Постои еден тип на луѓе кои послушанието кон духовниот отец го сфаќаат како еднаш засекогаш даден и непроменлив закон, или состојба, или однос, и така го живеат; во смисла дека тој доживотно духовно раководи со нив, а тие се во некакво доживотно послушание. Така сфатениот однос најчесто се сретнува и во далекуисточните философско-религиозни системи, под видот на еднаш засекогаш воспоставените идолопоклонички односи: гуру (учител) – ученик, однос без никакви понатамошни личносни перспективи. Таквите луѓе или немаат доволен интелектуален капацитет да сфатат, или не знаат, или идејата за така сфатеното послушание им се вклопува (најчесто несвесно) во психопатолошките механизми на самооправдувањето и, од тука па натаму, задоволни од божемната протекција на духовникот, не ни сакаат да размислуваат или да се потрудат за нешто посуштинско и повозвишено. Заради тоа, на сите нив најчесто им се случува послушанието да го сведат на формално, надворешно, и никогаш да не успеат внатрешно и вистински да се пронајдат и надминат преку него.

Заедничка карактеристика на сите нив е и тоа што вообичаено се наоѓаат под духовно раководство на неподготвен духовен отец; кој е без знаење произлезено од опит; кој и самиот не знае да им каже како е правилно. Ако, пак, се случи некои од нив и да ја слушнат вистината за послушанието од опитен духовен отец, а и покрај тоа свесно продолжат да се противат на светоотечкото предание, за таквите не знам што да кажам. Господ нека им е на помош. И нам. Народната мудрост, за таквите, рекла: На човек можеш со сила да му земеш, ама со сила да му дадеш – не можеш.

Оние кои послушанието го сфаќаат како еднаш засекогаш даден идолопоклонички однос, самите себеси се прават неспособни за покајание, самите се одрекуваат од перспективите на духовниот развој. Едноставно, стануваат духовни инвалиди. Затоа што, вистината е благодат, а лагата или прелеста се отпаѓање од благодатта. Едното е светлина, а другото е темнина. Особено тоа важи за оние кои таквото сфаќање за послушанието го користат како самооправдување на своето духовно стагнирање, а сè заради несакање да вложат доволно волја и усилби во подвигот на покајанието, преумувањето. Таквите, свесно или несвесно, ги води духот на конформизмот и на компромисот со овој свет. Еден од најсуптилните духови на Антихристот.

Значи, некои од незнаење, некои од недоволен интелектуален капацитет, некои од самооправдување, а сите – најчесто – под духовно раководство на неподготвен духовен отец, се случува да имаат погрешен пристап кон тајната на послушанието. Православната Црква, како здрава средина, не може да поддржува и да негува некаква патологија. Таа е таква Божествена заедница која во себе не трпи долго лажен живот и прелест, и затоа по некое време сите неправилности во неа самите се покажуваат и – или отпаѓаат од неа, или стануваат видливи за заедницата и пример како не треба, или се исправаат, и сè си доаѓа на свое место. Секако, едно е состојбите сами да си дојдат на свое место како што е допуштено од Бог, а друго е свесно да ги исправиме како што е благословено од Бог. Првото е губење на многу време; не дај, Боже, и на души.

Друг тип на луѓе се оние кои сосема го отфрлаат послушанието кон духовниот отец, односно духовното раководство, како непотребно. Или од неверие, или бидејќи (свесно или несвесно) се исплашени од погрешно претставената идеја од страна на првоопишаниот тип на послушници – што е исто со незнаењето, или од гордост, или од недоволен интелектуален капацитет. Може да се рече дури и дека кај сите нив има од сè по малце. Повеќето од претставениот втор тип на луѓе не се целна група на ова пишување.

Пишувам за оние кои не знаат, за оние на кои никој до сега не им кажал како правилно да се сфати послушанието кон духовниот отец, како и да ги потсетам оние што веќе чуле, а не исполниле. На сите нив, во неколку точки – на кратко, ќе се обидам да им го предочам она што е главно, а опитот ќе ги научи на сѐ друго.

Прво, Синот Божји со личен пример ни го покажа и го востанови подвигот на апсолутното послушание: Сам се смири, откако стана послушен дури до самата смрт, и тоа смрт на крст (Филип. 2, 8). Секако, апсолутното послушание не го исполни ниту заради Себе, ниту заради Отецот, туку заради нас и нашето исцеление или спасение; што е едно и исто. Богочовекот Христос ни го покажа патот и ни даде сила, во Светиот Дух, да го поминеме.

