Игумен Никола (Трајковски)
Света Русија
(записи од Македонија)
Света Русија (записи од Македонија) е исклучително значаен и обемен научно истражувачки труд во авторство на игумен Никола (Трајковски), кој неодамна е објавен како издание на книгоиздателството Темплум.
Оваа книга, според методологијата на научниот пристап и според полето на истаржување, може да се вброи во оние ретки трудови во кои едновремено се отвораат многу прашања важни не само за црковната историја во Македонија, но и се поставуваат поинакви перспективи во однос на анализата, толкувањето и превреднувањето на правците во кои се развива духовниот живот на овие простори. Пред нас е авторски подвиг кој ни открива нови, поинакви можности на „читање“ на историските факти.
Игуменот Никола (Трајковски) смело зачекорува во предизвикот на интердисциплинарното контекстуализирање на теолошкиот и историскиот дискурс, па на тој начин Света Русија, станува привлечна не само за специјалистичките интереси.
Самиот автор уште во воведот нè упатува дека во овој труд се предложува една тема, мошне значајна за поновата историја на Црквата во Македонија. Станува збор за историски преглед на животот и на дејствувањето на руското духовништво во Македонија во текот на ХХ век, како и за извесни согледувања во врска со придонесот на руското свештенство и монаштво за црковниот живот на овие простори. Сето ова е прецизно научно, но и со стилски особености кои имаат и книжевна вредност, проследено низ три обемни поглавја во кои дополнително се фрагментира и елаборира разработката на темите уште во шест подпоглавја.
„За оваа тема досега е пишувано малку, но од друга страна, допрва се создаваат услови правилно да се согледаат историските процеси на црковниот живот во Македонија во ХХ век, од една еклисиолошко-историска перспектива. Богатиот корпус од теми во тој поглед се мошне значајни и заради разбирањето на актуелната состојба во која последниве децении опстојува Охридската архиепископија, возобновена во лицето Македонската православна црква. Такви се прашањата за црковните јурисдикции во Македонија во текот на ХХ век, богословите и богословските идеи во истиот период, новомачениците и исповедниците на православната вера, свештенството и парохискиот живот, монаштвото во македонските манастири и други теми, за кои многу малку или воопшто досега и не е пишувано. Во сите аспекти на тој црковен живот улогата на руското духовништво во Македонија е особено важна. Ќе видиме дека историските околности создаваат една специфична и плодоносна средба на две православни култури, на руската и македонската, различни по развој и динамика но исти по вера и по дух, кои и припаѓаат на Едната и Соборна Христова Црква.“, бележи авторот.
Извонредната духовна мисија на руските мигранти и монаси во Република Македонија беше една од неистражените теми во македонската историографија, во историјата на македонското православие, а во тие рамки и на историјата на монаштвото во Македонија како едно од најстарите и најдолготрајни начини на остојување и одржување на континуитетот на црковното живеење. Во својот предговор за книгата професорката Виолета Ачкоска забележува:
„Низ страниците на трудот на игуменот Никола уште еднаш ги проживуваме животните искушенија и делата на руското духовништво кое остави траен белег на македонската почва и се вгради во целокупната историја на Македонската православна црква. Во тие рамки, посебно место заземаат оние учени богослови кои обавуваа професорска дејност во битолската Богословија „Свети Јован Богослов“: архимандрит Кипријан (Керн), протоерејите Јован Иванович Сокаљ и Алексеј Моргуљ, јеромонасите Јован (Максимович), Николај (Карпов), Инокентиј (Анисимов), како и неколкумина руски мирјани (Сергеј Наумов, Владимир Тимофеев, Николај Шуба, Виктор Квачадзе)... Токму во оваа Богословија своето образование го оформиле повеќе македонски епископи и свештеници кои беа носители на црковниот живот во Македонија по Втората светска војна.
Во тивката молитва, со Божјата милост сплотени во христијанска љубов и бденија се овековечени и руските монаси и монахињи кои во одделни периоди биле единствените чувари на манастирите, грижливо внимавајќи на нашето културно наследство. На тој начин, одржувајќи ја традицијата, тие оставиле неизбришлив духовен белег во богатата историја на бројни македонските манастири. Тие заедно со македонските верници и отци - богослужители ги преживуваа тешките времиња на комунистичкиот атеизам, на информбировските чистки, на репресијата и повременото замирање на животот во многу манастири.“
Книгата на игумен Никола (Трајковски), Света Русија (записи од Македонија), со својата аналитичност, но и едновремена духовна емпатија во која човечките димензии заземаат важно место, е вонреден труд кој ќе остави важна и неодминлива трага во македонската историска и теолошка мисла.
