Митрополит Антониј Блум - ЗА ПОКАЈАНИЕТО И ИСПОВЕДТА

ЗА ПОКАЈАНИЕТО, ИСПОВЕДТА И СВЕТОТО ПРИЧЕСТУВАЊЕ
(Додаток)

Митрополит Антониј Блум
ЗА ПОКАЈАНИЕТО И ИСПОВЕДТА

Сега би сакал да поразговарам со вас за двострана тема: за покајанието и за исповедта. Секако, исповедта содржи во себе покајание. Но за покајанието треба да зборуваме посебно за да сфатиме за што се работи. Покајанието се состои во тоа човекот што дотогаш му бил свртен со грб на Бога или живеел само за себе одеднаш, или постепено да сфаќа дека неговиот живот - онаков каков што е во тој момент - е свртен во погрешен правец. Покајанието се состои во тоа човекот да се сврти со лицето кон Бога. Овој момент, кога човекот наеднаш го менува правецот и наместо да биде свртен со грбот или странично во однос кон Бога, во однос кон вистината, во однос кон својот повик, е само почетен, но и одлучувачки момент. Тоа е момент во којшто веќе сме го направиле првиот чекор, во којшто сме се свртиле кон Бога. Сеуште не сме се покајале во смисла да се промениме, но за да се случи тоа, мора нешто да доживееме затоа што не можеме да се свртиме од себе кон Бога просто затоа што тоа ни паднало на памет.

Се случува човекот да живее мирно, ништо да не му се случува и тој како да пасе на полето на животот, чисти трева, не размислува за тоа дека над него е безграничното небо, не размислува за никаква опасност, убаво живее... И одеднаш се случува нешто што му го свртува вниманието на тоа, дека не е се така едноставно. Тој одеднаш открива дека нешто не е во ред. Како? Ова се случува на многу различни начини. Се случува човек да направи некоја непозната постапка и веднаш ги виде нејзините последици. Се сеќавам на едно момче што си мафташе со нож пред својата мала сестра и ја ослепе. Во тој момент одеднаш сфати што значи да се игра непромислено и неодговорно, со предмет каков што е ножот. Оваа жена целиот живот остана слепа на едното око, но нејзиниот брат никогаш не го заборави тоа. Секако, не во смисла да се плаши да допре нож, но во смисла дека знаел, дека и најситните постапки можат трагично да завршат.

Се случува, исто така, мислата што не води кон покајание да не биде предизвикана од таков трагичен настан, туку одеднаш да слушнеме што мислат луѓето за нас. Ние секогаш се замислуваме во убаво светло и кога луѓето не критикуваат, имаме тенденција да мислиме дека човекот, што не не гледа во такво преубаво светло, во кое ние се гледаме, греши. Меѓутоа, одеднаш се случува да го слушнеме мислењето на другите луѓе за себе. Ние мислевме дека сме јунаци, а сите мислат дека сме кукавици, мислевме дека сме беспрекорно вистинољубиви, а луѓето мислат дека сме лукави итн. Доколку обратиме внимание на прашањето што сме си го поставиле, т.е. „Кој сум јас?", во истиот момент си го поставуваме и прашањето за тоа каков е нашиот животен повик (призив) Не зборувам за професијата, туку за тоа: каков човек можам да станам? Зар е можно да сум задоволен од себе? Дали можам да се надминам, да станам подобар?

Понекогаш се случува читањето на Евангелието, а не гласот на народот или на некој познат, да не натера да почнеме да размислуваме за себе. Читаме Евангелие и одеднаш гледаме каков може да биде човекот. Го гледаме ликот Христов во сета Негова убавина или, во секој случај, во онолку убавина колку што сме способни да ја видиме. Почнуваме да се споредуваме со тоа и се свртуваме од себе кон нешто друго: или кон ликот Христов или кон тоа што мислат другите луѓе за нас. И тука почнува судот над себе. Во моментот кога почнува судот, почнува и покајанието. Тоа уште не е полнота на покајанието затоа што фактот дека човекот донесол правилен суд над себе, сеуште не значи дека ја чувствува сета своја повреденост поради гревот што го направил и поради она што, како грешник, е тој. Понекогаш сфаќаме со главата дека би можеле, во некој поглед, да бидеме поинакви, но не можеме да го почувствуваме тоа со целото битие. Ќе ви наведам еден пример. Пред многу години, дваесеттите години на овој век, се одржувал конгрес на руското студентско христијанско движење на кој учествувал еден исклучителен свештеник, отец Александар Јелчанинов, чии што дела некои од вас, веројатно ги читале зашто тие биле издадени во странство, а сега се издадени и во Русија. Дошол кај него на исповед еден офицер и му рекол: „Знаете што? Можам да ви ја изложам сета лага на својот живот, но ја сфаќам само со главата. Моето срце, притоа, останува потполно недопрено. Сеедно ми е. Со главата сфаќам дека сето тоа е зло, а мојата душа никако не одговара со болка или со срам. И отец Александар направил исклучителна (несекојдневна) работа. Му рекол: „Немојте да се исповедувате кај мене затоа што тоа е потполно залудно. Но утре, пред да почнам да служам литургија, излезете иред Царските двери и кога ќе се соберат сите кажете го ова, истото, што ми го рековте мене и исповедувајте се пред целото собрание."

