(обновено)

Сите ние имаме пријатели или роднини коишто со недоумение гледаат на нашето собирање во храмот. На нивните лица се гледа длабоко неразбирање, а понекогаш и вознемиреност. Понекогаш тоа се преточува во зборовите: „Но, добро, ти забега во верата, нека ти биде. Но, зошто мораш да одиш во храмот и да трошиш толку време и сили за тоа? Еве, јас, на пример, исто така верувам. Но, јас си верувам во душата. Бог е во мене во душата, и мене не ми се потребни никакви надворешни ритуали. Спомни си што неодамна рекол сатиричарот Михаил Задорнов: „Мене не ми се потребни никакви посредници за општење со Бога!“
 
Како на таквите луѓе да им го објасниме нашето однесување? Како и секогаш, има два начина: со напад и со одбрана. Критиката на „животната философија“ од сличен тип не е тешка. На крајот од краиштата, секој има доволно здрава смисла за да разбере дека општество, во кое на комедијантите (по сегашно – „сатиричари“) се гледа како на експерти од областа на богословието и на духовниот живот, е многу болно. Боледува тоа, ако ништо друго, поради недостиг на хумор: тоа веќе не е способно да се смее, гледајќи како комедијантот излегува на проповедничка говорница... Денешното општество го смета за сериозно она со што се забавуваа нашите претци во неделите кога не постеле.
Не е потребен сериозен пристап и убедување во тоа дека кај нашите критичари „Бог е во душата“. Да, навистина, таквата состојба претставува повисок идеал на духовниот живот. Тоа за нас го посакувал уште апостол Павле: „Чеда мои, кои пак со мака ве раѓам, додека не се изобрази во вас Исус Христос“ (Галатјаните 4:19); „да се утврдите преку Неговиот Дух во внатрешниот човек, и преку верата Христос да се всели во срцата ваши“ (Ефесјаните 3:16-17).
Во случај зборовите „Бог е внатре во мене“ да ги кажал преподобниот Серафим Саровски, тие зборови би имале своја тежина, зашто би биле чесно сведоштво за плодот на неговиот подвиг. Ако некој пустиник каже дека успеал да ја стекне постојаната внатрешна молитва, и затоа оддалеченоста на храмот, во кој мошне ретко навраќа, за него веќе и не е битна – од таква уста зборовите исто така би биле оправдани.  
Но, кога слушаме такви зборови од (мало)граѓани ... Тогаш со право треба да нè интересира: како резултат на какви духовни подвизи вие достигнавте таков успех? Бог е во вашата душа? Појаснете, каков бил патот на вашата молитва? Колку често ја читате Господовата молитва? Што? ... „Оче наш“ слабо ја знаете? ... Добро, тогаш барем кажете како го доживувате присуството на Бога во вашата душа? Какви плодови од даровите на Светиот Дух чувствувате во себе? Еве, да ве потсетиме: љубов, радост, мир, долготрпение, благост, милосрдие, вера, кроткост, воздржување“ (Галатјаните 5:22-23). Има ли кај вас такви чувства? Не, не својства на карактерот, туку дарови. Дар – тоа е нешто што порано не сме го имале, но при духовното раѓање влегло во нашиот живот и го возобновило. Не се сеќавате на таквото возобновување?
Можете ли во вашето духовно искуство да разликувате: ова е – „присуство Божјо“, а ова – пројавување на обични човечки квалитети: чувство на красота, хармонија, совест, човечка пријатност? ... Не можете? Значи, вие не сте го забележале оној миг кога Бог, Творецот на Вселената, влегол во вашиот живот и во вашата душа? Зарем е можно тоа да не се забележи? Па, можеби Тој и не влегол во вас?
