Денес, во конференциската сала на Софискиот Универзитет започна меѓународниот симпозиум „Тријалог меѓу авраамските религии: јудаизам-христијанство-ислам (преоткривање на традиции и вредности)“. Поздравно слово одржаа ректорот на Софискиот Универзитет проф. д-р Иван Илчев, заменик-министерот за образование, младина и наука д-р Сергеј Игнатов, деканот на Богословскиот факултет при Великотрновскиот Универзитет проф. д-р Димитар Попмаринов Киров, заменик декан на Богословскиот факултет „Свети Климент Охридски“ при Софискиот Универзитет д-р Александар Омарчевски, проф. д-р Славчо Влчанов, монсењор д-р Алберт Раух  и други. На симпозиумот меѓу другите учествува и писателот Клаус Кенет. Покровител на симпозиумот е Неговото Високопреосвештенство Видинскиот Митрополит Дометијан, претседател проф. д-р Славчо Влчанов, а потпретседател проф. д-р Антони Хубанчев. Митрополитот Струмички г. Наум на симпозиумот настапи со предавање на тема „Улогата и функциите на религиозниот раководител  (Криза на лидерство)“. Меѓународниот симпозиум ќе трае до 15 ноември.

   Улога и функции на религиозниот раководител

(Криза на лидерство)

  Митрополит Струмички Наум

Позицијата на лидерство во Црквата произлегува, надворешно, од ерархиската поставеност и од власта на свештенството и внатрешно, што е уште поважен услов, од духовнaта зрелост и подготвеност на носителот на свештеничкиот чин. Ќе се обидеме ова што поедноставно да го објасниме. Но, внимавајте, сето она коешто ќе го прочитаме во редовите што следат а кое ќе ни се причини како метафора, знајте дека не е. Тоа е само богочовечка, христијанска онтологија.

Постојат три степени на духовен развој: очистување на срцето од страстите, просветлување на умот и обожение на личноста – и на душата човекова и на телото. Највисок е степенот на обожението. Степените на духовниот развој најлесно се одредуваат според квалитетот на личната молитва: оној што има само усна или умна молитва се наоѓа на степенот на очистување, оној што има аскетска умносрдечна молитва се наоѓа на степенот на просветлување и оној што има непрестајна или благодатна умносрдечна молитва се наоѓа на степенот на обожение.

Постојат и три свештенички степени или чинови: ѓаконски, презвитерски и епископски. Меѓу нив, највисок е епископскиот чин или степен. Според светото предание на Црквата, на секој од степените на духовниот развој соодветствува одреден свештенички чин: на степенот на очистување соодветствува ѓаконскиот чин, на степенот на просветлување соодветствува презвитерскиот чин, а на степенот на обожение соодветствува епископскиот чин. За ова во своите списи ни говорат свети Максим Исповедник, свети Дионисиј Ареопагит, свети Никита Ститат, свети Исаак Сирин итн.

Правилно и идеално би било кога секој носител на кој било од свештеничките степени би имал и внатрешно духовно покритие за нив, односно кога неговиот свештенички чин би одговарал на соодветниот степен на духовниот развој. Вака се поставени работите теоретски. Но, во пракса, во животот на Црквата, многу ретко се случува носителот на одреден свештенички чин да има и внатрешно духовно покритие за чинот што го претставува. Колку се оди кон повисоките свештенички чинови во Црквата, толку е поголемо отстапувањето од идеалот: на пример, може да се сретне ѓакон што како-така чекори по патот на очистување на срцето од страстите, просветлен презвитер е веќе вистинска реткост, а обожен епископ е право чудо. Состојбата е малку подобра, барем за првите два свештенички чина – ѓаконски и презвитерски, среде свештенството од монашките редови. Последново, посебно важи за манастирските заедници од Света Гора.

Епископот по своето место и функција е врховен лидер во Црквата. Но, поради отстапување од горенаведеното правило и светоотечко Предание, односно поради немањето внатрешно духовно покритие кај носителите на овој висок свештенички чин, денес во Православната Црква суштествува криза на ефикасно институционално лидерство. Кризата во лидерството, покрај останатите сфери од црковниот живот, се пројавува главно, од една страна, како грешки (на кој било план) во делувањето на високиот клир на Црквата, а од друга страна, како недоверба на народот во свештенството генерално, како и во Црквата сфатена како институција. На пример, како да се верува во проповедта за слобода, љубов, еднаквост, единство и заедница меѓу луѓето и народите, на Православни Цркви кои меѓусебно не се признаваат; или како да се верува во проповедта за воздржување, простување, молитва, милост, помагање на страдални итн., на свештени лица кои не живеат како што проповедаат? Проблемот не е толку во тоа дали нештата се видливи и познати колку во тоа што нештата луѓето духовно ги чувствуваат.

На почетокот рековме дека позицијата на формално лидерство во Црквата произлегува од ерархиската поставеност на свештенството и дека меѓу свештеничките чинови највисок е епископскиот чин или степен. Должиме едно кратко теолошко појаснување, кое следува.