Офицерот се согласил на тоа затоа што чувствувал дека е мртов, дека нема живот во него, дека има само разум и глава, дека срцето му е мртво и животот во него згаснал. Излегол и со чувство на ужас, мислел: „Сега ќе почнам да зборувам и целото собрание ќе ми го сврти грбот. Сите ќе ме погледнат со ужас и ќе помислат: Мислевме дека е пристоен човек, а всушност е никаквец. И тоа не само никаквец, туку е и мртовец пред Бога.

Утредента станал, го совладал својот страв и ужас и почнал да зборува. И се случило нешто, што воопшто не го очекувал. Во моментот кога рекол поради што застанал пред Царските двери, сите верници се свртеле кон него со сомилосна љубов. Почувствувал дека сите се отвориле кон него, дека ги рашириле своите раце, дека сите, со ужас, мислат на тоа како го боли и колку му е тешко и тој почнал да плаче и во солзи да ја изговара својата исповед. За него почнал нов живот. Значи, тука допираме многу важен момент - самото покајание.

Покајанието не се состои во тоа човекот ладнокрвно да го виде својот грев и да го изнесе пред Бога на исповед. Покајанието се состои во тоа, нешто да не удри во душата така што од нашите очи и од нашето срце ќе потечат солзи. Се сеќавам како зборува свети Варсануфиј Велики, дека солзите на вистинското покајание можат да не очистат така што, дури, повеќе не е потребно да одиме на исповед затоа што, ако Бог простил, тогаш човекот повеќе нема што да простува. Има и едно друго место кај ученикот на свети Симеон Нов Богослов, кај свети Никита Ститат, кој вели дека солзите на покајанието можат да му ја вратат на човекот дури и изгубената телесна невиност.

Меѓутоа, иако покајанието мора да биде токму такво, ние не можеме постојано вака да се каеме, немаме сили за тоа. Тогаш што да правиме? Еве што треба да направиме: веројатно сте читале како се вршат археолошки ископувања - ископувања на стари градови или споменици. Доаѓа археолог и почнува да ја вади земјата. Прво гледа само обична земја, но постепено почнува да забележува траги од она што земјата одамна го покрила и почнува да гледа работи. Ова е она прво гледање кога ние во себе забележуваме, макар и во зачеток, нешто што не е достојно ни за нас самите, ни за љубовта и почитувањето со кои сме окружени, ни за онаа љубов што ни ја дава Бог - тоа веќе е почеток на духовното прогледување. И можеме да одиме на исповед и да речеме: „Сега знам дека под оваа земја, можеби, лежи гревовна бездна, но на самата нејзината површина веќе нешто препознав и сакам тоа да Му го принесам на Бога и да Му речам: 'Ова го видов, Ти ми помогна да го видам тоа, Господи, и јас се одрекувам од тоа зло. Јас се уште не умеам да се каам, но знам дека мојот грев не се спојува и со пријателството помеѓу Тебе и мене и со начинот на кој се однесуваат кон мене моите блиски и со она што сакам да бидам'".

Има една стара средновековна молитва, што била напишана уште во времето додека Венеција била православна, и во која разрешната молитва завршува со зборовите: „И нека ти ги прости Господ сите гревови за кои што вистински се покаја, не она што, просто, го раскажа, туку она заради што ти се стегна душата, она од кое те опфати ужас. Овие гревови нека ти бидат простени, а останатото претставува твоја нова задача". Мораме се подалеку и се подлабоко и подлабоко да навлегуваме во себе, во овие ископини и таму да го наоѓаме она што не е достојно ни за нас, ниту за Бога, ни за она што луѓето го мислат за нас. Исповедта, на тој начин, станува дел од постојаното и се подлабоко покајание. Може да речете: „Во што, тогаш, се состои животот? Сигурно не во тоа да понираме во овие длабочини и да го гледаме во себе злото, злото и само злото - и да паѓаме се подлабоко во темнината? Не може така да се живее". Не, така не може да се живее затоа што светлината ја истерува темнината. Ако, во себе, гледаме нешто темно, тоа е заради тоа што светлината проникнала во нова длабочина на нашиот живот.

