Предговор
Предложениот труд претставува современ превод на западна музичка нотација од источно невматско музичко писмо, кое во Македонија беше во богослужбена и образовна употреба до 20-те години на XX век.
Литургиските Химни во предложениот краток зборник се дел од богатата ризница на црковната химно – музикографија на Светата Православна Црква.
Истиот, како и првото издание на “Зборникот на Литургиски Псалтикијни Сочиненија”, издаден од манастирот “Успение на Пресвета Богородица” – Трескавец во 2003 год., а за потребите на Хорот за источно-црковно пеење “Митрополит Методиј Кусев” од Прилеп, има за цел да понуди еден начин на произнесување, т.е. на пеење на Светата Литургија, со тоа давајќи придонес кон возобновувањето и развојот на псалтикијната уметност во Македонската Православна Црква, како и систематизација на црковното пеење во сите храмови на Светиклиментовата диецеза. Предложеното издание може да послужи и како учебно помагало во образовните институции на нашата Света Црква – Богословијата и Факултетот. При составувањето на првата редакција на спомнатиот Зборник, како ползувана литература беа наведени псалтиките на Зографскиот манастир Св. Вмч. Георгиј од Света Гора, Псалтикијната Литургија на Манасиј поп Тодоров и Божествената Литургија на Протопсалтот Хрисантос Теодосопулос од Солун. Останатиот дел, како и во првото издание е дополнет по сеќавање од усното псалтикијно предание во Македонија и родниот Прилеп. Во предложената книга се објавени и авторски композиции кои се компонирани во стилот на источно-православната музикографија, а се прилагодени кон потребите и богослужбената пракса на МПЦ.
Литургиските химни претставени во оваа книшка беа предмет на изучување и успешна имплементација во Македонската Православна Богословија “Свети Климент Охридски”, каде учениците и Хорот “Јустинијана Прима” при спомнатата образовна институција, под раководство на составувачот на оваа псалтика, во периодот од 2004/08 година ги изведуваа на секоја Божествена Литургија во многу храмови на нашата Родна Црква.
Потребата да се издаде ваков современ превод се јавува од проста причина, црковното пеење да се приближи до обичниот верник и до македонската музичка јавност, како и од желбата на многу чеда на нашата Света Црква во Татковината и задграничните епархии на МПЦ, Литургијата да ја пеат по источно-црковен напев, што е свет аманет на преродбениците и на плејада македонски црковни псалти, кои зад себе оставија огромно и сеуште во потполност неиспитано музичко црковно наследство. Истовремено се потрудивме црковнословенскиот текст да биде напишан со македонската азбука, заради сите оние кои имаат потешкотии при читањето на истиот.
Овде е редно да споменеме дека секој превод од источни невми на западна нотација, се соочува со извесни потешкотии при преведувачкиот процес, затоа што православното невматско музичко писмо има знаци кои се однесуваат на начинот на произнесување на псалмопеењето, како и украси, кои е прекомплицирано во целост прецизно да се преведат, што е последица на различните толкувања на украсителните знаци кај постојните Школи за црковно пеење во православната Екумена. Нашиот превод ќе претставува и продолжеток на автентичната Македонска Школа за црковно пеење, која успешно се развиваше до јуни 2008 година во Македонската Православна Богословија “Свети Климент Охридски”.
Во источно-црковното пеење посебно место во исполнувањето на црковните химни завзема исонот. Тоа е еден тон кој се слуша во позадина, како пратечки глас на основната мелодија. Истиот со шифра го назначивме во целата книга, напишан над петтолинискиот систем со латински букви кои го означуваат името на тонот кој треба да се пригласува заедно со мелодиската линија. Исонот во црковната музичка уметност се толкува како икона на Светиот Дух, Кој “дава сила” и го исполнува Словото Кое е Господ Иисус Христос, а Он Господ, во црковното пеење го препознаваме во главната мелодиска линија што го носи текстот. Исонот извира т.е. исходи од Всеопфатната Тишина, Кој е Отецот и дава полнота на проповедта на Логосот Божји Господ Иисус Христос, Синот Единороден Кој ни го објави Отецот. Така црковното пеење, за кое многумина грешат кога велат дека е заостанато, монотоно итн., всушност ја содржи тајната на нашето Богопознание на Троичниот Бог – Отец, Син и Дух Свети, како е запазено во сите божествени химни составени во духот на источната (изворната) музичка традиција на Православната Црква. За источното пеење Светиот вселенски учител на Црквата, Великиот Василиј ќе рече: “Пеењето дава убавина на богослуженијата, создава жалост по Бога, зашто пеењето е дело на ангелите, на небесното живеење, духовен темјан. Тоа е премудар изум на Учителот, Кој уредил во исто време да пееме и да се учиме на корисно. Преку него подобро се впечатуваат поуките”. Затоа, чувањето на црковното пеење, односно неговото суштинско, а не површно без никакви резултати и критериуми, возобновување, за нас Македонската Православна Црква ќе значи враќање кон преданието на православната спасителна наука и причислување кон семејството на древните Патријаршии во Константинопол, Александрија, Антиохија, Ерусалим, кон Помесните Свети Цркви во Софија, Букурешт, Кипар, Атина итн., кои го сочувале непроменето уште од апостолското време. Пазењето на ова свето наследство за нас Македонците е уште повеќе важно, зашто токму Македонија е земјата од која произлегоа многу наши славни предшественици, кои оставајќи ни аманет да го чуваме, ги запишаа своите имиња во книгата на животот и всенародното паметење. Целосната имплементација на источното црковно пеење во животот на нашата Црква ќе придонесе за поголема дисциплина и воедначување на секојдневните богослуженија и нивно благолепие, што за жал во нашата Помесна Црква не е случај.