Значи, таму каде што верниците се собираат на едно место околу својот епископ за да го совршат евхаристиското (литургиското) собрание, таму се остварува и Тело Христово во сета своја полнота, односно таму се возглавува тајната на Божествениот Домострој и во потполност се реализира Царството Божјо. На тоа место и на тој начин се случува Тајната на Црквата.

„Собирањето на народот Божји на едно место е неопходно за постоењето на Црквата, но средиште на тоа собрание може да биде само личноста Христова. Епископот кој го возглавува тоа собрание е икона на есхатолошкиот (вечниот и единствениот Првосвештеник) Христос. Бидејќи Христос е Глава на Телото, на Црквата, и бидејќи таа Глава е во постојан однос и упатеност кон Бог Отецот, затоа и епископот како икона Христова е претстојател на светата Евхаристија, која се вознесува и принесува кон Бог, односно на Неговиот престол. Значи, епископот благодатно, светотаински, го остварува тоа возглавување на Црквата онака како што го остварува тоа Христос, тој е икона Христова и се наоѓа на местото и во образот Христов.

Затоа, нема и не може да постои власт над епископот, бидејќи тој е икона Христова и Глава на Црквата собрана околу него на светата Евхаристија. Како што нема власт над Богочовекот Христос, така нема власт ни над епископот, кој е икона Христова. Епископот како глава на својата епископија е единствен носител на реална автокефалност односно лидерство, и тоа како во делот на своето светотаинско дејствување така и во делот на своето пастирско дејствување и административно работење, без притоа да е обврзан да праша некого дури и за мислење. Значи, тој е Глава на Црквата и нема друга глава над него што ќе одлучува, наредува и надгледува наместо него. Тоа накратко опфаќа поимот лидерство и светотаински, и пастирски, и административно во Црквата.

Епископот како пастир е слободен да го уредува животот на својата епархија, согласно догмите, каноните и уставот на Православната Црква, полагајќи за тоа сметка само пред Бог. Никој не се меша, ниту може, во неговата пастирска дејност: ни Помесен собор на Епископи (Свет синод) ни Вселенски собор. Овде да го напоменеме и тоа дека и првиот по чест епископ (архиепископ, патријарх) ги има истите права како и секој епископ; тоа се права со коишто располага само во својата епархија. Во случај кога би посакал да посети друга епархија и да преземе некое дејствие во неа, тоа може да го стори само со дозвола и благослов на епископот на таа епархија, и обратно.

Соборот на Епископи, како тело, установа, може и повикан е да се појави, да дејствува и да се наметне само во случај кога некоја одлука или дејство на епископот на локалната Црква се спротивни на догмите, на каноните и на уставот на Помесната Црква и влијаат негативно и врз животот на останатите локални Цркви“.1

И покрај вака, теолошки и канонски, цврсто поставената позиција на епископот во Црквата, ние сè уште не можеме да говориме за негово суштинско лидерство. Зошто кога говориме за позицијата на епископот во Црквата, го користиме терминот формално лидерство? Затоа што едно е авторитет на лидер кој произлегува само од значењето на институцијата што се претставува, а друго е авторитет на лидер кој произлегува од внатрешното духовно покритие на неговиот чин со кој тој ја претставува институцијата. Вистински лидер е оној кој сакаме да го следиме, а не оној кој мораме да го следиме. Така, можеме да заклучиме дека: стекнувањето на највисоката позиција во Црквата не го обезбедува само по себе и авторитетот на лидерство, ниту пак дека немањето на формален свештенички чин и позиција на власт во Црквата само по себе подразбира неможност за лидерство со авторитет. Напротив, во историјата на Црквата, кога тие не се совпаѓале, харизматското лидерство секогаш имало поголем авторитет од институционалното лидерство.

Сите светители на Црквата, мажи и жени – маченици, преподобни и јуродиви,  кои немале никаков свештенички чин, се доказ за ова што го тврдиме; и тоа најчесто уште во својот овоземен живот. А најголем евангелски доказ е самиот Господ, Богочовекот Исус Христос, кој во однос на старозаветното свештенство и Црква немал никаква позиција на власт и никаков формален свештенички чин: „Ете, народот тргна по Него“ (види, Јован 12, 19).

Зошто е тоа така, најлесно може да се објасни преку тајната на свештенството на жената, која истовремено е тајна и на царското или внатрешно свештенство, на кое, преку Крштението, сме повикани сите.

Да повториме на кратко: свештеникот, по функција, ја претставува и ја возглавува Црквата. Свештеникот е оној што стоејќи пред Црквата и во име на Црквата ги принесува даровите на Црквата пред престолот Божји, пред Бог. Преку него се совршува тајната на соборниот начин на постоење: самите себеси, еден со друг и целиот наш живот на Христа Бога, а во Него, на Бога и Отца да Му го предадеме. Бог, пак, ни го дарува својот божествен живот. Во ‘историскиот период на Икона’ (во овој свет и век), свештеникот е оној што се појавува на местото и во образот Христов, совршувајќи го Неговото дело до денот на Апокалипсата. Затоа што Богочовекот Христос еднаш и засекогаш Самиот Себеси се жртвува за живот на светот, но остана преку Светиот Дух Господ во Црквата, која е Христос продолжен низ сите векови. Свештеник пред сѐ е Епископот. Ова е светотаинската и институционална димензија на свештенството. Согласно Преданието на Православната Црква, жената не учествува во оваа димензија од Светата Тајна Свештенство. Но оваа димензија нема да постои во Царството Небесно: нема потреба од Икона таму каде што е присутна Вистината.

