„Љубовта е такво расположение на душата, според кое душата ништо друго не претпочита пред познавањето на Бога. Но, во состојба на ваква љубов невозможно е да биде некој кој што е пристрасен кон нешто земно“- вели свети Максим Исповедник. /1
Тогаш, и само тогаш, душата која има способност да доживува е во состојба на екстаза, на излезеност од своите природни граници на животниот инстинкт. Се надминува самата себе. Не се раководи од рационалното начело на овој свет, туку се раѓа од бестрастието, чиј предок е надежта во Бога, која пак е заснована на трпеливоста и великодушноста кои превосходат на воздржанието кое се стекнува од стравот Божји.
Ваквата љубов не е од вчера. Таа своите корени ги води уште од самото постоење на човештвото. Изразена во хеленистичката философија како ерос. Според Платоновото учење љубовта е претставена под терминот ерос. Вака сфатена, според Платоновото убедување, љубовта има правопропорционално-растечки карактер, односто усовршување во љубовта и на тој начин постепено издигнување кон совршенството.
Во процесот на еволуција, низ времето, неминовно ќе стасаме до рано христијанската ера и ќе запреме пред химната за љубовта (1 Кор. 13, 1-8) на светиот апостол Павле. Таму за прв пат во христијанската историја е прикажано христијанизирање на еросот во ликот на агапе- љубов која е сфатена како прелевање (excessus) излегување од своите можности и надминување на самиот себе.
Иако и Платоновиот ерос и христијанското агапе за основа ја имаат љубовта, тие на едени или на друг начин се разликуваат во однос на степенот на доживувањето на љубовта. И покрај обидот на светиот апостол Павле да го хеленизира агапето, односно да му даде литургиско-аскетска смисла на еросот и воедно да ја прикаже на јасен начин љубовта низ христијанско-светоотечки светоглед, сепак јасни се нивните фундаментални белези.
-Еросот од хеленистичката философија е својствен по својот карактер „step by step“, т.е. ascensus, скалесто искачување. Како лествица по која се достигнува совршенството.
-Агапето пак е во тесна врска со мистичното, христолошкото доживување. Претставува љубов која што е општочовечка, космичка, односно онаа филантропската. Таа љубов воедно претставува трансцедентален пат до познавањето на Бога. Самата нејзина одредница се наоѓа во центарот на Бога,па затоа и патот мора да биде трансцедентален.
Поимот агапе најкратко може да се изрази како circolo amoroso меѓу човек и Бог, круг кој почнува и завршува во Бога.
400 глави за љубовта, св. Максим Исповедник, издание на Икона, Скопје.
Според „Γέροντος Πορφυρίου Καυσοκαλυβίτου, Βίος καί λόγοι“.
И двата вида на љубов што ги наведовме, и еросот (од антиката,од хеленизмот) и агапето (од (рано)христијанската философија) синтетизирани во поширока смисла на нивното восприемање доведуваат до еден друг вин на љубов- тоа е онаа совршената , која е надвор од границите на овој свет и век (исто како и Бог според христијанското учење), а воедно проникниува од вечното време и застанува на просторот од кој е проникнат денешниот простор, односно вечниот т.е. Небесниот Ерусалим.
Ваквата космополитска љубов (филантропија) високо ценета во аскетското учење на светите Отци и вселенски учители на Цркварта Христова, претставува врвна добродетел на човековата душа и воедно ја издигнува над онтологијата на овој свет и јо напојува од иманентинте Божји зрачења.
Таа е затемелена на цврста основа, преплетена со бестрастието. Колку е поголемо совршенството во бестрастието, толку е поискрена и поцврста љубовта која го издигнува (т.е. еросот) и љубовта која го одржува во непосреднта близина со Бога (т.е. агапето).
Доколку во бестрастието нема страв од Бога, тогаш љубовта, она космополитската преминува во мизантропија. И што останува? Само маската која мами, која е вештачки христијански живот. Тогаш се доведуваме до латинската стварност homo homini lupus est (човек на човек е волк) и ја загазуваме едната од најважните заповеди дадена од Христа : „Возљуби го својот ближен како себеси“ (Мт.22, 39).
БАНКОВСКИ Стефан, авторот е студен на ПБФ „Свети Климент Охридски“ Скопје.
Преминпортал (к.т.)