Второ, послушанието е верба и доверба во Бог, а не во човек. Ова е клучен момент во подвигот на послушанието, кој не смее да се превиди! Со апсолутното послушание кон духовниот отец, духовното чедо всушност на дело ги покажува и својата вера и доверба во Божјата љубов и промисла за негово спасение. „Кој ве слуша вас, Мене Ме слуша; и кој се откажува од вас, од Мене се откажува; а кој се откажува од Мене, се откажува од Оној Којшто Ме пратил“ (Лука 10, 16). Значи, послушанието, односно духовното раководство не треба да се сфати идолопоклонички, како доживотна потчинетост на човек: вие сте скапо платени, не станувајте робови на луѓе (1. Кор. 7, 23).

Трето, духовниот отец може да биде или инструмент, или личен патеводител, или верен сведок на Божјата волја, во зависност од тоа на кој степен од духовниот развој се наоѓа. Што и да е, неопходен е во подвигот на послушанието.

Четврто, духовно раководениот доброволно и своеволно влегува во послушание.

Петто, апсолутното (слепо, совршено, целосрдечно) послушание кон духовниот раководител, според светите Отци, е единствениот лек за болеста на нашиот ум, гордоста. Апсолутното послушание е апсолутен прекин на хранењето на страста на нашиот ум – гордоста (суетата, високото мислење за самите себе, прелеста), од која сме сите болни. Единствено преку послушанието нашиот ум влегува во процес на исцеление од својата страст и болест. Престанува хранењето на страста славољубие и започнува нејзиното преобразување. Најнапред започнува очистувањето и исцелувањето на енергијата на неговиот ум, а преку енергијата се чисти и исцелува суштината на умот, која се наоѓа во срцето.

Шесто, исто така треба да се трудиме да им бидеме послушни и на сите ближни, доколку е тоа во согласност со, и во рамките на, послушанието кон духовниот отец. Во секојдневниот живот тоа значи и дека треба секогаш да гледаме попрво да ја исполнуваме волјата и желбата на другиот отколку својата сопствена. Тоа е подвиг на заземање на последното место, што се спомнува во Евангелието, за кое човек треба буквално да се граби, а не со сите сили да го избегнува, додека Бог преку Своите дарови Сам не го повика на повисоко место.

Седмо, во послушание спаѓа и истрајното трпение со целосрдечна благодарност кон Бог за сите искушенија и неволји што нè снаоѓаат. Сомнителен е нашиот однос, нашата благодарност кон Бог во времето кога ни се случуваат само добри работи. Нашиот вистински синовски однос со Бог треба секогаш да се темели на благодарност, на искрено благодарење во секоја ситуација, без оглед на тоа дали нѐ снаоѓа добро или зло. Наше е само да ја исполниме Божјата волја, независно од тоа дали, и покрај нашиот вложен труд, таа за нас ќе значи успех или неуспех, здравје или болест, живот или смрт.

Осмо, борбата против духовите на апсолутната гордост, против духовите на злото од поднебесјето поврзани со оваа наша страст, се одвива со апсолутно смирение т.е. со апсолутно послушание.

Деветто, апсолутното послушание е идеал и предание од светите Отци кон кој треба да се стремиме, секој според својата желба и моментални сили. Тоа не е мислење на овој или на оној духовник, кое заради нашата мала вера и љубов кон Бог и раслабеност во подвигот, самооправдувајќи се, можеме да си дозволиме да го релативизираме или, не дај Боже, негираме.

Десетто, апсолутното послушание е на сила сè до добивањето на дарот на молитвата во срцето, но не и после тоа. Потоа, природно, односот со духовниот отец стекнува друг квалитет, станува како однос помеѓу духовни браќа, па дури и ако духовниот отец е на третиот степен – обожение. Како однос помеѓу оние кои веќе имаат еден ум, Христов ум.

Значи, да запамтиме: прво, послушанието не е еднаш засекогаш даден идолопоклонички однос кој ги негира или изобличува ликот и подобието Божјо во човекот; и второ, смислата на привременото духовно раководење во православниот духовен живот, остварено во личносниот однос духовен отец – духовно чедо, се состои во динамично растење во мерката на растот Христов (види Ефес. 4, 13) и достигнување на нов квалитет на личносни односи, според икона и подобие на Бог – Света Троица. Послушанието е лично прифаќање и сведочење во сила на воплотувањето на Синот Божји, а непослушанието е лично одрекување од спасителните последици на воплотувањето на Синот Божји; одрекување на воплотувањето од Светиот Дух и Дева Марија.

Митрополит Струмички Наум