„Свештеникот вистински ја возглавува Црквата, а не само по функција, само ако пред тоа благодатно ја собрал и се грижи за неа во своето срце. Само очистеното срце може да ги прими во себе сите, не исклучувајќи ги и непријателите. Само во него може да се соврши великата тајна на соборниот живот, на взаемното проникнување. Само во таквото срце може да потече молитвата за целиот свет, исполнета во она неизглаголливо: ‘Авва, Оче!’. Само на олтарот од отвореното срце умот може невидливо да свештенотвори за живот (спасение) на светот. Ова е аскетско-исихастичката и внатрешна димензија на Тајната на Свештенството. Без оваа димензија се губи персонално-сотириолошкиот  карактер на Свештенството како Света Тајна. Оваа димензија на свештенството никој не може да ѝ ја одземе на жената, ни во овој ни во идниот век. Таа е услов за влез во Вистината, во Царството Небесно, и е дар Божји за секој човек. Оваа аскетско-исихастичка или внатрешна димензија на Светата Тајна Свештенство, всушност вистинското покајание, е услов за постоење и на Светата Евхаристија и на светот. Според Преданието на Црквата, за постоењето на Евхаристијата, а со тоа и на светот, доволно е покајанието на тројца луѓе. Тоа можат да бидат и само три жени“.2

Значи, внатрешното свештенство е тоа кое има сила да привлече и кое останува вечно. Го нема ли тоа епископот, ништо нема. Го има ли тоа и најништожниот, сѐ има. Внатрешното или царско свештенство е силата која ги привлекува и луѓето и ангелите, и оние што прават добро и оние што прават зло; и никој не може да остане рамнодушен кон него: станавме призор на светот, на ангелите и на луѓето (1 Кор. 4, 9). Тоа е сила што привлекува без притоа да ја наруши нашата слобода. Нормално, лесно е да те привлече оној кој постојано те чува и заштитува во своето срце и во својот ум, оној кој содржината на твојот живот ја направил содржина на својот. И нормално е, да ги привлечеш, како противници, оние на кои твоето дело по Бог им пречи. Внатрешното свештенство е моќ, а не бесплоден морализам кој ама баш никого не го интересира.

Накратко кажано, пастирите или црковните лидери треба духовно да го раководат во процесот на очистување, просветлување и обожение народот Божји кој учествува во Светите Тајни на Црквата. Духовниот отец, или пастир, или лидер, треба најпрво своето срце да го очисти од гревовните страсти, да го добие дарот на умносрдечната молитва, односно дарот на внатрешното свештенство, и најмалку да достигне барем просветление на умот за да може оние следбеници што ќе ги привлече кон Богочовекот Христос и Неговата Црква да ги води по патот на очистување на срцето и просветлувањето на умот. Оние кај кои ќе успее верата да им ја претвори во опит и во знаење, никогаш повеќе нема да ги изгуби.

Еве како тоа го опишува еден од најголемите исихасти и духовни лидери на дваесеттиот век, светогорскиот Старец Јосиф Спилеот: „Бог [Самиот] го придвижува опитниот Старец и духовен раководител, кој е способен да ја спаси душата и кој поминал по истиот тој пат. Подобро кажано, Самиот Бог престојува во него, зборува низ него и ја прави средбата [со духовното чедо]. Кога ќе започнат да беседат, се случува враќање [пројавување] на Божјата благодат [во срцето на духовното чедо]. Отецот зборува, а неговите зборови проникнуваат во длабочината на срцето како молња. Душата е озарена од божествената светлина, а демоните бегаат далеку оттаму, зашто не се во состојба да стојат пред Старецот. Во тој момент, светиот Старец е целиот божествен оган, а неговите зборови се преисполнети со божествена просветленост. Неговите совети се суптилни, произлегуваат од големо познание, поимање и преисполнети се со созерцание, бидејќи Божјата благодат ги придружува. Штом ќе го допрат срцето, умот [на духовното чедо, ученикот] се придвижува кон вдахновеност и восхитеност, зашто се поучува во натприродното и во она што е неопходно за да се поднесе тешкото бреме на демонската злоба“.3

Срцето на вистинскиот духовен отец, односно лидер, е доволно очистено од страстите и затоа благодатно отворено, а неговиот ум со плач и со молитва пребива во така отвореното срце. Тоа е дело и подвиг во кој учествува целото човеково битие, и душа – со ум и разум и тело. Тука, во срцето како духовен центар на човекот, се случува тајната на преобразувањето. Благодатта на Светото Крштение што извира од очистеното срце ги преобразува и умот, и словото, и личноста на духовниот лидер. Неговиот ум станува просветлен, неговото слово со сила, а неговото присуство е сведоштво Христово, кое силно и нежно привлекува. Духовниот лидер, е човек чие присуство е со манифестација на моќ не кон луѓето, туку кон паднатите ангели. Тој го познава патот кон духовниот растеж и може по него да го води секој што сака духовно да расте. Словото на духовниот лидер допира до длабочината на срцето на духовниот следбеник и однатре го преобразува: му носи светлина на верата, му носи љубов и сила за подвигот, му влева надеж во духовната борба и живот. Духовно го раѓа и го гради, преку взаемниот личносен однос, новиот, во Христа, човек. Односот духовен лидер – духовен следбеник е Света Тајна на взаемно проникнување и растење во Христос.