Така, можеби сте згрешиле – и сте ја поистоветиле верата во Бога со присуството на Самиот Бог? Впрочем, почекајте, а дали воопшто имате вера? Верата не е обично пасивно согласување: „Но, добро, јас се согласувам дека постои Нешто...“ Вера – тоа е стремеж да се покаже вистинито тоа што душата одлучила да го засака... Вера не е нешто што пасивно отстапува пред авторитети или аргументи; верата активно копнее: „Јас сакам да биде така, мене ми е потребно да биде така!“
Верата – тоа е дејство. Тоа е стремеж кон она што веќе се претчувствува, но сè уште не станало очигледно. Стремеж кон она што веќе се допрело до нашиот живот, она што во неа фрлило свој одблесок, но сè уште не влегло во неа целосно... Вера... тоа е посакување на ново искуство. Но, оние коишто велат: „Јас имам своја вера и таа е во мојата душа“ го велат тоа со таков нејасен поглед, што е тешко да се поверува дали тие кога и да е се стремеле кон Бога. 
Не може да се сака, а да не се пројавува својата љубов, да не се прави макар и најмало приближување кон саканиот човек. Така, не може да се верува, ако на никаков начин не се пројавува својата вера преку надворешни дејства. Розата, којашто ја подаруваме на саканата, самата по себе нејзе не и е неопходна. Тој цвет нејзе ì е драг не поради неговата сопствена убавина, туку поради одблесокот кој врз него го пренела љубовта на оној којшто го подарува. Купеното цвеќе и подареното цвеќе на сосема различни начини ја оживуваат собата. Ако некој тврди дека некого го сака, но ако притоа ништо не прави во името на својата љубов: не бара средби, ништо не подарува, не одвојува време за општење, ништо не жртвува – тој, просто, само се фали пред своите веќе вљубени другари: „Ве молам, и јас не сум покусо од вас, и јас си имам своја сакана!“
И така, вие што тврдите дека во вас „Бог е во душата“ – што сте направиле за да ја очистите својата душа за толку прекрасна Посета? Како и со кое име Го повикавте? Како Го задржувате во себе? Што се сменило во вас од таа Средба? Го засакавте ли Оној, Кого што го сретнавте? И што вие правите за таа љубов? Ако овие зборови предизвикуваат кај вас недоумение и молчење – барем не се сметајте себеси за некој што ги надминува оние коишто прават нешто за да пребиваат со Бога! Вие кои вечно стоите, не презирајте ги оние што одат, макар тие притоа и да се спрепнуваат!
Такви прашања може да им се зададат на оние коишто својата мрзливост ја оправдуваат со својата фиктивна „духовност“.
Но, и ние самите треба да знаеме – зошто ние воопшто одиме во храмот? Да ги ислушаме проповедите? За таа цел, денес можеме да користиме и радио-приемник. Да се помолиме? Но, човек може да се моли секаде и во секое време. Згора на тоа, советот на апостолот гласи: „Молете се постојано“. Да принесеме жртва? Денес и на улиците има доволно питачи. Да дадеме список со имиња на починатите? Тој список можеме да го испратиме и по некој познат. Да запалиме свеќа? Неа можеме да ја запалиме и пред домашната икона. Па, зошто тогаш одиме во храмот? 
Некои луѓе велат дека, доколку сакаат да се помолат, заминуваат во шума, покрај река, или на море и таму, во Богосоздадениот Храм, им е полесно да го почувствуваат величието на Творецот и да Го прославуваат. Зошто, велат тие, наместо во бескрајниот Храм, да влегуваме под тесните сводови на ракотворениот храм?