Еве пример што им го давам на децата, но ни на возрасните нема да им наштети, понекогаш, да слушнат детски пример. Младите понекогаш ми велат: „Се загледувам во злото што постои во мене и не можам да го искоренам, да го откорнам од себе". Им велам: „Кажи ми, те молам, сигурно не мафташ со бела крпа кога влегуваш во мрачна соба со надеж дека ќе го тргнеш мракот, дека мракот ќе исчезне?" „Секако дека не". „Но што правиш?" „Ја тргам завесата и го отворам прозорецот". Секако, пушташ да влезе светлина таму каде што царувал мракот. Исто така е и овде. Ако навистина сакаш да се каеш, вистински да се исповедуваш и да се менуваш, не треба да обрнуваш внимание само на она што е лошо во себе. Треба да пуштиш да влезе светлина во тебе, а за да го направиш тоа, треба да обратиш внимание на она што веќе е светло во тебе и, во име на таа светлина, да се бориш со сиот мрак што постои во тебе. „Но, како да го направам тоа? Сигурно не мислејќи колку сум добар во овој или оној поглед?" „Не. Читај го Евангелието и забележувај ги местата што те погодуваат во душата, заради кои затреперува твоето срце, од кои твојот разум станува посветол, кои ја насочуваат твојата волја да посака нов живот. И знај дека во тој збор, во тој лик, во таа заповед, во тој Христов пример си ја пронашол во себе искрата на божествената светлост. И во таа смисла иконата, што е во нас, а која е извалкана и потемнета од гревот, веќе станала малку посветла. Во поглед на ова, барем малку повеќе личиш на Христа, во тебе веќе почнува помалку да се гледа образот Божји и, ако е така, тогаш запамети го тоа затоа што, ако грешиш против тоа, ќе ја осквернуваш светињата што во тебе веќе постои, веќе живее, делува и расте. Ќе го гаснеш, во себе, образот Божји, ќе ја гаснеш светлината и ќе ја заобиколуваш со мракот. Немој да го правиш тоа. Ако им бидеш верен на искрите, на оние искри на светлината, што веќе постојат во тебе, постепено ќе се расчистува мракот околу тебе. Како прво, затоа што таму каде што е светлината, мракот не постои, а како второ, кога веќе ќе ја откриеш искрата на светлината, чистотата и вистината во себе, кога одеднаш ќе погледнеш на себе и ќе помислиш: „Во поглед на ова јас навистина станав подобар човек, повеќе не сум само подлец, каков што бев", тогаш можеш да почнеш да се бориш против она што те напаѓа како што непријателите го напаѓаат градот или војската, што ја напаѓа светлината во тебе и се обидува да ја претвори во мрак. На пример, си научил дека можеш да ја почитуваш чистотата и наеднаш во тебе се јавуваат гнасни мисли, телесни желби и чувства. Во тој момент можеш да речеш: „Не, открив во себе искра на невиност, желба да засакам некого, а таа личност да не ја изгнасам, дури ни со мисла, а да не зборуваме за допир. Не, овие мисли не можам да си ги дозволам. Не ги сакам, ќе се борам против нив и затоа ќе му се обратам на Христа и ќе Го повикам: „Господи, очисти ме! Господи, спаси ме! Господи, помогни ми!" И Господ ќе ти помогне, но нема да ти помогне додека не почнеш сам да се бориш.

Има една случка од животот на свети Антониј Велики за тоа како тој очајнички се борел против искушенијата, толку се борел што изнемоштел и накрај паднал на земјата и лежел без сила. Одеднаш пред него се појавил Христос, а Антониј, немајќи сили да стане, Му рекол: „Господи, каде беше кога толку очајнички се борев?" Христос му одговорил: „Невидливо стоев покрај тебе, подготвен да стапам во борба, ако ти потклекнеше. Но, ти не се предаде. Победи". Значи, мислам дека секој од нас може да научи вака да се кае и секојпат на исповед да доаѓа со нова победа и со ново, пошироко и подлабоко гледање на бојното поле. Можеме да добиеме простување на нашите гревови од Христа, простување за она што веќе почнавме да го победуваме, и благодат, нова сила за да го победиме она што се уште не сме го победиле.

Зборувајќи за покајанието, се допрев само до прашањето за исповедта. Но, прашањето за исповедта е толку важно што сакам подетално и подлабоко да се задржам на него. Исповедта може да биде двосилна: постои лична, поединечна исповед кога човекот доаѓа кај свештеникот и во негово присуство ја открива својата душа пред Бога, и постои заедничка исповед, кога луѓето се собираат во поголема или помала група и кога свештеникот ја изговара исповедта за сите, вклучувајќи се и самиот себе.

Прво, сакам да се задржам на поединечната исповед и да ви го свртам вниманието на следново: човекот се исповедува пред Бога. Во молитвата, што свештеникот ја изговара пред исповедта на секој човек, се вели: „Еве, чедо, Христос невидливо стои пред тебе, примајќи ја твојата исповед. Јас сум само сведок". И ова мораме да го запаметиме, затоа што не се исповедуваме на свештеникот и затоа што тој не е наш судија. Би рекол и нешто повеќе од тоа, дури ни Христос, во тој момент, не е наш судија, туку наш сомилостив Спасител. Тоа е многу важно затоа што ние, кога доаѓаме на исповед, се наоѓаме во присуство на сведок. Но, каков сведок е тоа? Каква е неговата улога? Знаете, има разни сведоци.

На пример, се случила несреќа во фабрика. Некој човек стоел покрај патот и видел што се случило. Го прашуваат: „Што се случи?" На него, потполно, му е сеедно кој е во право, а кој во криво. Тој просто кажува: „Видов тоа и тоа."

Постои втор вид на сведоци. Еден сведочи против обвинетиот, а друг сведочи во негова корист. Тоа се потполно друг вид на сведоци. И свештеникот, во извесна смисла, е сличен на овој сведок затоа што стои пред Христа и говори: „Господи, прими го затоа што Ти дојде на покајание. Прими го, затоа што ако мене ми е жал, Тебе сигурно ти е многу повеќе жал отколку мене. Јас не можам да го спасам, можам само нешто да поделам со ргего, со нешто да му помогнам, но Ти можеш да го преобразиш".