Значи, ако не ги восогласиме состојбите – лични и црковни – со учењето на светите Отци, не можеме ни да очекуваме некакви подобри резултати во нашето пастирско, односно лидерско, работење. Наместо да бидат оска околу која луѓето и народите ќе се обединуваат, епископите на Православната Црква и понатаму првенствено ќе се занимаваат со славољубието (со борба за власт и човечка слава, со политика и со етнофилетизам или лажен патриотизам); наместо да бидат извор на утеха и на исцеление, презвитерите и понатаму првенствено ќе се занимаваат со среброљубието (со борба за пари и имот); а останатиот народ оставен на самиот себе и понатаму ќе се занимава, едните (номиналните христијани) со  задоволување на своите страсти, а другите (неправилно духовно раководените) со озборување, со лажење, со судење и со осудување – на првите, на вторите и меѓусебно...

Ваквата лоша духовна состојба е сведоштво дека локалните епископални Цркви ги водат епископи кои уште не се очистиле од своите страсти, и нивната внатрешна подложност на страстите, особено на страста на етнофилетизмот и на виското мислење за самите себеси, се рефлектира како внатрешна меѓуцрковна борба за власт и сила што разединува. Секако, не е препорачливо за нив и понатаму да го откриваат, а со тоа и да го потхрануваат наместо да го лечат, својот алармантент внатрешен конфликт и расцеп на личноста создавајќи и одржувајќи неединство или раздор помеѓу луѓето и помеѓу народите, како и помеѓу помесните Цркви.

Треба да го знаеме и ова: основниот проблем што се поставува пред духовните чеда, пред следбениците, во периодот на духовното будење и на очистување на срцето од страстите, не е во тоа дали духовниот отец или лидер некаде греши, туку е во тоа дали духовните чеда го слушаат, го следат и му веруваат нему, откако веќе го провериле и слободно го избрале за духовен лидер. Во тој случај нема опасност од погрешно водство затоа што, како што веќе рековме, односот духовен лидер – духовен следбеник е Света Тајна на взаемно проникнување и растење во Христос, а таквиот однос е под директен надзор и промисла Божја. Ако Преданието на духовниот живот во Православната Црква зависеше само од светоста на духовните лидери – Апокалипсата ќе беше историски мината. Ако духовниот лидер е свет, тоа е многу добро; но подвигот на следбеникот е секогаш личен.

Еве што велат опитните за односот духовен лидер – духовен следбеник: „Дури и ако заповедта на Старецот е погрешна, Бог поради послушанието ќе ја претвори во духовна полза. Ако некој е послушен, па дури и заповедта да е лоша, сè ќе излезе на добро само заради послушанието. Нема никакво значење кој е Старецот што ја издава заповедта. Каква полза имаше Јуда од тоа што Старец му беше Самиот Христос? Што му вредеше на Адам што беше во рајот и што на некој начин Старец му беше Самиот Бог? Ништо“ (Старец Јосиф Спилеот).4

„Сè зависи од нашиот однос со Бог. Ако имаме доверба во Неговата Промисла, ќе најдеме сила да го следиме словото на нашиот духовен отец. Логиката што му е својствена на секојдневниот живот и на нашите размислувања не се доволни. Наспроти тоа, она што ни се чини совршено во нашата логика, многупати не е ништо друго, туку отсјај на нашата огревовена волја, така што Бог нема да е со нас“.5

„Нема големо значење ако некое слово на духовниот отец е против нас или ако некој совет ни се чини неразумен според општата логика. Ако сме подготвени да го следиме словото, советите, ако имаме доверба во него, тогаш Бог ќе ги нареди работите така што крајот да биде позитивен. Тајната на послушанието е една од посериозните стварности на патот кон спасението!“. 6

Но, дури и да речеме со сигурност дека некои од лидерите на Црквата се виновни за бледото сведочење на Господ Христос или за соблазните среде народот, сепак не смееме и не е нормално, на пример, заради неспособноста на некое свештено лице ние да отпаднеме од Бог. Лидерите на црковната организација се менливи, но Црквата останува вечно место на спасението и вратите на адот нема да ја надвладеат. Кратковиди се самооправдувањата од типот: види го ова свештено лице што прави, а јас ќе одам во црква!? Ако мислиме дека што било друго освен самите нас е пречка во нашиот однос со Бог, тогаш ние го напуштаме личниот однос со Него и личниот пат до Него. Ако на тој начин размислуваме и постапуваме, ние не живееме како личности.