Значајноста и посебноста на ова издание е во тоа што, како приложение на преводот, се доставува и музички диск, кој може да послужи како помагало при изучувањето на свештените литургиски химни. Во истиот направен е избор на литургиски псалмопеења, за кои сметавме дека слушателите ќе имаат најповеќе духовна и едукативна корист и претставува еден начин на пеење на Св. Литургија. Изборот, пак е сведен на божествени химни од сите три Свети Литургии кои денес се служат во Православната Црква, Св. Златоустова, Св. Василиева и Св. Литургија на Претходно осветени дарови. Музички, псалтикијните сочиненија кои се предмет на нашиот избор, претежно припаѓаат на првиот и петтиот глас, кој уште во грчката наука за црковно пеење се нарекува плагален први, со што во еден мал дел се презентира неисцрпното богатство на мелодиски варијации во рамките на еден глас, односно два сродни гласа. Целта на таквиот избор е да ја доближи до слушателот, не само убавината на источно-црковното пеење, туку и множеството начини на интерпретација и музичко изразување, каде се запазени правилата во однос на акцентирањето на текстот, а истовремено да се создаде, поточно, музикографи мелодиска линија која припаѓа на една категорија музички варијации и ги исполнува сите критериуми на компонирање во стилот на источно-црковната музичка уметност. Понатаму, во однос на едукативниот дел од проектот, акцентот на два сродни гласа најзастепени во дискот, ќе придонесе за врежување на мелодиските карактеристики на првиот, односно петтиот глас во меморијата на слушателот, т.е. ќе го направи полесно сфаќањето и восприемањето на духот, етосот на источното црковно пеење, како и начинот по кој тоа треба да се произнесува, што секако спаѓа во едукативната категорија покрај уметничкиот концепт на целиот проект.
Како помагало при изучувањето на црковното пеење го предлагаме и музичкото ЦД “Литургиски Химни” издадено во 2004 год., на кое се снимени избрани композиции, објавени во гореспомнатиот Зборник, но и во предложената псалтика и претставуваат начин на пеење на Св. Литургија при поголеми празнични денови. Второто издание на спомнатото ЦД веќе е во подготовка, а може да се набави преку личен контакт со авторот: георгијпсалтЖѕахоо.цом. На крајот од книгата, во содржината, со ѕвездичка се означени композициите кои се снимени во првото ЦД (2004г.), додека пак со две ѕвездички, се означени композициите од второто, кое се предлага заедно со книгата. Во двата аудио дискови се снимени скоро сите композиции во преведената и предложена псалтика, така што трите изданија сочинуваат една комплетна музичко-литургиска целина, која ќе биде од корист за секој оној кој сака да навлезе подлабоко во псалтикијната уметност на Православната Црква и по зборовите на Св. апостол Павле, “со пеење на духовни химни и псалми” да се “усовршува во верата”.
Повторно, како и првото издание, овој скромен труд се посветува на нашата Родна Црква, олицетворена во сите црковни псалти и членови на Хорот “Митрополит Методиј Кусев” од Прилеп, “Јован Хармосин Охридски” од Скопје, а особено на моите ученици од “Јустинијана Прима” – Хорот при МПБ “Свети Климент Охридски” 2004/08 година.
Со посебен пиетет, ја изразувам својата благодарност на Неговото Високопреосвештенство Митрополитот Преспанско – Пелагониски и администратор Австралиско – Новозеландски Г. Г. + Петар, за неговото разбирање и поддршка не само на ова благоначинание, туку и за неговата поткрепа низ сите години од самиот почеток на мојата дејност во областа на црковното пеење. Неговата јасна определба за благолепието и поредокот на Црквата, како и способноста да го препознава националниот и црковен интерес во делата на својата Богомдарована паства, се цврста основа и гаранција за успех на секое Христоугодно дело започнато во од Бога спасуваната Преспанско – Пелагониска Епархија.
Мојата благодарност, исто така братски ја упатувам на битолскиот протопсалт Александар Гулевски, кој е еден од првите дејци, псалти во Македонија, кои уште пред дваесетина години работеа на создавањето свест и со тоа ставија начало на возобновувањето на древното изворно пеење на Православната Црква во нашата Татковина. Токму денешната застапеност на источното пеење во престолниот град на нашата Митрополија во скоро сите битолски храмови, всушност е плод на неговата долгогодишна постојана и истрајна дејност на ова поле, што секако е години порано пред јас самиот да почнам сериозно да се занимавам со проблематиката на црковнота музика кај нас.
На крајот, како ја предложуваме оваа скромна псалтикијна книшка на музикословејшите псалти и љубители на црковната музика, заедно да повикаме кон Бога, од Кого е се