За да го разбереме тоа, дајте за миг да излеземе надвор од границите на христијанскиот храм. Да ги отвориме „Упанишади“ – древните индиски книги, напишани на преминот од вториот во првиот милениум пред Христа. Овие книги до ден-денес се свети за индусите, а од скоро станале и мошне авторитетни и за голем број наши сограѓани, коишто тргнале по окултистите во помодарските „поклонички патувања на Исток“. Еве како во „Упанишади“ се опишува почетокот на создавањето на светот: „Во почетокот немало ништо. Сè било обвиено со смрт и со глад, зашто гладта – е смрт. Тој – наречен смрт – посакал: „Нека се овоплотам“ – и го создал разумот... Тој се придвижил, славословејќи, и од неговото славословење се родила водата... Тој се истоштил... Со разумот, тој – гладта или смртта – се соединил со звборот. Тоа, што било семе, станало година... Тој ја отворил устата, за да го изеде роденото... Тој помислил: „Ако го убијам, ќе имам малку храна.“ Тогаш со тој збор и со тоа тело тој создал сè што постои тука: ... „принесувањето жртви, луѓето, животните. Сè што создал, тој решил да го изеде... Тој посакал: „Нека ова тело ми биде угодно за жртва, и нека се овоплотам со негова помош“. Тогаш тој станал кољ; кога пораснал, тој станал погоден за жртва... Кога изминала една година, тој го принел како жртва на самиот себеси, а другите животни им ги препуштил на боговите.“    
Пред нас се наоѓа објаснување на едно од најстарите пагански убедувања: во рлигијата и во ритуалот се одвива затворен кружен тек на  една и иста енергија. Божеството, создавајќи го светот, троши при тој напор голем дела од своите сили, ослабнува, се истоштува. Од паганските богови се бара големо трошење за одржување на редот во светот, за спречување „космосот“ да не се распадне во „хаос“. Луѓето треба да ги поткрепуваат боговите, изнемоштени од напорот да го одржат космосот (космосот во смисла на подредена творба) од распаѓање. За таа цел, луѓето треба да застанат на патот на ... разурнувањето. Разурнувајќи дел од космосот, жрецот ја ослободува од него онаа енергија којашто боговите некогаш ја потрошиле за да го создадат, и со самото тоа им ја враќа таа енергија на боговите, закрепнувајќи ја нивната сила. Во ритуалот се разурнува дел од светот, за боговите, закрепнати, да можат да го одржуваат светот во целина и да го заштитат од конечно распаѓање. Во нашиот денешен живот можеме да ја видиме аналогијата во работата на физичарите, коишто научиле при вештачки иницирано распаѓање на атомите да ослободуваат енергија и да ја насочуваат кон други цели.... Паганското богословие е убедено дека Бог во созданието внесува дел од својата сила, и поради тоа слабее. Но жрецот, разурнувајќи го созданието пред лицето на тој бог, му принесува жртва, враќајќи му ја назад на праизворот истата онаа енергија којашто била заробена во тој дел од космосот, којшто во тој миг се спалува на жртвениот оган. Ослободената божествена енергија се издига кон пребивалиштето на боговите. И боговите буквално се хранат со неа.
Затоа во другиот пагански мит – во „Епот за Гилгамеш“, составен во древниот Сумер – се содржи детал кој денес изгледа сатиричен и смешен. Бог испраќа потоп на земјата. Од потопот се спасува само еден човек... Минуваат денови и боговите забележуваат дека луѓето не предизвикувале само неспокојство и непријатности. Со исчезнувањето на луѓето престанало принесувањето жртви...  Боговите почнуваат да гладуваат и затоа го прекинуваат потопот. Кога, пак, сумерскиот „Ној“ ја принесува првата жртва по престанокот на потопот, тогаш – се вели во овој древен мит – „Боговите ја почувствувале добрата миризба и како муви се собрале околу оној којшто ја принесувал жртвата“.  
И така, најголемиот проблем на паганските религии е прашањето за тоа какви жртви луѓето треба да им принесуваат на боговите. Кога треба да се принесува жртвата? Кој треба да ја принесува? Од што треба да се состои жртвата? Според кој ритуал треба да се принесе? На кој од многубројните богови? ... За тоа зборуваат книги, во коишто се објаснуваат паганските церемонии.