Постои и трет вид на сведоци. Кога се склопува брак, сопружниците, за сведок го повикуваат најблискиот свој човек - кумот. Тоа е оној што во Евангелието е наречен „другар на младоженецот". Во нашата практика би можеле да речеме и - другар на невестата. Тоа е најблискиот човек на невестата и на младоженецот, кој може со нив најпотполно да ја подели радоста од средбата што преобразува и чудото што соединува.
Свештеникот, при исповедта, е ваков вид на сведок. Тој е пријател на младоженецот, тој е другар Христов што покајникот го води кон Женикот - Христос. Тој е оној што, со длабока пастирска љубов, е поврзан со покајникот и е подготвен да ја подели трагедијата со него и да го води кон спасението. И кога велам „да ја подели трагедијата со него", зборувам за нешто многу сериозно.

Се сеќавам на еден подвижник, кого во една прилика го прашале: „Како тоа, секој човек што доаѓа кај тебе без чувство на покајание и жал, одеднаш го опфаќа ужас, поради тоа каков грешник е и тој почнува да се кае, да се исповедува, да плаче и да се менува?"А овој подвижник им кажал една исклучителна работа. Им рекол: „Кога човекот ќе дојде кај мене со својот грев, јас овој грев го прифаќам како свој затоа што тој човек и јас сме едно. Оние гревови, што тој ги направил на дело, јас сигурно сум ги направил со мисла или желба или сум имал намера да го направам тоа. Заради тоа, неговата исповед ја доживувам како своја. Како што говори тој, јас слегувам, скала по скала, во длабочината на неговиот мрак. И кога ќе дојдам до са-мата длабочина, неговата душа ја врзувам за својата и се каам со сите сили на својата душа за гревовите што тој ги исповедува и кои јас ги признавам како свои. Тогаш, него го обзема моето покајание и тој не може да не се кае, и си заминува ослободен, а јас повторно се каев за своите гревови, затоа што сомилоста и љубовта не прават едно." Ова е пример како свештеникот може најдлабоко да му пријде на покајанието на друг човек, како може да биде другар на Женикот, како може да биде оној што го води покајникот кон спасението. Но, за да биде така, свештеникот мора да се научи на сомилост, мора да се научи да чувствува и да сфаќа дека покајникот и тој се едно. И така, пред да ги изговори зборовите на разрешната молитва, тој може да изговори поука.

И ова, исто така, бара внимание и искрен однос. Понекогаш се случува човекот - свештеникот да ја слуша исповедта и очигледно одеднаш, како од Бога, од Светиот Дух му се открива она што треба да му го каже на покајникот. Може да му изгледа дека тоа нема врска со она што тој го говорел, но мора да го послуша овој глас Божји и да ги изговори тие зборови, да го каже она што Бог му го ставил во душата, срцето и разумот. И, ако постапи така, дури и кога тоа како да нема врска со исповедта што ја принесол покајникот, тој го зборува она што му е потребно на покајникот.

Понекогаш се случува тој да не чувствува дека тие зборови му се дадени од Бога. Знаете, така било со апостол Павле - кога тој, во оваа или онаа прилика, во своите посланија говори: „Ова ви го зборувам од Името Божјо, Името Христово, а ова ви го зборувам од свое име". „Тоа не е мое измислување, тоа е она што го знам од своето лично искуство и ќе ти го доверам ова искуство, искуството на мојата гревовност, моето покајание и она што ме учеле други луѓе, што се почисти и подостојни од мене". А се случува и тоа да не можеме да го кажеме. Во тој случај можеме да речеме: „Еве што прочитав кај светите отци и што прочитав во Светото писмо. Тоа можам да ти го понудам, на тоа обрати внимание, размисли и, можеби, преку овие зборови од Божественото писмо Бог ќе ти го каже она што јас не можам да ти го кажам."

А понекогаш свештеникот треба да рече: „Целата душа ме болеше заради тебе за време на твојата исповед, но ништо не можам да ти кажам по тој повод. Ке се молам за тебе, но не можам да ти дадам совет". Пример за тоа ни е свети Амвросиј Оптински, кај кого два пати доаѓале луѓе и ја отворале својата душа, својата несреќа и кои три дена ги држел без одговор, а кога на третиот ден, во двата случаја, дошле кај него по совет, тој им рекол (тоа биле различни случаи, тие не дошле заедно): „Што да ти одговорам. Три дена ја молев Мајката Божја да ме просветли и да ми даде одговор. Таа молчи. Како можам да зборувам без Нејзина благодат?"

Значи, тоа е она што сакам да го кажам за поединечната, лична исповед - човекот треба да дојде и да ја излие својата душа, да не гледа во книга и да не повторува зборови на други луѓе, туку да си го постави прашањето: „Кога би стоел сега пред Христос Спасителот и пред сите луѓе што ме знаат, од што би се засрамил? Што не би можел со готовност да откријам пред сите затоа што би ми било страшно луѓето да ме видат онаков каков што јас се гледам себеси?" Токму тоа треба да го исповедуваме.