Лидерството во Православната Црква е во слава Божја, а не за своја слава и интерес. Тоа е антиномично лидерство – водиш, не со тоа што другите ти служат, туку со тоа што на другите им служиш, со пример. Тоа е лидерство на лично и моќно сведоштво на Христос, кое никого не остава рамнодушен. Тоа лидерство е кое не зависи само од лидерот туку и од неговите следбеници, од нивната посветеност; тоа има соборна, црковна димензија. Односот лидер – следбеник не е еднаш за секогаш воспоставен и непроменлив, идолопоклонички однос, тоа е однос кој треба да подигне нови лидери. Неговата цел е есхатолошка, Царството Божјо. Секое друго вистинско лидерство произлегува и се заснова на ова, односно на Христовото лидерство.

Значи, ни требаат Пастири кои ќе го возобноват православниот духовен живот и ќе го разгорат огнот на верата, кои во пракса и со личен пример ќе го актуелизираат Светото Предание, кои ќе се грижат за единството и првенството по чест меѓу Црквите, кои ќе го сочуваат достоинството (еклисијалната полнота) на локалната епископална Црква, како и пастирскиот авторитет и кредибилитет на Помесната Црква. Со еден збор, потребни ни се свети луѓе. Појавата на такви епископи-лидери сигурно ќе ги збогати комуникацијата и дијалогот на Црквата и  со другите Христијански цркви како и со монотеистичките религиозни заедници со цел да се воспостави колку што може повеќе Божјата порака за мир, толеранција и соживот меѓу луѓето, во светот кој постојано страда од разновидни конфликти.

Никој кој сè уште, заради решавање на своите внатрешни проблеми, е затворен во себе, не може да се отвори кон другиот и да му пружи рака на помош.

-----------------

1 Види, Митрополит Струмички Наум, „Соочување со апсурдот“, Велјуса. 2007, с. 23 – 25

2 Види, Митрополит Струмички Наум, „Слово од Водоча“, Водоча. 2002, с. 159 – 161

3 Јосиф Исихаста, Старац, „Изложење монашког опита“, Образ светачки, Београд. 2000,

  с. 295 – 296.

4 Јефрем Катунакијски, Старац, „Ученик Крста – подвижник послушања“, Образ светачки, 

  Београд. 2002, с. 69.

5 Софрониј, Старец, „За духот и животот“, Слово од Водоча, Струмица. 1999, с. 65 – 66.

6 Исто, с. 64.

International Conference in Sofia ( 13.11.2009 )

 The Role and Functions of the Religious Guide

Metropolitan of Strumica Naum

The position of leadership in the Church originates, externally, from the hierarchical establishment and from the priesthood’s authority, and internally, which is a more important condition, from the spiritual maturity and the preparation of the priestly rank holder. We will try to explain this the simplest we can. However, beware, all we will read in the following lines that will seem to us like a metaphor is not that. It is only theantropic, Christian ontology.

There are three stages of spiritual development: purification of the heart from passions, illumination of the mind, and deification of man’s person—both man’s soul and body. The highest is the stage of deification. The stages of spiritual development are determined most easily by the quality of personal prayer: one who has only oral prayer or prayer of the intellect is at the stage of purification, one who has ascetical mind-and-heart prayer is at the stage of illumination, and one who has unceasing or graceful mind-and-heart prayer is at the stage of deification.

There are likewise three priestly degrees or ranks, those of a deacon, presbyter, and Episcope. The highest among them is the episcopal rank or degree. According to the holy Tradition of the Church, the three stages of spiritual development correspond to a respective priestly rank: correspondent to the stage of purification is the deacon’s rank, correspondent to the stage of illumination is the priest’s rank, and to the stage of deification the Episcope’s rank.

It would be right and ideal if each bearer of any of the priestly ranks also had inner spiritual coverage for them—that is, when one’s priestly rank were adequate to the respective stage of spiritual development. This is how things are set in theory. In praxis, though, in the life of the Church, it quite rarely happens the bearer of a given priestly rank to have also the inner spiritual coverage for the rank he represents. The further the advancement towards the higher priestly ranks in the Church, the greater the deviation from the ideal: for instance, we may find a deacon who so-so walks on the road of purification of the heart from passions, an illumined presbyter is already a true rarity, and a deified Episcope is a real miracle. Things are a little better, at least for the first two priestly ranks (deacon, presbyter), among the monastics. The previous applies in particular to the monastic communities on Mount Athos (Holy Mountain).

 By his place and position, the Episcope is the supreme leader in the Church. However, due to the deviation from the abovementioned rule and patristic Tradition—that is, due to the lack of inner spiritual coverage in the bearers of this high clerical rank, at present in the Orthodox Church there exists crisis of efficient institutional leadership. This crisis in the leadership, along with other spheres of church life, manifests itself mainly as errors (on any plane) in the activity of the Church’s high clergy on the one hand, and on the other hand as the people’s distrust of the clergy in general as well as of the Church taken as an institution. For example, how can one trust the preaching about freedom, love, equality, unity, and union among people and nations, of Orthodox Churches that do not recognize each other; or how can one trust the preaching about abstinence, forgiveness, prayer, mercy, helping the ones in need etc. of clerics who live not as they preach? The problem is not much in that whether things are seen and known as in that people feel these things spiritually.

