Несмелов В. И.
Во своите барања на смислата на животот, древните грчки философи го поимале човекот како носител на идеални основи и изразувач на идеални цели на животот, но тие не биле во состојба точно да ги определат тие основи и јасно да ги покажат тие цели. Во своите длабоки размислувања за човековиот живот, тие успевале да стасаат само до создавањето на одделни идеи, несомнено големи според својата содржина, но сосема безнадежни според својата сила. Кај грчките филозови идеалот на човекот целосно се поистоветувал со идеалот на мидрец кој го следи единствено гласот на својот разум и, соодветно на силата на разумниот живот, не само што царува над светот преку своите творечки преобразувања на истиот тој свет, туку и успева да извојува и уште поголема победа – победа над самиот себе. Со таа победа над самиот себе, тој слободно го избегнува секој порок и слободно овладува со секакви добродетели, така што во својот живот станува пријател на боговите и според своето совршенство се изедначува со нив. Но, искажувајќи ги ваквите и слични на нив состојби, големите философи на паганскиот свет не биле во состојба да ги воплотат дури ни во својот сопствен живот. Множество творци и проповедници на моралната философија, како што е познато, не биле во состојба да ги поднесат животните страдања и завршиле со самоубиство, па дури и им го советувале тоа и на своите ученици, во случај да малаксаат од животната борба. Очигледно, мечтата за изедначеност со боговите за нив останала само мечта. И, повторно очигледно, нивната голема заслуга се состоела само во тоа што тие јасно го спознале и одлучно го поставиле жешкото прашање за разумот на животот и во својата философија активно се стремеле кон барањето на тој разум, но сепак не успеале да го пронајдат. Во светот беше, и светот преку Него стана, но светот не Го позна. Дојде при своите, и Своите не Го примија (Јован 1:10).
Најдлабока анализа и највисоко решение на прашањето за смислата на животот се дадени дури со појавата на христијанството, во учењето на новозаветното откровение и во областа на христијанската философија.
1. Христијанството му говори на човекот дека тој не постои заради смртта и не постои да биде сенка во таинствените пребивалишта во митолошкиот Ад, туку постои за вечен разумен живот на небото, во Божјото царство на светлината и на вистината. Следствено, христијанството му ветува на човекот не проста бесмртност на неговиот дух, туку целосна возобнова на сето негово битие при воскресението од мртвите, и тоа ветување на христијанството претставува, само по себе, основен пункт во содржината на христијанскиот светоглед. Имено, преку тоа ветување, христијанинот се сознава себеси како земен член на небесното царство, и во тоа сознание тој ја открива конечната вистина за своето постоење (Филипјаните 3:18-20). Следствено, нарушувањето на тој пункт на верата нужно повлекува со себе и нарушување на сиот христијански светоглед (1 Коринтјаните 15:14-17), затоа што во тој случај на човекот му останува единствено да се дефинира себеси како среќно или несреќно чедо на земјата, кое не знае зошто од самата таа земја е одгледан и зошто, по својата смрт, заминува во истата таа земја за вечност. Човекот навистина така се дефинира во содржините на сите пагански светогледи, и врз тој светоглед неизбежно се уривале сите генијални мечти на философијата за божественото величие на човекот. Смртта постојано се смеела над тие големи мечти, се смеела над нив во случајот кога го прекинувала веселиот животен тек на некој среќен човек, и уште погрубо се смеела кога го прекинувала тешкиот след на страдањата на некој сирот страдалник; затоа што во последниот случај смртта, имено, се покажува како единственото богатство за човекот, како тој да живеел на земјата единствено затоа за да страда, а страдал единствено затоа за да умре. Но, во текот на вековите мудроста човечка не измислила никаква друга дефиниција за човек; така, кога во светот се појавило христијанското откровение на конечната вистина за човекот, тоа подеднакво ги довело во недоумение како Евреите, така и паганите, затоа што паганите таа вистина ја барале на сосема погрешен пат, а Евреите го очекувале нејзиното откровение во сосема друга форма. Затоа едните виделе во христијанството само едно безумие, а другите се соблазниле од него (1 Коринтјаните 1:23) – па сепак, во привидно соблазнителната проповед на тоа привидно безумие луѓето за прв пат нашле јасна определба на смислата на животот и, од гледна точка на таа смисла, сосема задоволително можеле да си ја објаснат сета историја на човештвото.
Христијанството му го ветува на човекот истото она учество во божествената слава и живот (Откровение 21:3, 4, 23-27; 22:3-5), заради чие посакување човекот некогаш ја изгубил својата едемска градина; и христијанството му вели на човека дека тој, всушност, и се појавил во светот за да стекне небесно живеалиште (2 Коринтјаните 5:1-5), така што тој не постои заради светот, туку за самиот себе, а светот, пак, постои само како средство за остварување на врховната цел на човековиот живот. Таа цел била определена уште пред создавањето на човекот (Ефесјаните 1:3-5), и таа била смислата на човековиот живот, и била благо на човековиот живот, но човекот на ја остварил; затоа што било предвидено човекот да дојде до таа цел само преку свое активно развивање и усовршување, а тој посакал таа цел да се оствари сама по себе, заради самата негова желба да биде тоа што му било предодредено да го достигне со труд. Таа човекова желба не се исполнила. Но, бидејќи во таа своја желба човекот решението на својата сопствена волја го ставил над одлуката на Божјата волја, тој ì бил оставен на својата сопствена волја, и таа волја го повела кон целта на неговиот живот по долг, заобиколен пат на семожни искушенија.