Постави си го прашањето: „Кога мојата жена, моите деца, мојот најдобар другар, моите колеги, би го знаеле ова или она за мене, дали би ми било срам или не?" Ако би ти било срам - исповедувај го. „Дали би ми било срам да го откријам пред Бога, Кој и без тоа знае се, но од Кого се обидувам да го скријам тоа, дали би ми било страшно? Би ми било страшно". Тогаш, откриј му го тоа на Бога затоа што во моментот кога ќе го откриеш сето ова ти стануваш посветол. И тогаш можеш да се исповедуваш и да ја изговориш својата исповед, а не шаблонска, туѓа, празна и бесмислена исповед.
А кога станува збор за деца, мораме да запомниме дека не смееме да ги присилуваме на исповед што не е нивна. Не смее да им се вели: „Запомни, ме налути, во овој случај не постапи добро. Покај се за тоа". Треба да му се даде на детето слобода да застане пред Бога како пред другар и со Него да го подели целиот свој живот и душата, дури и својата болка поради родителите, дури и се она поради што понекогаш му паѓа тешко.

Заедничка исповед
А сега сакам да кажам нешто за заедничката исповед. Заедничката исповед може да се одвива на различни начини. Обично се одвива вака: се собира народот, свештеникот прво кажува некоја воведна проповед и потоа набројува што е можно поголем број гревови за кои тој претпоставува дека присутните ги направиле. Овие гревови можат да бидат формални. Колку пати сум слушнал: „Не ги читав утринските и вечерните молитви. Не ги читав каноните, не постев за време на постовите, не го правев ова, не го правев она". Сето ова е само формално. Тоа не е формално во смисла дека тоа навистина се гревови на некои луѓе, можеби, дури и на свештеници, но тоа не се задолжително вистински гревови на овие луѓе. Реалните гревови се поинакви.

Ке ви раскажам како јас ја правам заедничката исповед. Кај нас таа се прави четирипати годишно. Пред општата исповед, правам два разговора, што се насочени кон тоа луѓето да сфатат што е исповедта, што е гревот, што е Божјата вистина, што е животот во Христа. Секој од овие разговори трае околу четириесет и пет минути. Насобраните луѓе седат, слушаат, а потоа настапува молчење што трае половина час, во кое време секој треба да размисли за она што го слушнал, за својата гревовност и за својата душа. А потоа настапува заедничката исповед. Застануваме на средината од црквата, го ставам епитрафилот, пред нас е Евангелието и јас, обично, го читам покајниот канон кон нашиот Господ Исус Христос. И под влијание на овој канон, гласно ја изговарам својата сопствена исповед. Не за формалностите, туку за она за што ме прекорува мојата совест и што ми го открива канонот што го читам.

Секоја исповед е поинаква, затоа што секој пат зборовите на овој канон ме разобличуваат на поинаков начин и за нешто друго, и јас се каам пред сите луѓе, ги нарекувам работите онака какви што се, со своите имиња, не така за луѓето после да доаѓаат и да ме прекоруваат конкретно за овој или за оној грев, но така што секој грев ќе биде откриен пред нив како мој сопствен грев. И ако тие чувствуваат дека јас не се каам искрено, кога ја изговарам оваа исповед, јас се исповедувам и за ова: „Прости ми, Господи, ги изговорив овие зборови, но тие не дојдоа до мојата душа". Оваа исповед, обично, трае петнаесет минути или половина час или четириесет минути, во зависност од она што можам да го исповедувам пред другите.
Истовремено луѓето се исповедуваат молчеливо, а понекогаш и гласно, како да изговараат: „Да, Господи, прости ми Господи. Виновен сум." Меѓутоа, тоа е моја лична исповед и, за жал, јас сум толку грешен и толку личам на секој друг што се наоѓа во оваа ситуација, така што моите зборови ја откриваат пред луѓето нивната сопствена гревовност. После тоа, се молиме. Читаме дел од покајниот канон, ги читаме молитвите пред светото причестување, и тоа не сите, туку избрани, што се однесуваат на она за што зборував и како се исповедував, а потоа сите клекнуваат на колена и ја изговарам заедничката разрешителна молитва. Но, ако некој има потреба да дојде и посебно да исповедува некој грев, тој тоа може слободно да го направи.

Од искуство знам дека таквата исповед ги учи луѓето да се исповедуваат поединечно. Видов многу луѓе што прво ми велеа: „Не знам како да се исповедувам. Знам дека згрешив против многу Христови заповеди, дека направив многу лоши работи, но не можам тоа да го соберам во една покајничка исповед". А после ваквата заедничка исповед, луѓето доаѓаат и ми велат: „Сега знам, сега научив како да ги исповедувам своите гревови, потпирајќи се на молитвите на Црквата, потпирајќи се на покајниот канон или потпирајќи се, исто така, и на тоа како вие самите ја исповедувавте својата душа и на тоа како луѓето околу мене истата оваа исповед ја доживеале и ја принесле како своја". Затоа, неретко после заедничката разрешителна молитва, оние луѓе што мислат дека треба уште нешто посебно, поединечно да исповедуваат, приоѓаат и тоа го исповедуваат. Мислам дека тоа е многу важен момент за заедничката исповед да биде лекција за тоа како треба лично, а не заеднички да се исповедуваме.