At the beginning we said that the position of formal leadership in the Church stems from the hierarchical establishment of the clergy and that the highest among the clerical ranks is the episcopal rank or degree. We ought to provide a brief theological explanation, and it follows.

Thus, where the faithful gather at one place around their Episcope to actualize the eucharistic (liturgical) assembly, there the Body of Christ is actualized as well in its entire fullness, i.e. there the mystery of the Divine Dispensation is headed and the Kingdom of God is wholly actualized. At that place and in that manner the Mystery of the Church comes to happen.

“The gathering of the people of God at one place is necessary for the existence of the Church, yet the centre of this assembly can only be the person of Christ. The Episcope, for his part, who presides over this assembly, is the icon of the eschatological (eternal and single High Priest) Christ. Since Christ is Head of the Body, the Church, and since this Head is in permanent relationship with and direction towards God the Father, therefore the Episcope, too, as the icon of Christ is president at the Holy Eucharist, which is offered up towards God, i.e. towards His throne. Hence, the Episcope accomplishes gracefully, sacramentally this headship over the Church in the way Christ does it; he is the icon of Christ and is in the place and in the image of Christ.

Therefore, there is not and cannot exist any authority over the Episcope, because he is the icon of Christ and Head of the Church gathered around him at the Holy Eucharist. Just as there is no authority over the Godman Christ, thus there is no authority over the Episcope either, who is the icon of Christ. The Episcope as Head of his episcopate or diocese is the sole bearer of real autocephaly i.e. leadership, and this in the aspect of his sacramental activity and in the aspect of his pastoral activity and administrative work alike, with no obligation for him even to ask for anyone’s opinion. Accordingly, he is Head of the Church and there is no other head above him that will decide, instruct, and supervise instead of him. This in short is what the concept leadership signifies sacramentally, as well as pastorally and administratively in the Church.

The Episcope, as a shepherd, is free to organize the life of his diocese, in conformity with the dogmas, canons, and the constitution of the Orthodox Church, giving account of this only before God. No one interferes, nor can anyone, in his pastoral work: neither a Local Council of Episcopes (Holy Synod) nor an Ecumenical Council. Let us note here that the first in honor Episcope (Archbishop, Patriarch), too, is entitled to the same rights as any other Episcope; these are rights which are at his disposal only in his diocese. In case he wanted to visit a certain other diocese and engage in certain activity in it, he only could do this with the permission and blessing of the Episcope of the given diocese, and vice versa.

The Council of Episcopes, as a body, an institution, may and ought to appear, act, and impose itself only in a case when a certain decision or activity by the Episcope of the local Church is contrary to the dogmas, canons, and constitution of the Local Church and it also negatively affects the life of the other local Churches”.1

Despite the thus, theologically and canonically, firmly established position of the Episcope in the Church, we cannot yet speak about his essential leadership. Why do we, when speaking about the position of the Episcope in the Church, use the term formal leadership? Because the authority of a leader that stems merely from the significance of the institution represented is one thing, while the authority of a leader that stems from the inner spiritual coverage of the rank with which he represents that institution is yet another thing. A true leader is the one we want to follow, not the one we have to follow. Hence, we may conclude: the acquisition of the highest position in the Church as such does not also provide the authority of leadership, nor does the lack of a priestly rank and position of authority in the Church as such imply inability of leadership with authority. On the contrary, in the history of the Church, when the two have not coincided, the charismatic leadership has always had greater authority than the institutional leadership.

All the saints of the Church, men and women—martyrs, venerables, and fools-for-Christ, who have not had any priestly rank, are evidence to what we claim; and this most often in their earthly life already. And the greatest evangelical evidence is the Lord Himself, the Godman Jesus Christ, Who, regarding the Old Testament priesthood and Church, had no position of authority and no formal priestly rank whatsoever: “Look, the world has gone after Him!” (John 12:19).

Why is that so, we can explain the easiest through the mystery of the priesthood of the woman, which at the same time is the mystery of the royal or inner priesthood, too, to which, through Baptism, we all are called. 

Let us recap briefly: the priest, by his position (office), represents and heads the Church. The priest is the one who, standing in front of the Church and on behalf of the Church offers the gifts of the Church before the throne of God, before God. He is the one through whom the mystery of the catholic mode of existence is performed: let us entrust ourselves, one another, and our whole life to Christ our God, and in Him, to God the Father. And God, for His part, grants us His divine life. In the “historical period of the Icon” (in this world and age), he is the one who appears in Christ's place and image, performing His work until the day of the Apocalypse. Because, the Godman Christ sacrificed Himself once and for all for the life of the world, and yet, through the Holy Spirit, the Lord, He stayed in the Church, which is Christ extended throughout all the ages. A priest, first of all, is the Episcope. This is the sacramental and institutional dimension of the priesthood. In conformity with the Tradition of the Orthodox Church, the woman does not participate in this dimension of the Holy Mystery of Priesthood. However, this dimension will not exist in the Heavenly Kingdom: there is no need of the Icon where Truth is present.