Првата дефиниција на својата активност базирана на сопствената волја човекот ја искажал преку сознанието за судбинскиот закон за животната борба за опстанок. Поради силата на тој закон, човекот со голем напор морал да го поддржува својот живот, и затоа крајната цел на неговото посотење на земјата, природно, била поместена и заменета со друга насушна цел – да живее за да си обезбедува средства за живот (Битие 3:17-19). Следствено, тој, наместо да ги чувствува задоволствата од сопствениот развој, морал да ги чувствува само страдањата на животот, проследени со минималната радост заради своето опстојување.
Поради сето тоа, напоредо со деградирањето на целта на живеењето, кај човекот природно дошло и до деградација на претставата за богатствата на животот, зашто за него веќе претставувало големо богатство ако не страда во текот на животот. Но, бидејќи во оваа негативна формулација содржината на богатството на животот целосно се совпаѓа со деградацијата на содржината на целта на животот, тоа богатство станало за човекот крајна цел на неговиот живот. Во стремежот кон таа цел, и во директните интереси за нејзино реализирање, со огромни вековни усилби човекот постепено создал високи форми на култури и цивилизации (и во нив го развил својот живот), коишто постојано му создавале и му нуделе нови и нови средства за животни задоволства и за насладување со животот. Но, според мерата на својот развој, човечкиот живот сè повеќе и повеќе ја губел својата смисла.
Развојот на културата и на цивилизацијата нужно создавал остри разлики во положбите и во состојбите на луѓето, и поради тие разлики нужно го дефинирал човековиот живот како непријателство и војна на сите против сите. Таквата дефиниција произлегувала од истиот оној принцип во чие име се создавал и се развивал животот. Кога богатството на човекот се бара само во насладувањето од животот, тогаш секој човек, којшто има таква претстава за богатството, нужно треба да се стреми кон него, за да стекне најголемо количество средства за достигнување на своето богатство. А бидејќи тие средства не само што се исти за сите луѓе, туку се и заеднички, очигледно е дека секој човек, кој ги стекнува тие средства, е принуден да овладува со нив на штета на богатството на секој друг човек, и затоа човековиот живот треба да се дефинира како постојано мешање на славењето на победниците и жалењето на победените. Едни луѓе се силни, други се слаби; едни се славни, други се непознати; едни се богати, други се сиромашни – и така се извршува споменатата разлика во сите аспекти на животот како неизбежна разлика на успехот и на неуспехот во жестоката борба да достигнување на богатството. И ако успешните луѓе можат да се насладуваат со својот живот, и во тоа насладување ја полагаат сета смисла на својот живот, тогаш е очигледно дека за страдалната маса на човештвото таквата смисла не постои, а доколку (освен насладувањето) не постои никаква друга смисла во животот, тоа значи дека за несреќниот живот на таа маса воопшто и не постои каква било смисла. Така и било во стварноста. До сознанието за таквата бесмисла на животот, постепено, долго време пред појавата на христијанството, дошла сета културна маса на древното човештво, и малку по малку сиот цивилизиран Исток се нафатил на активно преиспитување на сите жешки прашања на животот. Но таквото преиспитување не довело до никакво возобновување на човековиот живот, зашто животните прашања се поставувале и се решавале според гледна точка на еден и ист принцип на богатството како единствена животна цел. Единствено философијата на будизмот одлучно се посомневала во вистинитоста на тој принцип, и единствено таа решително го отфрлила тој принцип, но таа во негова замена не оставила никаков друг принцип. Таа едноставно се ограничила на негирање на смислата на животот, сметајќи го појавувањето на животот на земјата за некаква несфатлива судбоносна грешка на божеството, и затоа будизмот можел на луѓето да им укаже само на една вистинска среќа – на смртта, и само на една разумна цел на животот – гасењето на волјата за живот.
Таквата философија во вид на религиозна догма на еден многумилионски народ му дала на светот поразувачки пример за човечка беспомошност да создаде разумна основа на животот, и поразувачки пример на трагична состојба на човекот, осуден да живее и да исповеда бесмислие на животот, односно да живее и, истовремено, да го негира својот живот. Па сепак, таа жална философија на будизмот е многу подлабока и подобра од другите Источни философии, зашто не го соблазнувала човекот со никакви призрации на богатство и, следствено, таа во никаков случај не можела да го спречи човекот да страда поради бесмислата на животот при постоење на вера во неговата смисла. Другите религиозни философеми, изградени врз претстави на богатството како цел на животот, макар што во таа цел внесувале доволна основа за живот, сепак не биле во состојба човекот да го направат среќен само со таа една основа на животот; затоа што господарењето на стариот принцип безусловно ја отфрлало самата можност за возобнова на животот, и затоа фактичкото бесмислие на животот кај сите формации на религиозниот светоглед ја задржало сета своја сила. Елиминирањето на тоа бесмислие можело да произлезе единствено од нова обоснованост на животот, но древниот свет, колку и да ја барал таа нова основа, не можел да ја најде, па дури и во своите последни дни, во јасната зора на христијанството, тој во грчко-римската философија дошол само до сознанието за неопходноста да направи една суштинска корекција во старата философија на будизмот. Ако будизмот, за избегнување на страдањето во животот, учел за гасење на волјата спрема животот, римската философија од последниот период почнала директно да говори за негирањето на волјата за живот, односно стасала до отворено проповедање на самобиството како единствено средство човекот разумно да се ослободи од сите измачувања.
(Продолжува)
Подготви: д-р Драган Михајловиќ
Прашањето за смислата на животот во учењето на новозаветното откровение
Посети:{moshits}