Депонија за знаењето
Ова е време кога образованието полека станува услужна дејност, а професорите – еден вид интелектуални келнери, кои треба да ја исполнат нарачката на клиентот. Студентите плаќаат (на приватните универзитети плаќаат и огнени суми), па почнуваат да веруваат дека ја плаќаат дипломата како стока, како што се плаќа автомобил при купување. Кој има пари за тој накит што се вика диплома, ќе го купи; кој нема ќе мора да учи. Таа девиза води кон целосно гнило образование – шупливо однатре, сјајно и раскошно однадвор
Како и секој нормален човек, така и јас одвреме-навреме седнувам пред телевизорот. Не знам зошто го правам тоа кога принципиелно се обидувам што помалку да трпам зрачење со најразлични глупости од таа кутија; освен тоа навистина немам време за тоа. Телевизорот е за слободни луѓе, кои не знаат што со својата слобода, па имаат време да бидат робови. Па сепак, ме копка. Ме копка до каде може да се оди со невкусот, кичот, агресивноста. Не велам дека понекогаш нема да слушнам и видам паметно нешто (на пример добар фудбал), ама најчесто гледам глупости. Последното нешто што го видов и веднаш исклучив беше една реклама. Рекламата е за саемот на книгите, значи, за најписмените од писмените во државава - писателите. Рекламата е кратка и има текстуален дел од една граматички неточна реченица: „Саем на книга“. Јасно е дека треба да стои „Саем на книгата“ и дека она „Саем на книга“ би го напишал само некој кому мајчин јазик му е српскиот, во кој таквата реченица би гласела „Сајам књиге“. Некој буквално превел од српски без да размисли дали тоа кај нас функционира. Можел да напише и во множина: „Саем на книги“ и тогаш не би бодел толку очи, затоа што има и „Саем на автомобили“. Но „Саем на книга“, едноставно, кај нас - не оди.
Не е поентата во тоа што некој згрешил во слоганот за најписмените од најписмените во државата. Не е поентата во една обична граматичка грешка: нема да цепиме влакно со секира. Работата е многу, многу посериозна одошто изгледа. Прво, работата добива на тежина ако само за миг го преместите тој што го составил аграматикалниот слоган од една професионална област во друга. Замислете дека е хирург, на пример. Или пилот, не дај боже. Замислете ги еквивалентот на неговата грешка и последиците. Од овој слоган никој нема да умре; ќе настрада само нашето уво, кое полека ќе се навикне да го испушта членот, таму каде што некој проценил дека нема потреба: членот е вишок! Токму за тој тип македонско „мајсторисување“ пишував во минатата колумна!
Но да го оставиме и тоа настрана. Да отвориме малку поширока перспектива и да се запрашаме зошто се случуваат вакви (и не само јазични) грешки во една од „најписмените“ држави во регионот.
Нема потреба да ве убедувам дека Македонија полека ама сигурно (и покрај големиот број неписмени) станува земја во која знаењето станува знак на престиж. Гледам што се случува со студентите: ќе дипломираат кутрите, нема никаде работа, па запишуваат магистерски (постдипломски) студии. Умно. Зошто да седат попусто дома, да гледаат во една точка и полека да излудуваат додека стареат? Резонот е: подобро учен невработен одошто неучен невработен. Сега, со новиот систем на образование, сакал–нејќел со три години ќе добиеш диплома, а со една (или две) дополнение стануваш „мастер“, односно – магистер (по старата номенклатура). Тоа значи дека сега средното училиште стана како основно, факултетската диплома спадна на средношколска квалификација, а магистерската стана обична факултетска диплома. Докторатот е нешто како магистерските едно време. Тоа е светски тренд: девалвација на степените на образование. Не знам што се крие зад таквата (за мене) малоумна глобална политика во образованието. Најверојатно станува збор за желба што порано да се добијат тесно специјализирани кадри од инкубаторот на образованието, такви што потоа ќе бидат послушни запченици во механизмот, кои како идиоти ќе си ја гледаат само својата „специјалистичка“ работа, а нема да ја гледаат целината. Што значи – нема да им додеваат на оние што владеат и се задолжени за целината. Како и да е, знам дека таквата глобална политика во образованието кај нас произведе (во последниве години) многу, многу магистри, па природно – и доктори на науки. Живееме во земја во која магистерските наскоро ќе станат како возачка дозвола: потреба.
Таквиот пристап кон знаењето е всушност моден пристап. Тоа е конфекциско-јувелирен пристап: со знаењето се облекуваме, се китиме, го впишуваме со италикс во „си-вијата“ за барање работа, надворешно го консумираме, а всушност – сé помалку се учи и сé помалку се чита. Тоа го знам од лично искуство, од работа со студентите. Бројот на титули расте, знаењето реално се намалува. Постои, се разбира, реална разлика меѓу знаење и образование. Некој може да покаже дипломи за образование, но тоа не значи дека реално и знае. Доказ за тоа е и онаа реклама од почетокот на текстот. Не се сомневам дека тој што ја составил онаа аграмтикална реченица има диплома. Работата е што таа диплома е без знаење.
Освен тоа, ова е време кога образованието полека станува услужна дејност, а професорите – еден вид интелектуални келнери, кои треба да ја исполнат нарачката на клиентот. Студентите плаќаат (на приватните универзитети плаќаат и огнени суми), па почнуваат да веруваат дека ја плаќаат дипломата како стока, како што се плаќа автомобил при купување. Ретко кој сфаќа дека плаќа за да му бидат создадени што поквалитетни услови за учење. И таа девалвација учествува во создавањето модно-конфекциски, бижутериски пристап кон знаењето. Кој има пари за тој накит што се вика диплома, ќе го купи; кој нема ќе мора да учи. Таа девиза води кон целосно гнило образование – шупливо однатре, сјајно и раскошно однадвор.
И конечно, последното и не помалку сериозно прашање е: што се случува со толку многу „знаење“ (какво-такво, тоа си има покритие со дипломи), кога тоа не е употребено, кога се складира, како премногу стока или како муниција по магацините? Знаењето може еден ден да експлодира (дај Боже!), да стане свесно за самото себе и за својата неправедна неискористеност. Што со таа инфлација од невработени млади луѓе? Искуството покажува дека еден дел од нив, оние похрабрите засекогаш ја напуштаат земјата; тоа е нов бран македонско раселување, печалбарска тема за нова битова драма, за тројката Иљоски -Панов - Крле. Другиот дел останува овде и полека ама сигурно излудува: го претвора своето знаење во интелектуална фрустрација. Нема ништо потешко од тоа да поседуваш знаење што немаш каде да го покажеш, па мораш да се „преквалификуваш“. Еднаш ви пишував за шокираноста на еден дипломат, кој кај нас, на бензинска станица нашол вработен магистер по филолошки науки. „Таква земја на светов нема“, ми рече тогаш. Навистина нема. Прашањето е само: а дали треба да има?
Авторот е универзитетски професор и писател
Автор: Венко Андоновски
Извор: Нова Македонија