Понекогаш кај мене доаѓаат луѓе кои ми читаат долг список на гревови што ги знам по список, затоа што ги имам истите книги и јас ги прекинувам. Им велам: „Не ми ги исповедуваш своите гревови. Ми набројуваш гревови што можат да се најдат во номоканонот и во други молитвеници. Потребна ми е твоја лична исповед, поточно, на Христос му е потребно твое лично покајание, а не општо, шаблонско покајание. Ти не чувствуваш дека Бог те осудил на вечна мака затоа што не си го прочитал канонот или не си постел".

А се случува човекот, на пример, да се обидува да пости, а после да го прекине постот и тој чувствува дека го изгнасил целиот свој пост, дека не преостанува ништо од неговиот подвиг, а всушност, воопшто не е така. Бог на него гледа со други очи. Ова можам да ви го објаснам со пример од својот сопствен живот.

Кога бев доктор, лекував едно многу сиромашно семејство. Немаа пари, но некаде пред крајот на Великиот пост, што го постев, ако можам така да се изразам, сурово, односно не нарушуваЈки ниту едно правило од уставот, ме повикаа на ручек. Дознав дека во текот на целиот пост, од својата немаштија собирале пари за да ми купат мало пиле и да ме почестат. Го погледнав ова пиле и во него го видов крајот на својот посен подвиг. Секако, изедов парче пилешко. Не можев да ги повредам, но отидов кај својот духовен отец и му реков: „Знаеш, отец Атанасиј, ми се случи несреќа. Постев целиот пост, ако може така да речам, совршено, а сега, во текот на Страсната седмица, изедов парче пилешко". Отец Атанасиј ме погледна и ми рече: „Знаеш што, кога Бог би те погледнал и кога би видел дека немаш никакви гревови и дека залакот пилешко би можел да те осквернави, Он би те запазил од тоа. Меѓутоа, Он те погледнал и видел дека толку си грешен, така што никаква кокошка не може да те осквернави".
И мислам дека многу од нас можат да го запомнат овој пример, да не се придржуваат на уставот туку да бидат чесен и вистинити луѓе: да, изедов парче од оваа кокошка, но работата е во тоа што го изедов за да не ги ожалостам луѓето. Не ја изедов како нешто гнасно, туку како дар на човечката љубов. Се сеќавам на едно место во делата на отец Александар Шмеман, во кое се вели: „Се на светот не е ништо друго, освен Божја љубов, дури и храната што ја јадеме е Божествена љубов што станала за јадење". Со ова ја завршувам својата беседа.

Покајанието и молитвата
Сега би сакал да поразговарам со вас за молитвата. Ако она што претходно го зборував за Црквата, за тоа дека таа е место на средбата, па дури и повеќе од тоа, место на соединување на Бога со човекот и истовремено и чудо на ова соединување, тогаш потполно правилно може да се рече дека постојат три елементи во животот на верникот и на Црквата во целина што се апсолутно неопходни.

Прво, секако, е Божјото дејствување што не соединува со Него. Сега не зборувам за воплотувањето, туку за светите тајни, за оние дејствија Господови што Он ги прави со нас, но не без нас затоа што од нас се бара отвореност, вера и копнеж за средба со Бога. Од друга страна, Божјите дарови ни се нудат, но ние мораме да се бориме овие дарови да не постанат само наша сопственост, туку да не исполнуваат до крај. И затоа, ако сакаме да бидеме членови на Црквата, Христови ученици, и Христови пријатели, тогаш мораме да бидеме верни, а верноста значи постојан подвиг, постојана борба против самиот себе, против гревот, против сите сили на злото со кои се среќаваме во животот какви и да се.
И, на крајот, врз основа на овој Божји дар во светите тајни расте средба од потполно друг ред што постојано се продлабочува и што се остварува во мо-литвата. Токму за ваквата молитва би сакал нешто да кажам.

За молитвата често размислуваме во категориите на црковните правила или во формални категории. Кај мене често доаѓаат луѓе на исповед и кажуваат дека не го исполнуваат своето молитвено правило или оваа или онаа молитвена работа. Секако, молитвеното правило има голема улога и јас ќе се вратам на тоа, меѓутоа, молитвата не е само во тоа, самата суштина на молитвата е нашето тежнеење кон Бога, тежнеењето кон тоа да се сретнеме со Него лице в лице. И на крајот на краиштата, молитвата е стоење пред Бога што почнува со зборови, расте и се продлабочува се до молчење проследено со созерцание.

Сега ми доаѓа напамет еден западен подвижник, кој бил парохиски свештеник во мала црква во средна Франција, во XVIII век. Повеќепати кога доаѓал во црквата, гледал како таму седи еден старец, седи, молчи и гледа пред себе. Го прашал: „Дедо, што правиш овде со часови? Усните не ти се движат, со прстите не ја вртиш бројаницата...Што правиш овде?" Старецот го погледнал и тивко му одговорил: „Го гледам, Он ме гледа мене и многу сме среќни заедно". Тоа била вистинска средба помеѓу Бога и човекот во длабочините на молчењето.