Но, во Евангелието ние гледаме нешто сосема спротивно. Ако паганите говорат за тоа каква жртва луѓето треба да му принесат на бога, Евангелието говори за тоа каква жртва Бог им принел на луѓето: „Синот Човечки не дојде да Му служат, туку дојде да послужи и да ја даде душата Своја за откуп на мнозина“ (Матеј 20:28). „Зашто, Бог толку го возљуби светот, што Го даде Својот единороден Син, та секој што верува во Него, да не погине, но да има живот вечен“ (Јован 3:16). 
Разбирате ли, Библискиот Бог толку многу ја надминува сета Вселена, што не може да стане збор за тоа дека Тој ослабнува при создавањето на светот. Да, Бог со Својата сила, со Својата енергија го одржува постоењето на космосот. Но, неговата бескрајна моќ од тоа ни најмалку не се намалува. И затоа нема потреба од помош од луѓе.
Затоа библиските жтрвопринесувања не Му се нужни на Бога, туку на луѓето. Луѓето просто мора да научат да бидат благодарни. Луѓето се должни да се научат макар дел од својот живот, од своето материјално богатство и од своето време (спомнете си ја заповедта за саботата) да го одвојат од себе и да го предложат пред лицето Господово. Не затоа што на Бога Му е неопходно тоа што Му се нуди, туку затоа што луѓето со тоа се учат на жртвена љубов.  
Само десетти или стоти дел од религијата се состои од тоа што во неа го внесуваат луѓето. Главното во религијата е она што во неа го внесува Бог. Не е главно тоа што луѓето го прават за Бога, туку она што Бог го прави за луѓето. Главното во религијата не е тоа што луѓето го носат во храмот, туку она што тие го изнесуваат од храмот. 
Тоа што ние можеме да Му го принесеме на Бога, можеме да Му го принесеме на кое било место. Ионака сè што е во светот Му припаѓа Нему. Но, постои таква честичка на битието, во која Бог царствува не на Самиот Себе, туку на други. Тоа е мојата душа. Тоа е онаа собичка во бесконечното здание на Вселената во која Создателот не влегува без прашање. И од нас зависи, во чија служба ќе ја ставиме нашата слобода, дарувана од Бога. Дали ќе му служиме на Бога, или на самите себеси и на похотта. Единствено со што можеме да ја збогатиме безграничната власт на Господа е –  својата слободна волја да Му ја препуштиме Нему. Затоа и „жртвата пред Бога е смирен дух“ (Псалм 50:17). Таа жртва може да ја принесе секој од нас. И во таа смисла секој од нас е – свештеник. Во таа смисла треба да се прими кажаното од апостол Петар дека христијаните се народ кој се состои од свештеници (1 Петар 2:9). Никој не може место мене да ја принесе мојата слободна волја како жртва на Бога. Единствено јас самиот владеам со неа и само јас можам да ја принесам кон престолот Божји. А да се принесе заклетва на верност и да се каже: „Господе, нека биде волјата Твоја, а не моја! Ти благодарам за сè што Ти посакуваш да внесеш во мојот живот! Дај ми можност да Ти служам со секој мој здив!“ – тоа може да се направи на секое место. 
И така, она што ние можеме да Му го принесеме на Бога како жртва, секогаш е со нас. И затоа сите ние можеме на своето „Јас“да му ги кажеме оние зборови со кои философот Диоген му одговорил на владетелот на светот Александар Македонски на понудата дека ќе му ја исполни секоја желба: „Тргни се, не заклонувај ми го сонцето!“
За да може христијанинот да Му принесе жртва на Бога, не му е потребно да оди во храм. Но во религијата не постои само она што ние го даваме. Поважно е она што ние го добиваме. Не е важно зошто ние го бараме Бога. Важно е зошто Тој нас нè бара.
