Зошто постојат такви монструми, некој на тој начин да повреди дете, како е можно дедо, роднина, сосед, родител да направи такво злосторство? Ова се прашањата кои одекнуваат в глава кога ќе прочитате или слушнете дека имало полов напад врз дете. А деновиве за жал црната хроника кај нас, но и во соседните земји беше преполна со такви вести. Сепак, на децата може да им помогнете за да не се случи најлошото, да ги подготвите, да ги научите, да знаат што е педофилија, како да ја препознаат и да стекнат доверба во Вас за да може сè да ви кажат. За оваа болна тема разговаравме со Ангела Маневска, координаторка на СОС телефонот за деца и млади 0800 1 22 22, во Првата детска амбасада во светот Меѓаши.
Факултети.мк : Кога, односно на која возраст родителите треба да почнат да ги предупредуваат децата за педофилијата?
- Со оглед на тоа дека секое дете на било која возраст може да биде потенцијална жртва на сексуална злоупотреба, превенцијата би требало да започне уште од најрана возраст. Во делот на предупредувања важно е да знаат кому можат да се обратат (блиски луѓе и релевантни институции), односно да ги поучиме дека можат да пријават во Полиција (192), Министерство за труд и социјална политика (15 505), воспитно образовни установи (педагог, психолог, наставник, воспитувач), СОС телефон за деца и млади (0800 1 22 22) при Првата детска амбасада во светот Меѓаши или Народниот правобранител (02 3129367). Особено е важно уште од мала возраст да ги учиме децата на нивните права, обврски и слободи. Децата имаат право на информации, вештини и стратегии со кои можат да стекнат контрола над своите животи со цел да станат и останат сигурни, слободни и силни.
Факултети.мк :Што конкретно треба да им се каже, кои зборови да се изберат за овој разговор, какво предупредување има најголем ефект?
- Соодветен пристап би било разговор со децата за нивните тела, за тоа што е сексуална злоупотреба и која возраст е соодветна за започнување на сексуални активности. Освен тоа, добро е децата да се научат да зборуваат отворено со родителите на сите теми, вклучително и секс. Родителите, како модел од кој децата учат, со грижата за своето тело можат да ги научат децата како да се грижат за нивните тела. Треба да ги научат дека возрасните не смеат да имаат сексуален чин со нив, и дека некои делови од нивното тело другите луѓе не смеат да ги допираат. Важно е да му се даде до знаење дека сторител на сексуална злоупотреба може да биде роднина, член на семејството, пријател или некое повозрасно дете. Ако на детето му е непријатно или избегнува да биде во близина на некое возрасно лице, важно е да низ разговор да се дојде до причината за таквото однесување. Исто така, во денешно време, многу е важно да се насочи детето кон претпазливо користење на интернетот, да знае дека не смее да го даде својот телефонски број, домашна или емаил адреса кога е „онлајн“. Предупредувањето има најголем ефект доколку доаѓа од личност која на детето му е позната и во која има доверба. Личност која знае дека ќе му верува и дека ќе го заштити. Личност која го штити неговиот најдобар интерес и го сака безусловно. Предупредувањето не треба целосно да се темели на заплашување, ниту пак на целосна беспомошност, туку на зајакнување на капацитетите на детето и создавање независност во мера во која детето ќе се чувствува сигурно во себе. Воедно, давање до знаење дека дури и да се случи такво нешто, детето не е виновно за тоа и заслужува нормален тек на животот како и сите останати деца.
Факултети.мк :Лесно е да се научи детето да не разговара со непознати, да бега од непознат, но што кога најстрашното може да се случи од некој близок, некој што го познаваат. Како да ги научиме децата да се заштитат или да ги заштитиме од вакви ситуации?
- Традиционалните стратегии на превенција од злоупотреба на децата поаѓаат од уверувањето дека предупредувањето на децата, дури и застрашувањето за тоа што смеат, а што не смеат да направат, како и судското гонење на извршителот, се ефикасна заштита. Иако потребни, тие сепак не претставуваат вистинска превенција бидејќи не ги прават децата ниту посигурни ниту пак помалку ранливи. На пр. не ги штитат од злоставувачите кои им се познати.