Се сеќавам на еден друг човек, непознат за светот - мојот духовен отец Атанасиј Нечаев, кој пред својата смрт ми напиша: „Сега ја познав тајната на тихувањето со созерцанието. Сега можам да умрам". И умре во рок од три дена. Самата длабочина на молитвата се состои во тоа човекот да се сретне со Бога лице в лице. Сега не зборувам за гледање со очите, туку за некоја средба во самите таинствени длабочини на нашата душа и за престојување со Него таму. Секако, тоа е она кон што мораме да тежнееме и она на што мораме да се учиме.

Мораме да се учиме да молчиме. Тоа е прво. Треба да научиме да застанеме пред Бога или да седнеме пред лицето Божјо и да молчиме за да се смират сите наши сили и моќта на фантазијата, за да се смират сите мисли и да се успокојат сите чувства. Повторно ќе ви наведам еден пример.
Пред многу години, само што станав свештеник, ме испратија во старечки дом. Таму, меѓу останатите, живееше старица од сто години, која после првата слу-жба ми пријде и ми рече: „Оче Антоние, сакам да ми дадете еден совет. Веќе многу години постојано ја повторувам Исусовата молитва и никогаш не сум го почувствувала Божјото присуство. Кажете ми што да правам?" Тогаш подготвен и радосно и одговорив: „Најдете човек што е искусен во молитвата и тој ќе ви каже се". Ме погледна и ми рече: „Знаете што... во текот на својот долг живот ги посетив сите луѓе што знаат по нешто. Не слушнав ништо корисно од нив. Ве погледнав и си помислив: Овој, веројатно, ништо не знае, можеби случајно (извините за изразот) ќе тропне нешто што ќе ми користи". Тогаш помислив, ако е веќе така, дека можам да ја преземам на себе улогата - се сеќавате на настанот со Валаамовата магарица на која јавал пророкот кога одел на богопротивно дело и кога не видел дека на патот стои ангел со меч и не го пуштал да помине, а магарицата го видела, се свртила кон него и му рекла: „Ако сакаш да одиш, понатаму оди сам, а јас не сакам да умрам од мечот на ангелот".

Решив: „Добро, ако магарицата можела да проговори и јас ќе се обидам нешто да кажам". И и реков: „Знаете што... како може Бог да ви каже нешто или да ви се јави, ако вие целото време зборувате?" „А што да правам?" „Еве што да направите. Утре наутро станете, подгответе се, подгответе ја својата соба, запалете кандило пред иконите, седнете така да ги гледате и иконите и кандилото и отворениот прозорец (веќе беше лето) и фотографиите, на каминот, од саканите луѓе. Земете игли и волна и плетете молчејќи пред лицето Божјо и не осудувајте се да изговорите ниту една молитва. Седете мирно и плетете". Таа ме погледна, повеќе со недоверба отколку со надеж и си отиде. Следното утро требаше да служам и си помислив: „Се надевам дека не е тука, инаку ја оплескав работата".

Беше тука. По службата дојде во ризницата и ми рече: „Оче Антоние, знајте, нешто се случува". „Што се случува?" „Направив како што ми рековте, седнав и се смирив. Беше тивко, потоа почнав да го слушам звукот на иглите за плетење што удираа една на друга, и овој звук во мене, некако, ја продлабочи атмосферата на тишината околу мене и колку повеќе ја чувствував оваа тишина толку повеќе чувствував дека тоа не е просто отсуство на бучава, туку дека тоа е нешто друго, и дека во сржта на оваа тишина постои некое присуство и одеднаш почувствував дека во сржта на молчењето (тишината) е Самиот Господ и тогаш почувствував дека можам да се молам со зборови, или можам и да не се молам со зборови, и дека тоа е сеедно зашто сум со Него. Он ме гледа, јас го гледам Него и така, добро ни е заедно."

Потоа знаеше дека, ако сака да се моли, ако сака да стане свесна за Божјото присуство, доволно е сама да замолчи и да молчи до моментот кога ќе почувствува, кога ќе стане свесна, кога ќе дознае дека се пробила низ целата бучава на мислите, низ оној хаос на чувствата што владеел во неа и дека може тогаш да разговара со Бога, затоа што се наоѓа пред Неговото лице.

Тоа е многу важен момент. Сите ние треба на тоа да се учиме. Ова за што зборувам не е мој пронајдок, за тоа подетално и многу описно пишува свети Теофан Затворник. Не можеме постојано да живееме ваков молитвен живот. Има и други моменти. Читаме молитви, и треба да ги читаме затоа што не можеме, при своето мало искуство, да дојдеме до состојба на созерцание. Ние до таа состојба не доаѓаме веднаш, потребна ни е Божја поддршка и огромен труд. Затоа ни се дадени утринските и вечерните молитви, службите, акатистите итн.

Како треба да постапуваме со нив? Често, ние луѓето, велиме: „Читам утрински и вечерни молитви и не можам да одговорам на се што е таму речено". Секогаш му одговарам на оној што ме прашува: „Како можеш да очекуваш дека ќе одговориш на се што е таму речено? Погледај, над секоја молитва стои името на некој светител: Василиј Велики, Симеон Метафраст, Јован Златоуст итн. Како можеш да очекуваш дека, преоѓајќи од молитва на молитва, лесно ќе го доживееш и дека ќе се соединиш со искуството на сите овие светители, односно да го опфатиш молитвеното искуство на пет, шест, дванаесет светители, кои ги напишале или ги составиле овие молитви?

