото срце. И спротивно на тоа, што поголема сакате да бидете, ќе бидете помала. Запомнете дека со духовниот отец треба да зборувате со мирен, воедначен тон, без емоција, негодување и театрално изразување кои во суштина се средства на скриен психолошки притисок.
- Следна можна грешка. Зар не сте помислиле дека духовникот станал ваш должник поради услугата која сте му ја пружиле и да ви е должен да ви плати со посебен однос кон вас, макар и со долги разговори во било која доба од денот? Ако сте му помогнале поради Господ, не треба да очекувате награда од човек, а ако сте го тоа направиле поради неговата наклоност или да би го приморале да ви биде благодарен, вие сте корупционистка која решила да го купи својот духовник, тогаш сте го заслужиле тоа што ве истерал. Уште едно прашање. Да не сте ги пренесувале некому зборовите од вашиот духовник без негово знаење? Разговорите со духовникот имаат личен, а не јавен карактер зошто духовникот во разговорот во предвид ве има само вас, вашата личност и индивидуалност. На друга личност истите зборови можат да имаат друго, па дури и непожелно дејство. Во разговорите или во писмата, свештеникот го има во предвид конкретниот човек и конкретната ситуација во која се наоѓа. Треба да ја имате на ум разликата помеѓу ваквите типови на поуки, како што е проповед упатена кон сите присутни во храмот, и одговор на прашање кое бара да се земе во предвид човечката индивидуалност. Овде се кријат и следните опасности: зборовите на духовникот обично не се пренесуваат прецизно, туку со емотивен набој, со различни коментари и додатоци, кои често ја извртуваат нивната смисла. Кај нараторите постои тајна и суетна желба да се пофалат колку се блиски на духовникот и каква доверба ужива.
Кога ќе си дојде во домот после средбата со духовникот, човекот треба во умот да се врати на разговорот, да го запомни, како лекција, што духовникот рекол и да размисли како да ги исполни неговите зборови почнувајќи од тој миг. Заборавањето на зборовите на духовникот не се само непочитување кон него, туку, ќе се осудам да кажам и кон тајната послушание. Истите правила треба да ги почитуваме и со писмата од духовникот. Тие по можност треба да бидат кратки и јасно напишани, со разбирлив ракопис. Ви признавам, кога луѓето ми пишуваат писма од по десет страници, можам внимателно да прочитам една или две страници, а потоа само го „прелетувам“ текстот со очите, а понекогаш, кога сум уморен, гледам на писмото како на свој непријател и можеби не разбирајќи за што се работи го фрлам во оган. Посебно ме убива деталното опишување на соништата. Сакам да кажам: и јас сонувам, ама не ги малтертирам со тоа другите.
Една од неправилностите во односот кон духовниот отец е чувствувањето на зависност и љубомора која сведочи дека општењето не се одвива на духовно, туку на душевно ниво. Овие страсти го освојуваат срцето како непријателска војска и го убиваат духовниот живот.
Некои претерано емотивни чеда ја исполнуваат својата „љубов“ кон духовниот отец што почнуваат да шират муабети како за некои чудотворци и прозорливци. Ваквите гласини претставуваат едно од најтешките искушенија за духовникот, посебно кога луѓето почнуваат на него да гледаат како на слон кој гордо се движи по улицата, а по него трча бучна група на деца. Тој тогаш почнува да размислува да позајми нешто од житијата на јуродивите за поклониците да се разочараат од него и да го остават на мира?
- Ве молам запомнете: никогаш не го почнувајте разговорот со духовникот со зборовите: „Колку долго време не сум ве видела, колку ми недостигавте, кажете ми нешто корисно“. Тоа се световни обичаи кои во духовниот живот изгледаат како непристојност. Вие треба, кога ќе влезете во келијата на духовникот, со молчење да се поклоните на иконите, да земете благослов и во кратки црти да ја објасните причината на своето доаѓање. Треба да ви е јасно дека не се оди на гости кај духовниот татко, дека тој ви е даден да ги решава духовните прашања и дека секоја средба со него на некој начин го обврзува човекот. Не исполнетите или заборавени зборови на духовникот се пораз, штета и долг кој неразумната душа го зела за себе. Затоа секоја средба со духовникот може да стане нов патоказ во животот, нова етапа во односите помеѓу душата и Бога. Тоа е можност таа да се збогати или загуби. Ако таквите загуби се чести, ситуацијата станува алармантна и се ближи кон крајот. Подобро е да се живее без духовно раководство отколку во лажно послушание. Бидете сигурни дека вашиот духовник ве оддалечил од себе, можеби само на некој временски период поради ваше добро. Вие треба во себе да ја најдете причината за ваквата одлука и да се осудите самите себе. И ако свеста за сопствените грешки е искрена, а покајанието длабоко, срцето на вашиот духовен отец повторно ќе се се сврти кон вас. Тогаш искушението кое ви го наметнал духовникот ќе ви биде за ваше спасение и подоцна ќе му бидете благодарни поради тоа.
Жената вети: „Ќе се потрудам да го запомнам и исполнам сето она што ме советувавте, но сепак ве молам: кажете нешто за мене оче Инокентие“.
Духовникот одговори: „Ќе размислам и ќе се помолам. Ви посакувам среќен пат“.
Жената тивко додаде: „Кон мојот духовен отец“.
Духовникот одговори јасно: „Кон Христос Спасителот и нашиот Бог“.
Тој ја испрати својата гостинка до вратата. Веќе падна раната зимска вечер и на духовникот му се учина како да исчезнала, како да се стопила во темнината која стануваше се по густа.
___________
*Јован 8, 44
превод: ѓакон Димитар Арсовски
објавено во: „Троичник“ бр. 39
Извор: http://bogopodobie.weebly.com/