Првата детска амбасада во светот Меѓаши поаѓа од превентивните стратегии кои произлегуваат од детските способности, а не од ограничувањето на детските активности и очекувањата дека родителите можат во секој момент да бидат покрај своите деца и да ги надгледуваат. Превенцијата поаѓа од ставот дека децата треба да се поучат што можат сами да сторат ако се најдат во опасна ситуација и со кого за тоа можат да разговараат. Она што можат да го сторат е да побараат помош од возрасни лица во кои имаат доверба, како и секогаш да бидат на сигурна оддалеченост кога разговараат со непознати лица. Доколку позната возрасна личност ги плаши и збунува со своите барања, особено ако бара тоа да остане "наша мала тајна", за тоа никако не смеат да молчат, туку мораат да им кажат на возрасни на кои им веруваат и да им зборуваат за тоа се додека тие тоа не почнат да го сфаќаат сериозно.Кога децата се жртви на полов напад од страна на близок, траумата е уште поголема и дополнително се збунети, па затоа е потребно да се поучуваат каде можат да се обратат во тие ситуации. (Полиција, СОС телефон за деца и млади, Министерство за труд и социјална политика, воспитно образовни установи). Тие често пати се плашат да говоорат бидејќи сметаат дека може да се одрази на добросостојбата на семејството и во тие ситуации децата треба да се доверат во некој кој име е близок и во кого имаат доверба (наставници, соседи, роднини). Тие треба да го пријават несоодветното однесување до надлежните институции, бидејќи секое премолчување претставува соучество во сексуалната злоупотреба на детето.
Факултети мк: Се случува најстрашното, детето се соочува со педофил, како да го научиме самото да проба да се спаси од него?
- Јасно и гласно да му кажат „не“ на оној/онаа кој/а се обидува да ги загрози и да се обидат на побегнат на најблиско сигурно место. Доколку непознато лице ги фати, да се обидат да го збунат со удирање во осетливи делови на телото (препони, потколеница, горниот дел од стопалата) да му ја тргнат раката од уста со силно повлекување за малиот прст во спротивен правец, како и силно да викаат со цел некој да ги слушне и да им помогне.
Факултети.мк : Како да ги препознаеме децата жртви на сексуална злоупотреба?
- Децата жртви се многу чувствителни во однос на тоа како возрасните го изразуваат шокот, сомневањето, гадењето од слушнатото. Можат да станат агресивни, да изразуваат срам или повеќе да не сакаат да зборуваат за тоа.
Тие можат да опишат изразити телесни или сексуални детали, кои што поголемиот дел деца не можат да ги опишат. Тоа го поттикнува кај нас мислењето дека станува збор за фантазија, но децата, особено помалите, немаат искуство, ниту речник за да измислат таква приказна. Преплашени се. Можеби очекуваат дека заради исповедта да им се случи нешто страшно, но немаат претстава за вистинските последици, вклучувајќи ги продолжените судски постапки. Можат да се најдат под притисок, да негираат сѐ или да не ја прифатат соработката ако:
· станат свесни дека сторителот (кому предходно му верувале) би можел да оди во затвор;
· дека постои можност семејството да се распадне.
Факултети.мк: Многу е важно ако се случил полов напад на дете, истото да им прозбори на родителите за тој болен настан. Како се стекнува таква доверба?
- Довербата во родителот/родителите се стекнува низ текот на целиот живот, односно од самото раѓање на детето. Одговорниот родител воспоставува здрава врска со своето дете, со што му дава доволно простор за доверба и чувство дека детето ќе биде заштитено, прифатено и безусловно сакано во било која ситуација. Но, и обратно – родителите мораат да им пристапат на децата со доверба кон кажанато, бидејќи детето жртва речиси никогаш не лаже дека е сексуално злоупотребено.
Факултети.мк: Како да му помогнеме на дете кое било жртва на педофил?
- Еден аспект кој честопати знае да се заборави во случај на сексуална злоупотреба е соочувањето со сопствените емоции како родител или близок на детето. Поаѓајќи од ставот дека целото внимание треба да се сврти сега кон детето, често се заборава дека токму неразрешените чувства околу самата злоупотреба врз детето можат да биде дополнителен проблем во целиот процес. Се разбира, во таа ситуација детето е најмногу загрозено и истрауматизирано, но со цел да му се помогне на детето на најдобар можен начин потребно е прво родителот или блискиот да се соочи со своите чувства и реакции. Доколку се случи сексуален напад врз детето, родителот треба да му покаже на детето дека и покрај овој настан ќе го сака, ќе го почитува и ќе го заштити. Особено важно е детето во ниту еден момент да не биде обвинувано за злоупотребата. Можно е детето да се чувствува исплашено и збунето во однос на сексуалниот насилник, особено ако тој/таа претходно бил близок/блиска. Затоа, во тие почетни моменти, од огромна важност е родителот или блиското лице на детето да му покаже безусловна љубов, почит и заштита и да му даде до знаење на детето дека постојано ќе биде со него.