Зошто ние одиме во храмот и со молба Му се обраќаме на Бога – е добро познато. Ние сме склони во Бога да гледаме генератор на хуманитарна помош: „Дај ни Господи повеќе здравје, повеќе успех и повеќе пари!...“ Премногу често го бараме Господа, според зборовите на светителот Димитриј Ростовски, „не заради Исуса, туку заради лебот“. А зошто Бог нè бара нас? Тој сака да земе нешто од нас? Или да ни даде нешто?    
Зошто повикува Неговото Слово: „Дојдете при Мене сите изморени и обременети и Јас ќе ве успокојам“ (Матеј 11:28)? Нема во него продолжение во стилот: „за да Ми дадете тоа и тоа...“ Со други зборови завршува овој повик; тоа говори за тоа што Бог прави за оние што одговориле на повикот: „и Јас ќе ве успокојам ... и ќе најдете мир за душите ваши.“
И така, Бог нè повикува кон Себе за да ни даде нешто. Што? Знаење: „Научете се од Мене“... Дух – „Примете од Мојот Дух“... Љубов, мир и радост – „Бидете во Мојата љубов... Мирот мој ви го давам ... Радоста Моја да остане во вас“... Но Христос ни дава и уште нешто, незамисливо:
„Бидете во Мене, и Јас ќе бидам во вас… Пијте од неа сите, зашто ова е Мојата крв... која се пролива за мнозина…". Христос Сиот им се предава на луѓето. И Својата божественост, и Својата човечност.
Во современата медицина постои ваква процедура: на болен човек му се дава, преработена, неговата сопствена крв. Од неговото тело се испушта крвта, се очистува од одредени штетни примеси и се обогатува со оние компоненети коишто организмот на болниот веќе не може самиот да ги создава во доволно количество. И така, очистена и збогатена, крвта повторно се враќа во телото на човекот. Нешто слично се случува и во нашиот однос со Христос. Тој ја прима во Себе нашата природа, падната во состојба на пропадливост, ја исцелува во Себе, ја наситува со Божественост, со Вечност, со Бесмртност, и Своето човечко Тело, веќе поминато низ смрт и воскресение, ни го враќа. Својата човечка крв, наситена со Божествени токови, ја влева во нас за ние во себе да го носиме зачетокот на Воскресението и да бидеме причесници на вечноста.   
И така, ние одиме во храмот за да добиеме нешто во него. Храмот – тоа се ѕидови подигнати околу Таинството на Причеста. Тоа таинство, пак, е во тоа што кон луѓето е протегната раката со Дарови. Затоа одењето во храм не претставува тешка обврска, туку прекрасна привилегија. Нам ни е дадено право да станеме соучесници во Тајната вечера. Нам ни е дадена можноста да станеме „причесници на Божествената природа“. Нам ни е дадена можноста да се допреме до онаа енергија којашто не е во состојба да ја произведе ниту една ценртала на земјата.
Бог нè барал. И нè нашол. Ние, едноставно, треба да појдеме и да застанеме на такво место на кое Бог им приоѓа најблиску до луѓето, на такво место на кое Самиот Тој им ги дава даровите на луѓето. Ако Христос  Чашата со причеста ни ја дава преку Царската врата во храмот – треба ли ние да ја вртиме главата на страна и да велиме: „Бог е во мене, во душата“?
Христос рекол каде нè очекува и што сака да ни даде. Тој, Вечниот, сака со нас да се сретне и да се соедини во таквиот живот – за да во идниот, вечен наш живот не останеме вечно сами.
Оние што велат дека нив не им е потребен посредник во нивниот однос со Бога, не разбираат дека нив во храмот ги чека оној Посредник Кој наместо нив еднаш ја принел жртвата и ги ослободил луѓето од потребата нешто да разрушуваат во светот и со плодовите на разрушувањето да ги хранат боговите. Зарем е толку тешко да ги раширите своите раце за да во нив Бог ги положи Своите Дарови“.

Ѓакон Андреј Кураев

Подготви: д-р Драган Михајловиќ