Не најдов добар израз кога ги употребив зборовите „напишале или составиле". Молитвите што ги имаме, без разлика на тоа дали е тоа Псалтирот, или тоа се молитви од нашиот молитвеник, не биле напишани. Никој не седел на машина за пишување и не составувал молитви. Тоа се извици на душата и тие се создадени, исто како што крвта тече од раните, во моментот на воодушевување, покајание, болка или надеж и кои подоцна светителот ги забележал на хартија за да не го заборави она што некогаш му се случило. И ако сакаме да се молиме со молитвите на светиите, а мораме, како прво треба да ги читаме искрено, односно, пристапувајќи кон молитвата, да му се обратиме на светителот и да му речеме: „Свети Василие, свети Јоване, свети Метафрасте, сега ќе ги користам твоите молитви, но јас не сум им дораснат, ќе ги повторувам со сета своја искреност, со сиот свој разум и сфаќање, а ти прими ги овие молитви и вознеси ги со својата сопствена молитва до престолот Божји". Тоа веќе е почеток на нашето општење со тој светител и со она што тој го вткал во оваа молитва. А во оваа молитва тој вткал се, го вложил сето свое знаење за себе самиот, своето животно искуство, својата потреба, се влеал во оваа молитва и кога ќе ја читаме таа молитва, некои нејзини моменти ќе ни бидат разбирливи и блиски затоа што се заеднички за сите луѓе, а некои, за нас, ќе бидат затворени и несфатливи. Нема да имаме сили да кажеме во свое име некои зборови што светителот ги изрекол потполно вистински од длабочината на своето искуство. Повторно можам да ви наведам пример.
Во една прилика, кога бев млад, многу се карав со еден свој другар. Отидов кај отец Атанасиј и му реков: „Оче Атанасие, што да правам, се искарав со Кирила и не можам да му го простам она што ми го направи? А кога читаме Оче наш, постои момент кога се изговара: „Прости ни ги долговите наши како што и ние им ги проштаваме... „Што да правам?" Отец Атанасиј мирно ме погледна и ми рече: „Кога ќе дојдеш до тоа место, речи: Господи, немој да ми простиш затоа што јас не можам да му простам на Кирил." „Не можам да го речам тоа". „Ништо друго не можеш да речеш освен тоа".

Се обидов, дојдов до тоа место и не можев да ги изговорам овие зборови. Се вратив кај отец Атанасиј. „Ако не можеш искрено да ги изговориш овие зборови, прескокни ја оваа молба". Се обидов - беше невозможно затоа што тоа е молба што стои како граница помеѓу моето спасение и мојата погибел. Повторно се вратив кај него. Тој ми вели: „Страв ти е дека ќе погинеш? Тогаш пробај да го направиш ова: речи: Господи, многу би сакал да му простам на Кирил, но не можам. Можеш ли да ми простиш, затоа што јас би сакал да му простам?" Се обидов и тоа успеа. А потоа одеднаш, преогајќи од една нијанса на чувства на друга, видов: „Каква лудост, секако дека можам да му простам на Кирила. Тој воопшто не е виновен пред мене. Двајцата сме виновни еден кон друг!" Прво се смирив со него, а потоа мирно можев да ги изговарам овие божествени зборови што ја решаваат нашата судбина, кои се како некое Црвено Море што треба да го преминеме за од ропство да дојдеме во ветената земја. Затоа треба искрено да ги изговараме молитвите. И кога нешто не можеме потполно искрено да кажеме, мораме на Господа да му речеме: „Тоа ќе го кажам со зборовите на светителот што ја напишал оваа молитва, но не можам тоа да го кажам во свое име. Помогни ми некогаш да пораснам до таа мера". Но, не можеме да пораснеме до оваа мера, ако овие молитви просто ги повторуваме и ако никогаш не се враќаме на нив. И треба да направиме две многу важни работи.
Како прво, она што не советува свети Теофан Затворник: да размислуваме и да ја чувствуваме секоја молитва, и тоа не само во моментот кога се молиме, туку кога можеме мирно да седнеме и да ја читаме оваа молитва, да размислуваме за неа и да си го поставиме прашањето: „Тоа е она што некој светител го знае за Бога, за себе, за животот, а што знам јас за тоа?" И да ја чувствуваме - да допре до свеста, до срцето и од длабочината на нашата свест и од нашето животно искуство да го извлечеме на површина сето она што одговара на зборовите од оваа моолитва. Така што кога го читаме целото духовно и човечко искуство, што се собрало во нас, да излезе на површина под влијание на зборовите од оваа молитва. Тогаш секоја молитва ќе почне да оживува, да станува моја молитва, околу секој збор ќе се кристализираат моменти од моето сопствено искуство.

И има уште нешто што треба задолжително да го правиме. Има некои молитви што можат да послужат како програма за животот. На пример, во вечерните молитви постојат 24 кратки молитви од свети Јован Златоуст. Тој ги наменил за секој час од денот. Ние ги читаме навечер - наеднаш, ако можам така да се изразам. Но, можеме секој ден да избереме по една од овие молитви и да и посветиме, ако не можеме цел ден, тогаш половина ден или неколку часа.