“The priest truly heads the Church, and not merely by position, only if he has previously embraced it and takes care of it in his heart. The purified heart alone can hold within it everyone, including one’s enemies. Only in it can be performed the great mystery of catholic life, of interpenetration. Only in such a heart can pour forth the prayer for the whole world, fulfilled in that ineffable: “Abba, Father!” Only at the altar of the purified heart can the mind invisibly perform sacred actions for the life (salvation) of the world. This is the ascetical-hesychastic and inner dimension of the Mystery of Priesthood. Without this dimension the personal-soteriological character of Priesthood as a Holy Mystery is lost. Of this dimension of priesthood, no one can deprive the woman, either in this or in the age to come. It is a condition for entry in the Truth, in the Heavenly Kingdom, and it is God's gift to every human. This ascetical-hesychastic or inner dimension of the Holy Mystery of Priesthood—in fact genuine repentance—is also a condition for the existence of the Holy Eucharist and of the world, too. According to the Tradition of the Church, the repentance of three people is sufficient for the existence of the Eucharist, and by this of the world as well. These three may well be only women”.2

Hence, it is inner priesthood that has the power to attract and lasts forever. Unless the Episcope has that, he has nothing. Even if the least of people has that, he/she has everything. Inner or royal priesthood is the force that attracts both people and angels, them who do good and them who do evil alike; and no one can be indifferent to it: for we have been made a spectacle to the world, both to angels and to men (1 Cor. 4:9). It is force that attracts without violation of our freedom at that. Normally, it is easy to be attracted by someone who constantly guards and protects you in his heart and in his mind, someone who has made the content of your life content of his life. And it is normal that you will attract, as adversaries, them who are bothered by your godly work. Inner priesthood is power; it is not futile moralizing that interests not a single person.   

Briefly, the shepherds or church leaders should spiritually guide in the process of purification, illumination, and perfection, the people of God who participate in the Holy Mysteries of the Church. The spiritual father, or shepherd, or leader, must first purify his own heart from the sinful passions, acquire the gift of the mind-and-heart prayer i.e. the gift of inner priesthood, and reach at least to illumination of the mind so that he can lead on the road to purification of the heart and illumination of the mind those followers he will attract toward the Godman Christ and His Church. Them, in whom he will manage to turn their faith into experience and knowledge, he will never lose again.

Here is how one of the greatest hesychasts and spiritual leaders of the twentieth century, the Athonite Elder Joseph the Spilaioti, describes this: “God [Himself] enlightens a like-minded practiced elder, an experienced guide able to save souls—or, rather, God Himself dwells in him and speaks through him—to providentially meet with him [with the spiritual child]. And as they talk: behold the return [manifestation] of divine grace [in the heart of the spiritual child]. The elder speaks, and his words penetrate like lightning to the depth of his heart, and divine light encompasses his soul, and the demons flee far away from the elder who has become unbearable to them. For at that moment, the holy elder is all divine fire, his words are filled with divine illumination, his advice is keen, with great wisdom and understanding and full of holy thoughts, for it is accompanied by divine grace. And as soon as that advice enters his [spiritual child’s, disciple’s] heart, his nous [mind] is moved to amazement and wonder, for the elder supernaturally teaches him everything necessary to lift the huge burden of the demons’ evil.”3

The heart of the true spiritual father i.e. leader is sufficiently purified from the passions and therefore gracefully opened, and his mind abides with mourning and prayer in the thus opened heart. This is work and feat in which man’s whole being participates, both the soul—with mind and reason—and the body. Here, in the heart as man’s spiritual centre, comes to happen the mystery of transformation. The grace of Holy Baptism, which springs from the purified heart, transforms the mind, the word, and the person of the spiritual leader. His mind becomes illumined, his word with power, and his presence is a witness to Christ that attracts powerfully and gently. The spiritual leader is a man whose presence is with manifestation of power not towards people but towards the fallen angels. He knows the road to spiritual growth and can lead on it everyone who wants to grow spiritually. The word of the spiritual leader reaches the depth of the spiritual follower’s heart and transforms it from within: brings the light of faith, brings love and strength for the struggle, instills hope in the spiritual warfare and life. Spiritually gives birth and builds up, through the mutual personal relationship, the new, in Christ, man. The relationship spiritual leader—spiritual follower is a Holy Mystery of mutual interpenetration and growing in Christ.

