Протоереј Андреј Ткачев
Во 1881 година, овој човек се упокои. Тој бил еден од ретките на кои им било читано Евангелието пред неговата смрт. Умрел под звуците на Евангелието, и ѝ кажал многу важни зборови на сопругата: „Анечка, никогаш не те изневерував, ниту во мислите“. Неговите деца дошле кај него за благослов, тој ги благословил и ја предал душата на Бога, овој туберкулозен поранешен осуденик, кој не ја прифаќал пресудата, исушен, измачен, за кого критичарите велеле дека клекнува да се моли пред Бога за целото човештво во стара изветвеана кошула.
Потоа почнаа да се случуваат интересни работи. Сакале да го погребат во Лаврата, но Санкпетербуршкиот митрополит и игумен на Лаврата рекол: „Зошто да погребете некое си писателче во близина на монаси, нема поента, разбирате!“
Но, за среќа, Константин Петрович Победоносцев, семоќниот главен обвинител, удрил со својата слаба тупаница по масата и ги довел сите во страшен трепет. И Достоевски бил погребан не само во Лаврата, туку и на сметка на Лаврата. Тие го презеле трошокот на себе. Затоа што Победоносцев знаел кого погребуваат. А тогашниот митрополит не знаел.
Денеска, во пантеонот на познатите личности од XIX век, на патот кон Лаврата, од десната страна, патеката е разгазена само до него. Таму лежат Баратински, и дедо Крилов, и Жуковски, и Чајковски, и Бородин и Мусоргски. Сепак, патеката секогаш е разгазена до Достоевски. А гробот е покриен со цвеќиња, напишан е епиграф од Евангелието според Јован од романот „Браќа Карамазови“: „…ако зрното пченично, што паднало на земја, не умре, останува само“.
Значи, Достоевски умрел. Тој бил положен во црквата на Светиот Дух на Александро–невската Лавра, сега неактивна, преземена од Културниот центар. И таму тој лежел. Луѓето доаѓале кај него да го читаат Псалтирот. Покојникот лежел, над главата стоел аналој, на аналојот лежел псалтир, луѓето доаѓале и читале по една катизма. Потоа доаѓале и други – „И јас сакам да се молам, и јас, и јас“, и читале катизма, па псалм, па три реда, па еден ред, па еден збор.
Еден ќе прочитал еден збор и ќе се тргнел настрана, друг ќе прочитал еден збор и пак настрана. Затоа што имало неколку илјади луѓе кои сакале да го прочитаат псалтирот кај ковчегот на Достоевски. Луѓето одеднаш почувствувале кого го изгубиле. Доаѓале да се молат обични луѓе, студенти кои ги завршиле и не ги завршиле своите студии. Доаѓале дами, доаѓале свештеници, доаѓале офицери, доаѓале интелектуалци.
За прв пат срамежливо се прекрстиле оние кои одамна заборавиле да се крстат. Бидејќи атеизмот ја зафатил Русија во широк бран, многумина целосно престанале да одат во црква. И одеднаш почнале повторно да се молат над гробот на покојникот, кој цел живот зборуваше само за ова: „Верувај, покај се, Христос постои и Бог постои, и бесмртноста на душата постои, сè постои, покај се, верувај“.
Кога го изнесувале надвор од храмот за да го носат околу храмот додека ги пееле тропарите за починатите „Волнују морскују“, не можеле да го носат наоколу бидејќи целиот двор на црквата бил преполн со луѓе. Тие буквално морале да го подаваат ковчегот над главите. Односно, ковчегот се движел, но луѓето не се движеле. Не можеле. Имало толку многу луѓе. Прозорците на околните куќи биле ширум отворени, а луѓето стоеле на прозорците со запалени свеќи. И кога го носеле кон почивалиштето, пееле „Свети Боже, Свети Силни, Свети Бесмртни, помилуј нѐ“. Целиот град пеел, се чинело како цел Петербург да се собрал.
Русија никогаш не видела такви погреби, освен можеби два. Сличен голем погреб бил одржан и за генералот Скобелев, белиот генерал. Истиот што ги тепал Турците во Бугарија и се борел во Туркистан. И, исто така и погребот на Јован Кронштатски, кој исто така ја собрал цела Русија, тоа било нешто грандиозно.
Погребот на праведниот човек е потврда дека Бог постои. Погребот на праведникот е празник. Тоа е настан кој кај луѓето не раѓа страв и трепет, туку радост и нежност, и чудни солзи на благодарност и љубов.
Ете така умрел Фјодор Михајлович, кој и со својот живот и со смртта го потврди целиот животен пат, нè водеше и нè води нас, всушност, нè влече за раце низ петербуршките порти, низ зачадените кујни каде што се расправаат за животот, нè води до Исус Христос. А неговата смрт беше уште еден доказ дека не погрешил. Сè што правел и зборувал, бил во право“.
Превод од руски јазик: Анета Ѓорѓиевска Наковска, проф. по руски јазик
Православна светлина бр. 74
2025