Thus, if we do not bring into line our personal state and the ecclesiastical state of affairs with the Holy Fathers’ teaching, we can neither expect any better results in our pastoral i.e. leader’s work. Instead of being the axis around which people and nations will unite, the Episcopes of the Orthodox Church will continue occupying themselves mainly with vainglory (with struggle for power and human glory, with politics and with ethnophyletism or fake patriotism); instead of being the source of consolation and healing, the presbyters will continue occupying themselves mainly with avarice (with the struggle for money and possessions); and the rest of the people, left to themselves, will continue occupying themselves—some (the nominal Christians) with satisfaction of their passions, and others (spiritually not properly guided ones) with slander, lying, judging, and condemnation (of the Episcopes, presbyters, and each other)…

Such a bad spiritual state of affairs is a testimony that the Local episcopal Churches are led by Episcopes who have not yet been purified from their passions, and their inner susceptibility to passions, particularly to the passion of ethnophyletism and of high self-esteem, reflects itself as an internal inter-ecclesiastical struggle for power and force that disunites. Certainly, to continue revealing this is not recommendable for them, and by this to nurture as well rather than heal their alarming inner conflict and split personality, creating and maintaining disunity or discord among people and among nations, as well as among the Local Churches.

We should also know this: The basic problem that the spiritual child, the follower, faces during the period of spiritual awakening and of purification of the heart from passions is not about whether the spiritual father or leader makes certain mistakes, but whether his spiritual children listen to, follow and trust him, once they have checked him and freely chosen him for their spiritual leader. In that case there is no danger of erroneous guidance since, as we have already said, the relationship spiritual leader—spiritual follower is a Holy Mystery of mutual interpenetration and growing in Christ, and such a relationship is under the direct supervision and providence of God. If the Tradition of spiritual life in the Orthodox Church depended merely on the holiness of spiritual leaders—the apocalypse would have been historically past. If the spiritual leader is holy, that is a very good thing; yet, the struggle of the follower is always personal.

Here is what the experienced ones say about the relationship spiritual leader—spiritual follower: “Even if the elder’s instruction is wrong, God will turn it into spiritual benefit because of [the disciple’s] obedience. If someone is obedient, even if the order is wrong, just because of obedience all will end up well. It makes no difference who is the elder giving the command. What use was it to Judas that his Elder was Christ Himself? What use was it to Adam that he was in paradise and His Elder was in a way God Himself? None” (Elder Joseph the Spilaioti).4

“Everything depends on our relationship with God. If we have confidence in His Providence, we will have the courage to follow the word of our spiritual father. The logic proper to everyday life and to our reason is not enough. God abandons the person who has too much confidence in his own intelligence”.5

“It does not matter if a word goes against what we would wish, or if the advice we are given seems to contradict “good sense”; if we are ready to follow it, if we trust our spiritual father, God will in the end always arrange things in a positive way. The mystery of obedience is one of the most cardinal realities on the path of salvation”.6

Nonetheless, even if we say with certainty that some of the leaders of the Church are to be blamed for the pale witness to Christ the Lord or for the scandals among the people, we still must not fall from God, and it is not normal that we do that, for instance, because of the incapability of a certain cleric. The leaders of the church organization are changeable, yet the Church remains forever the place for salvation and the gates of Hades will not prevail it. Shortsighted are the self-justifications of the kind: look what this cleric is doing, and I should go to church!? If we think that anything else but ourselves is the obstacle in our relationship with God, then we abandon the personal relationship with Him and the personal road to Him. If we think and act in this way, we do not live as persons.

The leadership in the Orthodox Church is to the glory of God, and not to one’s own glory and interest. It is antinomical leadership—you guide, not by having others serve you but by serving them instead, with an example. It is leadership of personal and powerful testimony to Christ, that leaves no one indifferent. It is leadership that does not depend solely on the leader but also on his followers, on their commitment; it has a catholic, church dimension. The relationship leader—follower is not once and for all established and unchangeable, idolatrous relationship, it is rather a relationship that ought to raise new leaders. Its aim is eschatological: the Kingdom of God. Any other true leadership originates from and is based on this i.e. Christ’s leadership. 

Thus, we need Shepherds that will renew Orthodox spiritual life and will fan the flames of faith, who in practice and by personal example will actualize the Holy Tradition, who will take care of the unity and primacy by honor among the Churches, who will preserve the dignity (ecclesial fullness) of the local episcopal Church, and also the pastoral authority and credibility of the local Church. In a word, we need holy people. The existence of such Episcopes-leaders will by all means enrich the communication and the dialogue of the Church with the other Christian churches and also with the monotheistic religious communities, with the aim of establishing as much as possible God’s message of peace, tolerance and coexistence among people, in the world that is continuously afflicted with various conflicts.

No one who is still, because of solving his inner problems, shut in himself, can open himself to the other one and lend him a helping hand.

________________

1 Cf., Mitropolit Strumički Naum, Soočuvanje so apsurdot, Veljusa. 2007, p. 23 – 25

2 Cf., Mitropolit Strumički Naum, Slovo od  Vodoča, Vodoča. 2002, p. 159 – 161

3 The Letters of Elder Joseph the Hesychast, Monastic Wisdom, St. Anthony's Greek Orthodox Monastery, 1998, p. 363 – 364.

4 Jefrem Katunakijski, Starac, Učenik Krsta – podvižnik poslušanja, Obraz svetački, Beograd. 2002, p. 69.

5 Archimandrite Sophrony (Sakharov), Words of Life, Stavropegic Monastery of St. John the Baptist, Essex. 1998, p. 44.

6 Cf., p. 44.

Посети: {moshits}